قبرستان دانسفهان

قبرستان دانسفهان یکی از جاهای دیدنی قزوین به شمار می‌رود که سنگ‌ قبرهایی زیبا و کم‌نظیر با قدمت بیش از سه قرن را در خود جای داده است. این سنگ ‌قبرها با نقوش متنوعی مانند تسبیح، انگشتر، مهر، سوزن، قیچی، مناره و گلدسته و... حکاکی شده‌اند. رسم نقوش متنوع بر سنگ قبر افراد غالبا دارای دو پیام و مفهوم یعنی احترام بازماندگان به متوفی، جنسیت و شغل متوفی بوده است. با وجود ارزش تاریخی و هنری بالا، این قبرستان نه‌تنها در کشور، بلکه در استان قزوین نیز ناشناخته مانده است و گذر زمان، بی‌توجهی مسئولان و سودجویی از عوامل تهدیدکننده آن هستند.

• آدرس: استان قزوین، شهرستان بوئین زهرا، شهر دانسفهان، محله مطهری، خیابان شهید زین‌الدین (نمایش روی نقشه)

قبرستان دانسفهان در محله مطهری در خیابان شهید زین‌الدین واقع شده است.

منبع عکس: سایت dehgardi.ir (عکاس: ناشناس)

شهرستان بوئین زهرا و مناطق مجاور آن از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی و تمدنی کشور و آسیا محسوب می‌شوند. هر قسمت از خاک این منطقه دربردارنده محوطه‌های کم‌نظیر باستانی و تاریخی است. تمدن کهن «سگزآباد» به‌‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین مناطق مسکونی و یک‌جانشینی انسان در فلات ایران، از جمله گویاترین نمونه‌های تمدن‌ کهن این منطقه به شمار می‌رود. ارزش تاریخی و فرهنگی بوئین زهرا صرفا به دوره‌های پیش از اسلام محدود نمی‌شود و غنای تمدنی آن در قرون پس از اسلام نیز در تمام جنبه‌های خود، از جمله هنر اسلامی ادامه می‌یابد.

گذشته از معماری بناهای ارزشمند و کهن تاریخی در بوئین زهرا، قبرستان دانسفهان به‌دلیل وجود سنگ‌ قبرهای دارای نقش‌ونگار و خطاطی، از مظاهر زیبای هنر و آداب و رسوم اجتماعی در این منطقه به حساب می‌آید.

متاسفانه این منطقه ارزشمند تاریخی در طول سال‌های متمادی، به‌ویژه سال‌های اخیر صدمه‌های فراوانی از ناحیه سوداگران اشیای تاریخی متحمل شده؛ به‌گونه‌ای که ضرورت محافظت و صیانت بیش از پیش از آن دوچندان شده است.

منبع عکس: سایت balad.ir (عکاس: ناشناس)

نویسنده کتاب «تاریخ اسلام در قفقاز و آسیای میانه» معتقد است قدمت قبرستان دانسفهان به حدود سه قرن می‌رسد. ساخت این نوع سنگ قبر با این نوع نگاه و نمادها، از باورهای کهن »شمنیستی» و «توتم‌گرایانه» نشئت می‌گیرد. شمنیسم به‌معنای «دانایی‌گرایی» است و از جمله کهن‌ترین و عمیق‌ترین رسوم تفکر و اندیشه در میان انسان‌ها به حساب می‌آید .

شاهسون‌های منطقه بوئین زهرا و دانسفهان از جمله اقوامی بودند که بنا به روایت‌های تاریخی در اعصار پیش از ظهور اسلام، ادیان تصویری مانوی و شمنیستی داشتند. در این ادیان غالب مفاهیم از طریق نقاشی، رنگ و جلوه‌گری به پیروانشان منتقل می‌شد.

بعدها باور شمنیستی در اقوامی مانند قوم شاهسون از بین رفت و این اقوام از جمله نخستین گروه‌هایی بودند که به مذهب شیعه روی آوردند. از شمنیسم و مانوی‌گرایی تنها گوشه‌ای از سنت‌های آن‌ها بر جای مانده که نقوش روی قبرهای قبرستان دانسفهان یکی از این موارد است.

نمونه مشابه و قدیمی‌تر شمن‌گرایی در میان اقوام ایران را می‌توان در قبرستان شهر باستانی و مرموز «یئری» در شهرستان مشگین شهر مشاهده کرد که از نظر نمادگرایی روی سنگ قبرها، شباهت بسیاری به قبرستان دانسفهان دارد.

منبع عکس: سایت balad.ir (عکاس: ناشناس)

سنگ ‌قبرهای قبرستان دانسفهان با نقوش عجیب و کم‌نظیری همچون تسبیح، انگشتر، مهر، گلابدان، کوزه، سوزن، دوک نخ‌ریسی، قیچی، مناره و گلدسته، رحل قرآن و... حکاکی شده‌اند. این نقوش روی بیشتر سنگ قبرها وجود دارد و هرچه قدمت سنگ‌ها بیشتر باشد، تعداد نقوش روی آن‌ها نیز افزایش می‌یابد. این حکاکی‌ها از احترام بازماندگان به متوفی حکایت دارند؛ مثلا نقش مناره و گلدسته، رحل قرآن، تسبیح، انگشتر و مهر نشان می‌دهند که متوفی در طول زندگی خود فردی مومن بوده است. همچنین این نقوش به‌نوعی به جنسیت و شغل متوفی اشاره دارند؛ چنانکه روی قبر زنان دوک نخ‌‌ریسی یا تصویر قیچی دیده می‌شود.

تنوع و کیفیت خطوط روی سنگ قبرها از دیگر نکات درخورتوجه درباره این قبرستان است؛ به‌طوری که بیشترین سطح آن‌ها به خطاطی اختصاص یافته‌اند. خطوط تنوع زیبایی دارند؛ حاشیه سنگ قبر غالبا دارای توقیع بوده و سطح میانی سنگ نیز بیشتر با اشعار و اطلاعاتی به خطوط نسخ، ریحان و حتی شکسته نستعلیق حکاکی شده است. نقش خطوط اسلامی روی این سنگ‌قبرها نمایانگر تاثیرات اسلامی است که در غالب سنگ‌ قبرهای قدیمی ایران به چشم می‌خورد.

خطوط روی سنگ‌ها در سبک‌های مختلف و شیوه‌های متنوع اجرا شده‌اند که چیره‌دستی خالقان آن‌ را نشان می‌دهد؛ تا جایی که هرکدام از سنگ‌ها در حد تابلوهای خطاطی استادان قهار معاصر هستند.

منبع عکس: سایت pgnews.ir (عکاس: شیرین برزگر)

• کوچه باغ‌های دانسفهان: دانسفهان با کوچه باغ‌های سرسبز و قدیمی‌اش شناخته می‌شود و از همین رو هر سال طبیعت‌دوستان و گردشگران زیادی به دانسفهان سفر می‌کنند. طبیعت زیبا و بکر دانسفهان نه‌تنها در فصل بهار، بلکه در تمام فصول سال دیدنی است.
• منطقه حفاظت‌شده دانسفهان: این منطقه با مساحت ۲۷,۰۰۰ هكتار در اراضی جنوب جاده بویین زهرا-همدان قرار دارد. این منطقه جهت حفظ جمعیت پرندگان منطقه و احیای گونه‌های منقرض‌شده به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام شد. در گذشته شكار بی‌رویه گونه‌های آهو، قوچ ومیش در این منطقه انقراض آن‌ها را رقم زد. جمعیت پرندگان این منطقه در اثر مدیریت زیست محیطی افزایش یافته است.

نویسنده: زهرا صالح‌نژاد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی