پارک ملی کلاه قاضی

هر منطقه با اقلیم خاص خود، میزبان گونه‌های خاص جانوری و گیاهی است که علاوه بر مراقبت و حفاظت، نیازمند مطالعه و بررسی هستند. ازاین‌رو پارک‌های ملی همواره مکانی مناسب برای آشنایی با طبیعت و حیات وحش هر منطقه محسوب می‌شوند. پارک ملی کلاه قاضی در اصفهان چنان فرصتی را در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌دهد. با کجارو همراه باشید.

پارک‌ ملی کلاه‌ قاضی از جاذبه‌ های گردشگری اصفهان به شمار می‌رود. مساحت این پارک ملی ۴۷,۲۶۲ هکتار و مساحت پناهگاه حیات‌وحش کلاه قاضی ۳,۵۷۴ هکتار است. این منطقه به‌دلیل داشتن تنوع بوم‌شناختی، حفاظت از تنوع زیستی، حفاظت از منابع ژنتیکی و بقای تعادل طبیعی، کاهش ناهنجاری‌های حاصل از فعالیت صنایع و عوارض جمعیتی، برخورداری از چشم‌اندازهای زیبای نواحی کوهستانی و تپه ماهوری، وجود انواع گیاهان و گونه‌های متعدد حیات‌وحش جانوری و استفاده‌های علمی، پژوهشی، اقتصادی و گردشگری دارای ارزش وجودی پارک‌ ملی بوده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حسین حاجی هاشمی)

کوه کلاه قاضی قسمتی از رشته کوه ماهدشت است. بلندترین قله این کوه به ارتفاع ۲۵۳۴ متر است که در جنوب‌شرقی کوه اصفهان واقع شده است. چشمه‌های زیادی در دامنه‌های این کوه وجود دارد که گله‌های حفاظت‌شده کل و بز از آن استفاده می‌کنند. برای صعود این کوه، معمولا از گردنه‌ای موسوم به گردنه لاشتر در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری اصفهان، در جاده اصفهان به شهرضا استفاده می‌کنند. این کوهستان دارای دره‌های متعدد شمالی و جنوبی است و وجه تسمیه به‌شکل کاملا مشخص قله آن برمی‌گردد؛ به‌طوری که از شهر اصفهان به‌شکل کلاه قاضیان قدیم دیده می‌شود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: منیره استکی)

در دره‌ای به نام دره شاهین که در قسمت جنوب خاوری کوه واقع شده، گروه کوهنوردی چکاد کوهستان اصفهان به همت سایر علاقه‌مندان در صدد ایجاد محلی با مسیرهای متنوع آموزشی است که تا پایان سال ۱۳۸۱ هیجده مسیر مختلف در آن باز شده است.

در داخل پارک ملی و پناهگاه حیات‌وحش کلاه قاضی هیچگونه سکونتگاه انسانی وجود ندارد.

پارک ملی و پناهگاه حیات‌وحش کلاه قاضی در جنوب‌ شرقی شهر اصفهان واقع شده است و جاده آسفالته اصفهان ـ شیراز از کناره شمالی و غربی آن می‌گذرد. نزدیک‌ترین گوشه پارک که گوشه شمال‌ غرب آن است، در حدود ۳۶ کیلومتری شهر اصفهان قرار دارد. ساده‌ترین مسیر دسترسی به پارک‌ ملی کلاه‌ قاضی، استفاده از جاده اصفهان به شهرضا است. برای دسترسی می‌توانید از خودروی شخصی استفاده کنید یا در برنامه‌های کوهنوردی و طبیعت‌گردی تورهای اصفهان ثبت‌نام و شرکت کنید.

عکس از سایت کویرها و بیابان‌های ایران (عکاس: نامشخص)

پارک‌ ملی کلاه‌ قاضی اصفهان به موجب شرایط خاص، از دیرباز زیستگاه وحوش بوده است و قدمت تاریخی زیادی دارد. از زمان شاه‌عباس صفوی و بعد از آن، به‌خصوص در دوره قاجار، کوه‌های این منطقه از شکارگاه‌های مخصوص سلاطین محسوب می‌شد. در اواخر قرن نوزدهم ظل‌السلطان، حاکم اصفهان، در کتاب خود از کلاه قاضی و شاهکوه به‌عنوان شکارگاه‌های غنی و زیبا یاد کرده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حسین حاجی هاشمی)

وجود اکوسیستم خوب و زیستگاه‌های قابل‌توجه باعث شد در سال ۱۳۴۶ شورای عالی شکاربانی و نظارت بر صید طی مصوبه‌ای ارتفاعات کلاه قاضی را به نام منطقه حفاظت‌شده کلاه قاضی قرق اعلام کرد و پس از فراز و نشیب‌های بسیار نهایتا در سال ۱۳۷۴ با پیگری‌های مستمر و وجود کمترین تعارضات یعنی نداشتن هرگونه عرصه و اعیانی تحت تملک اشخاص حقیقی و حقوقی و حل مسئله دامداران توسط نهادهای عضو شورای کشاورزی استان اصفهان با اعتبارات پیش‌بینی شده در جهت اسکان عشایر از طریق اداره کل امور عشایر استان اصفهان و تأیید مسئولان استان اصفهان، طی مصوبه شماره ۲۹۴ شورای عالی محیط زیست مورخ ۱۳۷۶/۱۱/۱۲ به‌عنوان پارک ملی معرفی شد.

پارک ملی کلاه قاضی دارای جاذبه‌های اکوتوریستی است که برخی از آن‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

• رشته کوه کلاه قاضی عامل جذب بسیاری از گروه‌های کوهنوردی و طبیعت‌گردان است.
• ذخایر فسیلی عامل حضور بسیاری از دانشجویان، استادان و محققان در منطقه است.
• گونه‌های گیاهی و جانوری موجود از جاذبه‌های گردشگری این منطقه است.

تاکنون تعداد ۲۵۲ گونه گیاهی متعلق به ۱۹۲ جنس و ۴۶ خانواده در کلاه قاضی ثبت شده است. پوشش گیاهی پارک ملی کلاه قاضی علاوه بر گیاهان علفی، دارای گونه‌های درختی و درختچه‌ای است که این‌گونه‌ها در نقاط مختلف دره‌ها و کوهپایه‌ها می‌رویند. تیپ اصلی پوشش گیاهی منطقه درمنه‌زار است.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: حمزه علی رضایی، Mohammad HH و حسین حاجی هاشمی)

انواع مختلفی از گیاهان بوته‌ای از جمله درمنه، گل گندم، شقایق وحشی، آویشن، لاله وحشی، اسپند و خارشتر؛ درختان و درختچه‌هایی مانند تنگرس، بادام کوهی، انجیر و بنه و همچنین تعدادی از گیاهان دارویی از جمله چوبک، قدومه، همیشه بهار، ریواس، خاکشیر، گل‌گاوزبان، شنگ، کاسنی، سمی و… در این پارک می‌رویند. درمنه دشتی و آنقوزه (Ferula assa-foetida) از گونه‌های در حال انقراض منطقه هستند.

تاکنون ۱۷ گونه پستاندار، ۴۴ گونه پرنده، ۱۱ گونه خزنده و یک گونه دوزیست در پارک ملی کلاه قاضی شناسایی و ثبت شده‌اند. گونه‌های جانوری شاخص پارک ملی کلاه قاضی کل و بز محسوب می‌شوند و آهو نیز به‌دلیل وجود دشت‌های وسیع از جمله دشت میانکوه، لاگور، لادقو و برآفتاب از جمعیت مناسبی برخوردار است. مشاهده این دو گونه در منطقه به‌راحتی و از فاصله نزدیک امکان‌پذیر است.

متاسفانه این منطقه به‌دلیل محاصره در میان انواع کاربری‌ها حالت جزیره‌ای پیدا کرده است و کریدوری جهت مهاجرت حیات‌وحش به سایر مناطق و برعکس وجود ندارد.

تاکنون ۱۷ گونه پستاندار متعلق به ۱۶ جنس از هشت خانواده و چهار راسته در پارک ملی کلاه قاضی شناسایی شده‌اند که از جمله آن‌ها می‌توان به کل و بز، قوچ و میش اصفهانی، آهو، پلنگ، گربه وحشی، کاراکال، گرگ، کفتار، روباه معمولی، کفتار، شغال، خرگوش، تشی، دوپای کوچک، جربیل بزرگ، جرد ایرانی، همستر خاکستری، همستر دم دراز، پامسواکی بزرگ و انواع موش اشاره کرد.

عکس از سایت کویرها و بیابان‌های ایران (عکاس: نامشخص)

تاکنون ۴۶ گونه پرنده متعلق به ۳۱ جنس و ۲۲ خانواده در پارک ملی کلاه قاضی شناسایی شده‌اند که برخی از آن‌ها بومی، برخی مهاجر بهاره و تابستانه یا مهاجر زمستانه و تعدادی نیز عبوری هستند که به‌صورت اتفاقی مشاهده شده‌اند.

عکس از سایت دیده‌بان محیط زیست و حیات وحش ایران (عکاس: نامشخص)

پرندگان کلاه قاضی عبارت‌اند از: عقاب طلایی، شاهین، سارگپه معمولی، سارگپه پابلند، کرکس کوچک، دلیجه، کبک، تیهو، هوبره، کوکر شکم سیاه، قمری معمولی، کوکو، جغد کوچک، شبگرد معمولی، بادخورک کوهی، چکاوک بیابانی، چکاوک کاکلی، چکاوک آسمانی، چلچله بیابانی، چلچله کوهی، چلچله دمگاه سفید، پرستوی دمگاه قرمز، پرستوی خانگی، دم جنبانک ابلق، سنگ چشم خاکستری کوچک، سنگ چشم دم سرخ، سسک جنبان، طرقه بنفش، چکچک بیابانی، چکچک گوش سیاه، چکچک دشتی، چکچک سرسیاه، چکچک ابلق، چکچک دم سرخ، کمرکلی کوچک، سهره صورتی، گنجشک خانگی، پری شاهرخ، زاغ نوک سرخ، غراب، زاغی، کلاغ سیاه، کلاغ ابلق، مگس‌گیر خالدار، کبوتر چاهی و باقرقره.

در پارک ملی کلاه قاضی تاکنون ۱۱ گونه خزنده متعلق به ۱۱ جنس و هفت خانواده به شرح زیر شناسایی شده‌اند:

لاک پشت مهمیزدار، مارجعفری، افعی شاخدار، مارقیطانی تیرمار، مارپلنگی، بزمجه بیابانی خزری، آگامای پولک درشت صخره ای، آگامای چابک، آگامای وزغی خاکستری، مزالینای دم دراز بیابانی، جکوی دم زبر و جکوی دم‌کند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مهسا توانگر)

در پایین منطقه تنها یک گونه دوزیست به نام وزغ سبز عربی شناسایی شده است. پراکندگی این‌گونه در پارک ملی کلاه قاضی به حاشیه چشمه‌ها، آبشخورها و مناطق سرسبزتر نظیر مزرعه لردسفید در دشت میان کوه محدود می‌شود.

• سرمحیط‌بانی لاشتر واقع در شمال غرب منطقه و مشرف به جاده اصفهان-شهرضا
• پاسگاه و مرکز آموزش بازدیدکنندگان لاگور مجهز به امکانات اقامتی و یک دستگاه دوربین بورد بلند سداد واقع در جنوب منطقه
• پاسگاه محیط‌بانی محمدآباد در شرق منطقه و در مجاورت شهر محمدآباد
• پست‌های دیده‌بانی چشمه توتی، قارنه و کلاه بزرگ مورد استفاده در گشت‌های شبانه

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Mohammad HH)

• تداخل حریم و محدوده قانونی شهر بهارستان و محمدآباد با محدوده کلاه قاضی
• عبور اتوبان اصفهان- شهرضا از داخل پارک ملی
• وجود مجموعه معادن سنگ لاشتر در قسمت پناهگاه حیات‌وحش کلاه قاضی
• پروانه‌های چرا متعلق به عشایر جرقویه در مراتع جنوب منطقه

عکس از سایت کویرها و بیابان‌های ایران (عکاس: نامشخص)

برای بازدید از پارک ملی کلاه قاضی به مجوز اداره محیط زیست اصفهان نیاز دارید. پس از طی ۴۰ کیلومتر در مسیر اصفهان به شهرضا، نرسیده به پلیس‌راه و دوراهی شهرک صنعتی مبارکه، محیط‌بانی اصلی کلاه قاضی واقع شده است. با همراه داشتن مجوز، می‌توانید راهنمایی‌های لازم برای کوهنوردی، طبیعت‌گردی و گردش در پارک ملی را از محیط‌بانان دریافت کنید.

نویسنده: بهنام شکوری