بازار کاشان

بازار سنتی کاشان یکی از مهم‌ترین و زیباترین جاهای دیدنی کاشان به حساب می‌آید که بیش از ۴۰ اثر تاریخی از جمله چند تیمچه (بازارچه)، بازار میانچال، آب‌انبار، مسجد و مدرسه، امامزاده، کاروان‌سرا و حمام را در خود جای داده است. بازار کاشان از جاذبه‌های بسیار مهم کشور محسوب می‌شود و از همین رو، در تاریخ هشت شهریور ۱۳۵۵ با شماره ۱۲۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بازار نه‌تنها از نظر معماری و تزیینات، محلی عالی برای بازدید است؛ بلکه می‌توانید صنایع دستی و سوغاتی‌های درجه یکی را از آن خریداری کنید.

هرآنچه باید درباره بازار کاشان بدانید:

• بازار کاشان کجاست؟
• معرفی بازار کاشان
• تاریخچه بازار کاشان
• معماری بازار کاشان
• نکات بازدید از بازار کاشان

بازار کاشان کجاست؟

• آدرس: اصفهان، شهر کاشان، خیابان بابا افضل (نمایش روی نقشه)

بازار سنتی کاشان از اواسط خیابان بابا افضل تا حدود دروازه دولت ادامه دارد. 

مسیر دسترسی به بازار کاشان

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: نیکولیا ودلر اموندسن)}

بازار کاشان دو ورودی اصلی دارد که یکی در خیابان بابا افضل و دیگری در دروازه دولت واقع شده و در نتیجه دسترسی به آن از هر دو خیابان امکان‌پذیر است.

• آدرس یک: کاشان، میدان کمال الملک، خیابان بابا افضل
• آدرس دو: کاشان، دروازه دولت، خیابان اباذر

در صورتی که با وسایل حمل و نقل عمومی راهی بازار کاشان هستید، نزدیک‌ترین ایستگاه اتوبوس به بازار در میدان کمال الملک قرار دارد.

معرفی بازار کاشان

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حجت صابر)}

بازار کاشان با بیش از ۴۰ اثر تاریخی، یکی از دیدنی‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر کاشان است؛ ضمن اینکه به‌لطف مغازه‌های متنوع، محلی مناسب برای خرید روزانه و سوغات کاشان به شمار می‌رود.

بازار کاشان نسبت به دیگر بازارهای ایران ابعاد کوچک‌تری دارد و به‌راحتی می‌توانید در آن گشت بزنید و خرید کنید. این بازار نیز مشابه تمام بازارهای تاریخی از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که هر بخش به فعالیت صنف خاصی اختصاص دارد و به همین دلیل در بخشی از آن مسگران را می‌بینید و در قسمت دیگر با بازار کفاش‌ها روبه‌رو می‌شوید. مهم‌ترین مرکز فرش‌فروشی و تجارت فرش، سرای امین‌الدوله است و ظروف و تزیینات مسی را می‌توانید در بازار مسگرها پیدا کنید. کالاهای دیگری همچون گلاب و عرقیجات، سفال، صنایع دستی به‌عنوان کالاهای مهم این بازار عرضه می‌شوند.

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس از چپ: سید فرید علم‌الهدی، حسین شاهرودیان، خالد یوسف، حجت صابر)}

این بازار تاریخی فقط مختص فروش اجناس مختلف نیست و مراسمی همچون عزاداری محرم را با شور و شکوه خاصی برگزار می‌کند. از روز ششم محرم تا روز عاشورا در هرروز حدود ۷۰ تا ۸۰ دسته‌ سینه‌زنی راهی تیمچه امین‌الدوله می‌شوند. این دسته‌ها از سمت دروازه دولت، بازار مسگرها، سمت پا نخل و بازار گذرنو حرکت می‌کنند و در نهایت به تیمچه امین‌الدوله می‌رسند. نخستین دسته عزاداری، دسته‌ چاووش عزا است که یک روز قبل از شروع ماه محرم به راه می‌افتد و مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌کند.

تاریخچه بازار کاشان

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: ساجد کیومرثی)}

بازار کاشان در دوره آل‌ بویه و سلجوقی ساخته شد؛ با این حال در دوره صفوی، به اوج شکوه خود رسید؛ به‌خصوص در زمان شاه عباس اول که جهانگردان زیادی به این بازار سر می‌زدند و تجارت می‌کردند. این بازار در زمان قاجار نیز شکوه و عظمتش را حفظ کرد؛ اما پس از  آن کم‌کم از رونق افتاد. بازار فعلی کاشان روی بقایای بازار قدیم ساخته شده و در واقع هنر دست معماران دوره قاجار، به‌ویژه زمان فتحعلی شاه است که آن را به‌شکل امروزی ساخته‌اند. 

دوره آق قویونلوها

از جمله آثار تاریخی پیش از عهد صفویه (دوره پادشاهان سلسله آق قوینلوها) كه در بازار كاشان وجود دارد، یک جفت در چوبی بزرگ در سرای معروف به زغالی‌ها در وسط بازار مسگرها است كه این بیت: «برای نفع خلایق چو كرد بنیادش، به سال هشتصدو هشتاد و هشت شد معمور» روی آن درج شده است.

دوره صفوی

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Leonhard Cadetg)}

در عهد شاه عباس اول در وسط بازار بزرگ، چهار بازار مفصل به نام قيصريه ساخته شد. در سفرهای متوالی شاه عباس و جانشینان وی به آن شهر، بازار بزرگ و میدان متصل به آن، نخستین مركز جشن و چراغانی و محل تفریحات شبانه و محفل عیش و نوش و بزم شاهانه بود. سرآنتوان شرلی انگلیسی كه در یكی از سفرهای شاه عباس اول همراه او به كاشان رفته بود، درباره این‌ مهمانی‌ها چنین می‌گوید:

 قریب ساعت ۱۰، پادشاه آدم فرستاد كه به حضور او برسیم و ما به بازاری در وسط شهر رفتیم که جای بسیار زیبایی است. دیدیم كه پادشاه با خدم و حشم خود در آنجا حضور دارد و مشعل‌های زیاد روشن كرده و تمام دور میدان را چراغان کرده‌اند. جشن و چراغانی به‌قدری باشكوه بود كه همگی ما متعجب ماندیم. پس از آنجا آتش‌بازی‌های مفصل و... بعد از آن با طبل و كرنا خوانچه‌های مهمانی را به میان آوردند.

دوره قاجار

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: دخیل رمضانیان)}

زمان سلطنت طولانی فتحلعی شاه قاجار با ثبات اوضاع سیاسی و پیشرفت صنایع محلی همراه بود که باعث شد،ساختمان‌های بزرگ و جالب توجهی از كاروانسرا و تیمچه تا بازارچه‌های متعدد در امتداد بازار بزرگ کاشان ساخته شوند. اوژن فلاندن كه در سال ۱۲۵۲ هجری قمری به كاشان سفر کرده بود، در سفرنامه‌اش می‌نویسد:

 در قرن اخیر این شهر به‌كلی منهدم و از ته عمارت‌هایش نابود شد. بناهایی كه امروز مورد دقت هستند، بازارها، كاروانسراها و حمام‌ها هستند.

دوره پهلوی

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Ghajar Antik)}

در تمام طول بازار یعنی از دروازه دولت تا میدان فیض و مقابل مسجد میدان در دو طرف، بیش از ۱۲۰ دكان بزرگ با ایوان جلو و بالاخانه و بالكن فوقانی ساخته شده بود و در فواصل دکان‌ها نیز چندین كاروانسرای وسیع قرار داشت؛ به‌نحوی كه انتهای هر دكان با در و پنجره و نورگیر به صحن كاروانسراها متصل می‌شد. بازار نو مسگرها بعد از وفات فرخ خان، در سال ۱۲۸۸ روبه‌ویرانی نهاد تا آنكه در دوره سلطنت پهلوی و احداث خیابان‌های شهری، سراسر بازار نو و خرابه‌های آن در مسیر خیابان افضل قرار گرفت و آخرین آثار آن نیز از بین رفت. همچنین چهار سوی بزرگ و تاریخی آن كه در مدخل دروازه دولت سالم و محفوظ مانده بود، جهت احداث میدان شهرداری تخریب شد. 

این بازار در دوره‌های مختلف مورد توجه سیاحان و مورخان زیادی بوده است که با توصیف‌های خود از آن ياد كرده‌اند؛ مانند مولف كتاب زينت‌المجالس كه گفته بود:

مثل راسته بازار كاشان در تمام جهان نيست و طول آن بازار تقريبا ۲۰۰۰ قديم است.

تاورنیه فرانسوی نیز درباره این بازار نوشته بود:

بازار كاشان خیلی زیبا است و به اتاق‌های خوب پوشیده شده است و كاروانسراها نیز بزرگ و راحت هستند؛ خصوصا یكی از آن‌ها خیلی عالی است كه نزدیک باغشاه دولتخانه قرار دارد. 

پروفسور ادوارد براون درباره بازار مسگرهای کاشان گفته بود:

بازار مسگرهای كاشان با صدای دائمی چكش كه روی مس می‌خورد و كوره‌هایی كه مس در آن‌ها قرمز می‌شود، یكی از نقاط تماشایی مشرق زمین است.

به‌دلیل این سیر تاریخی گفته می‌شود که بازار کاشان هفت قرن معماری ایران، از قرن هفتم تا اواخر دوره قاجار را در خود جای داده است. برخی از بخش‌های بازار کاشان در زلزله سال ۱۱۹۲ آسیب‌های جدی دید و در دوره فتحعلی شاه قاجار مورد مرمت قرار گرفت. این اثر در تاریخ هشت شهریور ۱۳۵۵ با شماره ۱۲۸۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

معماری بازار کاشان

_{نقشه کلی بازار کاشان}

بازار کاشان مانند هر بازار تاریخی، قسمت‌های مختلفی دارد؛ با این حال، عناصر اصلی ساختاری آن عبارت‌اند از:

• راسته یا گذرگاه اصلی و فرعی بازار که مسیری طولانی است و در دو طرف آن دکان‌ها قرار گرفته‌اند.
• سرا که یک حیاط میانی با حجره‌های به‌هم‌پیوسته در دورتادور آن است. 
• تیمچه به فضای سرپوشیده و کوچکی برای عرضه یک نوع کالای خاص‌ گفته می‌شود که تزیینات چشمگیری نسبت به سایر بخش‌های بازار دارد. 
• چارسوق یا چهارسو که به محل تقاطع دو راسته اصلی گفته می‌شود و معماری متفاوت و تزیینات داخلی مفصلی دارد.

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: ابوذر حاتمی یزد)}

اگر گذارتان به بازار کاشان بیفتد، به‌جز راسته اصلی که در آن مسگرها، زرگرها، کفاش‌ها و بزازها مستقر هستند، بازارچه‌های میانچال، ملک، ضرابخانه و رنگرزها، مساجد، بقاع، کاروان‌سراها، تیمچه‌ها، حمام‌ها و آب انبارهای متعددی را خواهید دید که هر یک از آن‌ها در دوره‌ای خاص ساخته شده‌اند. در این بازار، «میانچال» کانون اصلی بازار است که برخلاف الگوهای دیگر، شکل خطی ندارد. این مجموعه شامل عناصر مختلفی چون تیمچه، سرا، آب‌انبار و مسجد مدرسه است. 

بخش های مختلف بازار کاشان

مسجد و مدرسه امام

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: عباس بیگلری)}

مسجد و مدرسه علمیه امام (ره) یکی از زیباترین بنا‌های اسلامی ایران و بزرگ‌ترین مسجد مدرسه طلبه‌نشین کاشان محسوب می‌شود. این بنای قاجاری قدمتی بیش از ۲۰۰ سال دارد و در زمان فتحعلی شاه ساخته شده است. این مجموعه را با نام‌های مدرسه شاه و مسجد و مدرسه سلطانی نیز می‌شناسند. طرح و نقشه عالی، وسعت فضا و چشم‌انداز زیبا، سردر کاشی‌کاری و... از جذابیت‌های این مسجد به شمار می‌روند.

امامزاده درب زنجیر

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: S S)}

نام اصلی این محل، امامزاده حارث (ع) است که نسبش به حضرت موسی بن جعفر (ع) می‌رسد. این امامزاده، رواق و صحن وسیعی دارد و دارای گنبد فیروزه‌ای کاشی‌کاری چشمگیری است. کاشی‌های معرق بسیار زیبا و خوش‌رنگی در محل قبر به‌کاررفته و ضریح فلزی آن را در بر گرفته است. مردم کاشان احترام بسیاری برای این امامزاده قائل هستند و اعتقاد زیادی به آن دارند.

تیمچه امین الدوله

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: زهرا غفور)}

تیمچه امین‌الدوله زیباترین بخش از بازار کاشان است که با نام‌ کاروانسرای امین‌الدوله نیز شناخته می‌شود. در واقع این تیمچه به یاد بانی ساختش یعنی فرخ‌ خان غفاری كاشی ملقب به امین‌الدوله، نام‌گذاری شده است. این بخش از بازار در دوره قاجار و بین سال‌های ۱۲۸۰ تا ۱۲۸۴ هجری قمری زیر نظر استاد علی مریم کاشانی، طراح و معمار چیره‌دست و مشهور آن دوره، ساخته شد.

تیمچه امین‌الدوله بنایی سه طبقه با سقف مرتفع است و دهانه وسیعی دارد که نظیرش در هیچ‌جای دیگر دیده نشده است. تزیینات خیره‌کننده و شاهکارهای هندسی گوشه‌ای از جذابیت‌های این بنا به شمار می‌روند و استحكام بالای ساختمان و نقشه و معماری آن نیز حیرت‌انگیز است. علاوه بر این، حضور پررنگ فرش فروش‌ها در تیمچه امین‌الدوله باعث شده است تا دنیای رنگ‌ها و نقش‌ها حال‌وهوای دیگری در سرای امین‌الدوله رقم بزنند. نام این اثر از تاریخ ۲۹ دی ۱۳۵۳ با شماره ثبت ۱۰۱۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

حمام خان

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رز عابدی)}

حمام خان، بنایی به‌جای‌مانده از دوره زندیه است که امروزه به‌عنوان چای‌خانه و رستوران سنتی استفاده می‌شود. ورودی حمام خان سردری زیبا با کاشی‌کاری دیدنی دارد که دارای اهمیت تاریخی زیادی است. برای ورود به حمام چند پله را پشت‌سر می‌گذارید و وارد فضایی می‌شوید که یک حوض در میان آن است. دورتادور این فضا سکوهایی برای پذیرایی از مهمانان وجود دارد و می‌توانید دقایقی را به دور از همهمه بازار خوش بگذرانید. این اثر  از تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ۳۶۲۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

تیمچه صباغ

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: طاهره شهبازی)}

تیمچه صباغ از آثار دوره قاجار است و به بازار حاجی سید حسین نیز شهرت دارد. این بنای دو طبقه از دو بخش هشتی و فضای اصلی تیمچه تشکیل می‌شود و حجره‌ها پیرامون آن قرار گرفته‌اند. در بخش میانی این تیمچه، حوضی وجود دارد و تزیینات مفصلی در سقف آن دیده می‌شود. نام‌گذاری این تیمچه بر اساس نام بانی ساخت آن یعنی حاج شیخ حسن صباغ از تجار معروف دوره قاجار انجام شده است. تیمچه صباغ در تاریخ یک مهر ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۱۰۲۵۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

مسجد میرعماد

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: زهرا غفور)}

مسجد میرعماد از بناهای قدیمی‌ بازار کاشان محسوب می‌شود که قدمت آن به دوره سلجوقی تا دوره صفوی می‌رسد. این مسجد به‌دلیل قرارگیری در نزدیکی میدان بازار، به مسجد میدان نیز شهرت دارد. جذاب‌ترین بخش این مسجد، سردر زیبای آن است که فنون معماری اصیل ایرانی را به نمایش می‌گذارد. ضمن اینکه بر دیواره‌های اطراف آن کتیبه‌ها و فرمان‌های پادشاهان قراقویونلو و صفویه تا قاجار دیده می‌شود که حاوی اطلاعات مهمی از آداب‌ورسوم و سنن اجتماعی مردم و راه‌وروش فرمانروایان گذشته است. محراب قدیمی مسجد از دیگر شگفتی‌های آن به حساب می‌آید که در خاطرات سیاحان گذشته از آن یاد شده است. این محراب امروزه در موزه اسلامی برلین نگهداری می‌شود. مسجد میرعماد با نام مسجد میدان در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ۱۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کاروان‌سراها

بازار تاریخی کاشان، کاروانسراهای ایرانی متعددی دارد که از آن جمله می‌توان به کاروانسرای غفارپور، بروجردی‌ها، رباط، نراقی‌ها، زغالی‌ها و… اشاره کرد. در میان کاروان‌سراهای موجود در این بازار، کاروانسرای زغالی‌ها، کاروانسرای میرپنج و کاروانسرای نو از اهمیت و شهرت بیشتری برخوردار هستند.

بازارچه قیصریه

قیصریه بازار کاشان توسط شاه عباس صفوی ساخته شد و از همین رو، تزیینات دیدنی و کم‌نظیری از آن دوره را به رخ می‌کشد. در این بازارچه مسجد و آب‌انبار بالاباز، سرای حاج محمد صادق، کاروانسرای نو، حمام خان و کاروانسرای فیض قرار دارند.

نکات بازدید از بازار کاشان

_{منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Lagartos Puntasieh)}

• عزاداری محرم با شور و شکوه خاصی در بازار کاشان برگزار می‌شود و در صورتی که در این ایام به این شهر سفر کردید، آن را از دست ندهید.
• ساعت کار بازار کاشان صبح‌ها از ۹:۳۰ تا اذان ظهر (حدود ساعت ۱۲) و عصرها از ۱۷ تا ۲۱ است.
• از جاذبه‌های گردشگری نزدیک به بازار کاشان می‌توان به مسجد و مدرسه آقا بزرگ، حمام سلطان امیر احمد و خانه بروجردی‌ها اشاره کرد که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نیست.

_{نویسنده: پریسا همایونی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی}