عمارت سالار سعید

سنندج به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شهرهای کردنشین ایران و مرکز استان، همیشه میزبان گردشگران زیادی بوده است. این شهر ابنیه‌های متعدد تاریخی را در خود جای می‌دهد. یکی از این بناها، عمارت سالار سعید است که امروزه موزه سنندج در آن برپا شده است. با کجارو همراه باشید و بیشتر درباره این مجموعه تاریخی بخوانید.

عمارت سالار سعید از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی سنندج است که قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد. این عمارت در طول حیات خود، کاربری‌های گوناگونی داشته است؛ از خانه مسکونی گرفته تا خانه پیشاهنگان. امروزه این عمارت به‌عنوان موزه فعالیت دارد.

عکس از فوراسکوئر (عکاس: Kehyaneh)

عمارت سالار سعید با توجه به ارزش تاریخی و معماری، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عمارت سالار سعید از دیدنی‌ های استان کردستان است و در خیابان امام، کوچه حبیبی و در بخش بیرونی عمارت ملا لطف‌الله‌شیخ‌الاسلام قرار دارد. برای دسترسی می‌توانید از خودروی شخصی یا وسایل نقلیه عمومی استفاده کنید. پایانه اتوبوس‌رانی ناصر خسرو، در فاصله‌ حدودا یک کیلومتری از عمارت سالار سعید قرار دارد. همچنین دو پارکینگ عمومی ملت و فردوسی در این محدود واقع شده است.

موقعیت موزه سنندج روی نقشه

این ساختمان به سفارش ملا لطف‌الله شیخ‌الاسلام بنا شد. پس از فوت ایشان، خانه به‌وسیله نوادگان او به دو قسمت مجزا تقسیم و فروخته شد. قسمت داخلی عمارت به مالکیت خانواده حبیبی و قسمت بیرونی به مالکیت عبدالحمید خان سنندجی (سالار سعید) درآمد. امروزه هر قسمت از آن بنای یک‌پارچه با نام مالکان جدید شناخته می‌شود. قسمت بیرونی عمارت در سال ۱۱۳۶، توسط سالار سعید به اداره فرهنگ واگذار شد و تا سال ۱۳۵۱ این قسمت در اختیار اداره فرهنگ قرار داشت و به‌عنوان دانشسرا، کتابخانه و خانه پیشاهنگان استفاده می‌شد. در سال ۱۳۵۱ وزارت فرهنگ و هنر وقت این عمارت را به مالکیت خود درآورد و به موزه تبدیل کرد.

عکس از فوراسکوئر (عکاس: Mahila)

پس از تعمیر و آماده‌سازی، مجموعه در مهر سال ۱۳۵۴ با نام «موزه سنندج» افتتاح شد. قسمت داخلی تا سال ۱۳۷۱ نیز در تملک خانواده حبیبی بود و در نهایت، به مالکیت میراث فرهنگی و گردشگری استان کردستان درآمد.

عمارت سالار سعید در اواخر دوره حکومت ناصرالدین قاجار ساخته شده و از معماری دوره قاجار تاثیر پذیرفته است. این عمارت را از سنگ، آجر و چوب ساخته‌اند و پشت‌بام شیروانی دارد. زیباترین بخش ساختمان پنجره‌های ارسی بزرگ هال محسوب می‌شود که متشکل از هفت در است و یک شاهکار هنری به شمار می‌آید.

عکس از سایت آفتاب دل (عکاس: الهام امی)

این عمارت از بناى اصلى و حياط تشکیل می‌شود. بناى اصلى ساختمان در ضلع جنوبى قرار دارد که شامل زيرزمين و طبقه فوقانى است. زیرزمین بنا را به‌صورت حوض‌خانه ساخته‌اند و دارای سقفی به‌شکل گنبد با تزئينات و آينه‌کارى است.شاه‌نشين‌ها و حوضی سنگى به‌شکل شش ضلعى در همین بخش ساخته شده است که همچنان مورد استفاده قرار می گیرد.

موزه سننندج از ابتدای تاسیس به دو قسمت باستان‌شناسی و مردم‌شناسی اختصاص داشت. در قسمت باستان‌شناسی وسایل دوره‌های گوناگون قبل از تاریخ تا دوره قاجار به نمایش گذاشته شده است. قسمتی از این وسایل به استان کردستان، بعضی به استان‌های همسایه و بعضی دیگر به استان‌های دیگر تعلق دارد. قسمت مردم‌شناسی در دوران قبل از انقلاب در قالب نمایشگاه موقت اداره می‌شد و اشیای یکی از استان‌های کشور را هرچند وقت یک‌بار در این قسمت در معرض نمایش می‌گذاشتند. بعد از انقلاب اسلامی این قسمت تنها مختص آثار مردم‌شناسی کردستان شد و با تاسیس خانه کرد در سال ۱۳۸۲، وسایل مردم‌شناسی موزه به خانه آصف وزیری (خانه کرد) انتقال پیدا کرد و فقط اشیای باستان‌شناسی و تاریخی در موزه به نمایش گذاشته شد.

عکس‌های گالری از خبرگزاری تسنیم (عکاس: کیهان فیروزه‌ای)

این قسمت در راهروی ورودی و یکی از اتاق‌های کنار سالن اصلی قرار دارد. یک مجموعه ظروف سفالی در این قسمت محافظت می‌شود که از مناطق کردستان و مخصوصا شهرستان بانه کشف شده‌ است. تعدادی از ظروف نیز به کنگاور مربوط می‌شوند. پیه‌سوزهای کشف شده از بانه در میان وسایل این قسمت بسیار مورد توجه هستند.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیرخضرانیان)

این قسمت عمده‌ترین اشیای موزه را شامل می‌شوند. سالن اصلی، یکی از اتاق‌های کنار سالن و راهروی خروجی مختص نمایش این وسایل است. وسایل کشف شده از تپه زیویه (مهم‌ترین تپه تاریخی استان کردستان)، مهم‌ترین اشیای این بخش محسوب می‌شود. وسایل تپه زیویه از وسایل طلایی و وسایل سنگی تشکیل یافته است.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیرخضرانیان)

• مجموعه تپه زیویه: این وسایل متشکل از سردوک‌ها؛ مهره‌ها؛ زیورآلات زنانه؛ اشیای سفالی؛ انواع ظروف سفالی به رنگ‌های خاکستری، قرمز و نخودی؛ وسایل مفرغی شامل ظروف، انواع تبر، سنجاق‌های تدفینی، سوزن‌های دوخت و حلقه‌ها و اشیایی از جنس استخوان و عاج شامل قطعات تصاویری از شکار و نبرد و نقوش اسطوره‌ای، گل‌های رزت، نقش‌های هندسی و سرپیکان است. در میان ظروف سفالی، تنگ کوچک لعابدار منقوشی جای دارد که زیباترین شی مجموعه به حساب می‌آید و دارای لعاب فیروزه‌ای، سفید و زرد و نقش گل‌هایی به‌صورت گلچه است.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیرخضرانیان)

• دیگر اشیا: علاوه بر اشیای تپه زیویه مجموعه‌ای از وسایل فلزی و سفالی دیگر شامل انواع سرنیزه، خنجر، حلقه‌های گوناگون، مجسمه‌های کوچک و ظروف سفالی با اشکال مختلف و گاه با نقش‌های کنده یا ترسیم شده به رنگ‌های قرمز، خاکستری، نخودی و همچنین ظروف شیشه‌ای شامل انواع پیاله و عطردان در این قسمت موجود است که مکان دقیق کشف آن‌ها مشخص نیست.
• خمره‌های سفالی: خمره‌های سفالی بخش دیگری از اشیای قسمت دوران تاریخی هستند که به خمره‌های تدفینی معروف هستند. به خاطر حجم بزرگ این خمره‌های تدفینی، آن‌ها را در فضای باز موزه نگهداری می‌کنند، همچنین خمره‌های تدفینی کوچک‌تر را در فضای داخلی موزه نگهداری می‌کنند.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیرخضرانیان)

• مجموعه غار کرفتو: وسایلی که از حفاری‌های غار کرفتو به دست آمده و بعضی مواقع با اشیای زیویه قابل مقایسه است، آخرین اشیای این قسمت را تشکیل می‌دهند.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیرخضرانیان)

وسایل این قسمت از دو بخش سفالی و فلزی تشکیل می‌شود. وسایل زیبایی از هنر سفالگری هنرمندان دوره اسلامی در بخش سفال به نمایش گذاشته شده است، اشیایی نظیر تنگ، کاسه، قدح، بشقاب، مجسمه و ریتون. این وسایل به‌طور استادانه ساخته و با لعاب و نقوش و خطوط آراسته شده‌ است. قسمت بسیار اندکی از این وسایل به کردستان تعلق دارد و بیشتر آن‌ها به نقاط دیگر کشور و به‌خصوص ری، کاشان و نیشابور مرتبط می‌شود. انواع کاسه و بادیه تنگ، سینی، سنگابه، دیگچه و انواع پیه سوز در بخش اشیای فلزی جای دارد.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیرخضرانیان)

این قسمت در واقع زیرزمین ساختمان یا همان حوض‌خانه است و اکنون به نمایش هنری خارجی اختصاص دارد. مجسمه‌های برنزی و ظروف شیشه‌ای از اشیای مهم این قسمت محسوب می‌شوند. با توجه به برنامه‌های موزه وسایل این قسمت عوض می‌شوند.

ساعات بازدید عمارت سالار سعید در شیفت صبح از ساعت ۹ تا ۱۳ و در شیفت بعدازظهر، از ساعت ۱۵:۳۰ تا ۲۰ است. این مجموعه در روزهای جمعه، تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع) فعالیت ندارد. بهای بلیط در سال ۱۳۹۹، پنج هزار تومان بوده است.

نویسنده: فرناز رهبران رنجبر