مشگین شهر یکی از شهرهای تاریخی استان اردبیل است. این شهر تاریخی، قدمت و اصالت قابل توجهی دارد. سنگ نبشته‌ای منسوب به شاپور دوم ساسانی در اطراف این شهر وجود دارد و سکه‌هایی از دوران‌های مختلف تاریخی در آن کشف شده است که نشان از قدمت کهن و تمدن ۶ هزار ساله قبل از میلاد می‌دهد.
مشگین شهر آب و هوای معتدل کوهستانی دارد و در ۹۰ کیلومتری شهر اردبیل قرار دارد. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی و قدمت باستانی دارای دیدنی‌های طبیعی و تاریخی بسیاری است. قلعه قهقهه یکی از آثار باستانی این منطقه است که در تاریخ شهرت قابل توجهی دارد.
قلعه قهقهه یا قاه‌قاه قالاسی در ۸۵ کیلومتری شمال شرق مشگین شهر واقع شده است. این قلعه تاریخی بین روستای گنچویه و قره آغاج قرار دارد، از نظر لغوی نام این قلعه به معنای خنده بلند و آواز کبک است. براساس مشاهدات باستان‌شناسی استفاده از این قلعه به دوران پیش از اسلام می‌رسد. در زمان بابک و صفویه این قلعه اهمیت فراوانی داشته است و به‌عنوان خزانه سلطنتی و مهم‌ترین زندان دوران مورد بهره‌برداری بوده است.
این قلعه با ملات گچ آهک و آجر ساخته شده است. حفره‌هایی در دل سنگ‌های این قلعه وجود دارد که برای ذخیره آب باران و برف استفاده می‌شده است. این قلعه بر روی تپه‌ای با ارتفاع حدودا ۳۰۰ متر بنا شده و همین امر حصاری مستحکم و دژی غیرقابل نفوذ را سبب شده است. ورود به این قلعه به سختی امکان‌پذیر است و تنها در شرایط آب و هوایی مناسب می‌توان به قلعه وارد شد. سطح قلعه حدود ۵ هکتار و اختلاف سطح در سطح فوقانی قلعه کمتر از ۳۰ متر است. بلندترین بخش قلعه قهقهه بخش جنوبی آن است که قبلا ساختمانی در آن قسمت قرار داشته که هم‌اکنون تخریب شده است.
از حصار چهارم این قلعه به‌عنوان زنده استفاده می‌شد. این زندان در قسمت شرقی قلعه قرار دارد که راه ورودی آن حفره‌ای طبیعی است که در دل تخته سنگی عظیم و قطور وجود دارد و با قرار دادن سنگی دیگر در مقابل آن، زندان را محصور می‌کردند. این زندان در برابر دره‌ای با عمق ۸۰ متر واقع شده و به دلیل غیرقابل نفوذ بودن محلی امن برای نگهداری شورشیان خطرناک و زندانیان سیاسی بوده است. محمد یوسف واله اصفهانی مولف کتاب خلد برین در توصیف این قلعه نوشته است:
نسیم سبک خیز را مجال عبور از حوالی قلعه قهقهه نیست.
این دژ به دلیل اینکه محل زندانی شدن افراد سیاسی مهمی همچون اسماعیل میرزا فرزند شاه تهماسب یکم صفوی، امیرخان موصلوی ترکمان حاکم تبریز و سام میرزا فرزند شاه اسماعیل یکم در زمان گذشته بوده است و به همین جهت در تاریخ شهرت بسیاری دارد. قلعه قهقهه به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی مشگین شهر، در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ تحت شماره ۶۱۹۲ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.
نویسنده: بهاره غنچه
آثار ملی ایران