مسجد دو مناره سقز

سقز از شهرهای نام‌آشنای استان کردستان است. این شهر با انواع جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و تفریحی، همواره میزبان گردشگران است. یکی از بناهای تاریخی سقز، مسجد دو مناره است. قدمت این مسجد به دوران افشاریه بازمی‌گردد. با کجارو همراه باشید و بیشتر درباره این مسجد تاریخی بخوانید.

مسجد دو مناره از مساجد تاریخی و جاهای دیدنی سقز به شمار می‌رود و در سال ۱۳۸۰ مسجد دومناره سقز با شماره ثبت ۲۶۰۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. در ابتدای ورود مناره‌های جذاب مسجد، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند. همچنین تزیینات خوش‌رنگ مسجد در عین سادگی، چشم‌نواز هستند.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: بختیار صمدی)

این بنای ارزشمند تاریخی، همچنان میزبان نمازگزاران است.

مسجد دو مناره سقز یکی از جالب‌توجه‌ترین مکان‌ های دیدنی استان کردستان است. این مسجد در محله میان قلعه، در دامنه یگانه تپه تاریخی سقز، یعنی نارین قلعه قرار دارد و در بافت قدیم شهر، در خیابان امام خمینی و در پشت حسینیه واقع شده است. بنای مسجد که در محیطی آزاد بنا شده است، از سمت شمال به یک کوچه سه متری محدود به تپه قلعه نارین و خیابان امام و از جنوب به محوطه باز حوض‌خانه مربوط می‌شود و در سمت غرب به یک گذرگاه چهار متری و از سمت شرق نیز به یک کوچه یک متری محدود است.

موقعیت مسجد دو مناره سقز روی نقشه

با توجه به روایت‌های محلی، قدمت مسجد به زمان شیخ حسن مولان آباد برمی‌گردد. شیخ حسن مولان آباد از عرفای حکیم و ریاضیدان مشهور دوره افشاریه بود. نادر شاه افشار هنگام مسافرت به بغداد از منطقه سقز گذر کرد. شیخ حسن مولان آباد برای اهالی شهر سقز مسجدی را درخواست و نادر شاه افشار نیز فرمان احداث این مسجد را در بافت قدیم شهر سقز صادر کرد. هم‌اکنون این مسجد در بین بعضی از اهالی این منطقه، به مسجد شیخ حسن مولان آباد معروف است.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیر خضر انیان)

درباره این واقعه آمده است که در این سفر نادرشاه دو عصای مرصع و سفره‌ای نقاشی شده زیبای چرمی را به شیخ حسن هدیه می‌دهد. این وسایل امروزه در روستای مولان‌آباد، محل آرامگاه شیخ نگهداری می‌شود. همچنین یک جلد قرآن مجید خطی در مقبره شیخ حسن قرار دارد و تاریخ آن به اواخر دوران افشار برمی‌گردد.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیر خضر انیان)

کاشی‌کاری‌های مسجد دو مناره سقز نیز شباهت زیادی به کاشی‌کاری‌های اواخر افشاریه و اوایل زندیه دارد. با توجه به این توضیحات به‌طور یقین می‌توان گفت مسجد به دوره افشاریه مربوط است و در دوران‌های بعدی بازسازی شده و مرمت‌های جزئی در آن شکل گرفته است.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیر خضر انیان)

در سوم شهریور ماه سال ۱۳۹۱ خاشاک بام مسجد توسط کارگران میراث فرهنگی سوزانده شد و چون آتش به‌طور کامل خاموش نشده بود، بام مسجد طعمه حریق شد. پس از مدتی از شروع آتش‌سوزی، ایوان چوبی نیز در آتش به‌کلی سوخت و از بین رفت.

این بنا تقریبا به‌شکل مربع است و از خشت خام، ملاط گل، سنگ‌های لاشه، آجر و چوب در ساخت آن استفاده شده است. ورودی مسجد با سردر آجری مزین به بافت گره‌چینی آجر و کاشی زرد رنگ (از ویژگی‌های معماری دوران زندیه) در ضلع غربی قرار دارد. یک راهروی ارتباطی، حدود ۳ در ۳٫۵ متر پس از در ورودی واقع شده است. از طریق این دالان به ۹ پله می‌رسیم که به‌واسطه آن‌های می‌توان به پشت بام مسجد راه پیدا کرد. از یک چوب به‌عنوان لبه پله استفاده شده است و پشت این لبه چوبی را با سنگ‌های لاشه، خشت خام و کمی کاه‌گل برای ساخت پله‌ها پر کرده‌اند.

عکس‌های گالری از خبرگزاری تسنیم (عکاس: کیوان فیروزه‌ای)

شبستان مسجد با ابعاد ۱۰ در ۱۲ متر در ضلع شرقی این راهرو قرار دارد و به‌وسیله درگاهی مجزا می‌توان به آن راه پیدا کرد. سقف این شبستان دو متر و ۸۰ سانتی‌متر ارتفاع دارد و مانند اکثر مساجد محل روی چهار ستون چوبی تقریبا دایره‌ای با سرستون‌های چوبی، تکیه داده است. تا سال ۱۳۶۴ پشت‌بام مسجد از کاه‌گل درست شده بود که در همان سال با کمک اهالی محله کاه‌گل برداشته و پشت بام ساختمان آسفالت شد. ستون‌های این ساختمان با قطر حدود ۳۵ سانتی‌متر بر پایه ستون‌های سنگی قرار گرفته‌اند.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: بختیار صمدی)

پیش از همه، محراب مسجد در ضلع جنوبی این شبستان خودنمایی می‌کند. این محراب دارای بافت قدیمی طاق هلالی است. در سال ۱۳۷۸، جای‌جای مسجد مجددا گچ‌کاری و در تزیینات و ویژگی‌های آن تغییراتی اعمال شد؛ به گونه‌ایی که امروزه تنها محرابی هلالی دیده می‌شود که جمله «بسم الله الرحمن الرحیم» بر بالای آن به‌وسیله گچ قالب‌گیری شده است.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیر خضر انیان)

قطر دیوارهای این مسجد در حدود یک متر و هفتاد سانتی‌متر است و در ضلع جنوبی و داخل محراب آشکارا می‌توان آن را دید. ۶ تاقچه در اندازه‌های مختلف در ضلع شرقی شبستان واقع شده است که برای محافظت مصحف‌ها و وسایل دیگر مسجد مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این ضلع دری وجود دارد که به اتاق واقع در ضلع شرقی مسجد ارتباط می‌یابد. از این اتاق به‌منظور انباری استفاده می‌کنند. در سال ۱۳۷۹ شومینه‌ای را در ضلع شمالی درست کردند که بیشتر بعد تزیینی دارد. در حال حاضر دهانه شومینه را بسته‌اند و به‌عنوان لوله بخاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. چهار طاقچه در اندازه‌های گوناگون در ضلع غربی شبستان ساخته شده‌اند که همان کاربرد طاقچه‌های ضلع شرقی را دارند. این طاقچه‌ها به‌شکل مستطیل هستند که دیوارهای ضلع‌های شبستان را از یکنواختی در آورده‌اند.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیر خضر انیان)

در ضلع غربی مسجد علاوه بر راهرویی که به شبستان اصلی مسجد راه پیدا می‌کند، دو اتاق دیگر نیز موجود است که محل سکونت طلبه‌های دینی در دوره‌های قبل بود. امروزه یکی از اتاق‌ها به وضوخانه تبدیل شده و دیگری نیز بدون استفاده باقی مانده است. از داخل شبستان به این اتاق‌ها و به‌وسیله اتاق اول به اتاق دوم می‌توان راه یافت.

عکس از خبرگزاری تسنیم (عکاس: کیوان فیروزه‌ای)

احتمال آن می‌رود که ایوان جلوی مسجد به‌منظور مصلی تابستانی مورد استفاده بوده است. بیشتر خانه‌های این منطقه روی سطحی شیب‌دار ساخته شده‌اند و برای ساخت مسجد روی سطح مسطح، سکویی از سنگ‌های لاشه با بلندی تقریبی ۴ تا ۴٫۵ متر در جلوی مسجد درست کردند. سپس مسجد را روی این سکوی سنگی ساخته‌اند. ایوان جلوی مسجد با ابعاد ۴٫۸۰ در ۱۶ متر، روی سکوی سنگ‌چین شده بنا شده است. این ایوان با شبستان اصلی در یک سطح، بام دارد. ایوان در ضلع غربی مانند مسجد دارای درب جداگانه است. سردری با بافت گره‌چینی آجر و کاشی بالای این در دیده می‌شود که عبارت «علی مدد» روی آن نوشته شده است. علاوه بر این ورودی، به‌وسیله محراب و درهای اطراف آن (از داخل شبستان مسجد)، می‌توان به این ایوان دسترسی پیدا کرد.

عکس از خبرگزاری فارس (عکاس: بختیار صمدی)

۶ ستون چوبی که سرستون‌هایشان با ستون و سرستون‌های داخل شبستان به‌طور دقیق شباهت دارد، در ضلع جنوبی این ایوان جاسازی شده است. این ستون‌ها سنگینی سقف ایوان را تحمل می‌کنند. ستون‌های ایوان از ستون‌های داخلی شبستان تقریبا نیم متر بلندتر هستند؛ زیرا کف این ایوان در حدود ۵۰ سانتی‌متر از کف شبستان اصلی مسجد پایین‌تر قرار دارد. از چوب‌های یک‌پارچه‌ای به طول تقریبی پنج متر به‌منظور پوشش سقف ایوان استفاده شده است.

عکس از ایرنا (عکاس: سید مصلح پیر خضر انیان)

برای ممانعت از پرت شدن افراد از ایوان به پایین، یک نرده چوبی با طرح ساده در این بخش جاسازی کرده‌اند. تمام مجموعه ایوان باعث زیباتر شدن نمای مسجد و در نتیجه تمایز آن بین مساجد استان کردستان شده است. آرامگاه سید حکیم که یکی از امامان جماعت مسجد بود، در ضلع شرقی ایوان بنا شده است که هرروز مورد زیارت مردم قرار می‌گیرد.

مسجد دو منازه سقز از ابتدای ساخت محل عبادت نمازگزاران بوده و همواره به‌عنوان پایگاه مذهبی و اجرای فریضه پنجگانه نماز جماعت در سقز شناخته شده است. در حال حاضر نیز امکان بازدید از مسجد وجود دارد. بهترین زمان برای بازدید، هنگام برگزاری نمازهای جماعت روزانه است؛ چراکه از باز بودن درهای آن اطمینان خواهید داشت.

عکس‌های گالری از سید مصلح پیرخضرانیان

نویسنده: فرناز رهبران رنجبر