مسجد جامع نیشابور

نیشابور شهری تاریخی در دامنه‌های کوه بینالود در استان خراسان رضوی است. این شهر در دوره‌های مختلف تاریخ ایران از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و یکی از نمادهای تاریخ و فرهنگ کشور به شمار می‌آید. در حال حاضر نیشابور دومین شهر بزرگ استان خراسان رضوی، پس از شهر مقدس مشهد، است. این شهر بزرگ و تاریخی جاذبه‌های فراوانی دارد که آن را تبدیل به یکی از گردشگر‌پذیر‌ترین شهرهای شمال شرق ایران کرده‌اند. مسجد جامع نیشابور یکی از جاذبه‌های تاریخی و جاهای دیدنی نیشابور است که در این مقاله به معرفی آن را می‌پردازیم.

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، خیابان امام خمینی، چهارراه امام خمینی (مشاهده روی نقشه)

مسجد جامع نیشابور از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان خراسان رضوی است. این مسجد در مرکز شهر نیشابور و حاشیه خیابان امام خمینی قرار دارد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: اصغر شیروانی پور

مسجد جامع نیشابور در خیابان امام خمینی این شهر قرار دارد. برای دسترسی به مسجد با استفاده از خودروی شخصی می‌توانید چندین مسیر مختلف را انتخاب کنید:

• مسیر اول: از میدان امام خمینی وارد خیابان امام خمینی شوید و به‌سمت میدان خیام به پیش بروید. مسجد جامع نیشابور نرسیده به چهارراه امام خمینی (تقاطع خیابان‌های امام خمینی و فردوسی) قرار دارد.
• مسیر دوم: از میدان خیام وارد خیابان امام خمینی شوید و از چهارراه‌های ارگ و امام خمینی عبور کنید. مسجد جامع را بعد از چهارراه امام خمینی در سمت چپ خیابان خواهید دید.
• مسیر سوم: از میدان فردوسی وارد خیابان فردوسی جنوبی شوید و به‌سمت تقاطع با خیابان امام خمینی پیش بروید. مسجد جامع نیشابور در چهارراه امام خمینی قرار دارد.

پارکینگ مسجد جامع در کوچه پشت مسجد قرار دارد؛ بنابراین نگرانی از بابت جای پارک نخواهید داشت.

مسجد جامع نیشابور بزرگ‌ترین مسجد نیشابور و همچنین قدیمی‌ترین سازه شهر محسوب می‌شود که کاربری‌ آن در طول سالیان سال دچار تغییر نشده است. این یادگار تاریخی ارزشمند در ۲۱ آبان سال ۱۳۱۷ هجری شمسی با شماره ۳۱۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید تا بیش‌ازپیش به اهمیت آن تاکید شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: امید انتظاریان

مسجد جامع نیشابور همواره در طول تاریخ شهر نیشابور و حتی کشورمان اهمیت خاصی داشته است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال ۱۳۵۷ هجری شمسی مسجد جامع نیشابور تبدیل به محل برگزاری نماز جمعه و سخنرانی‌های مهم شد. به‌عنوان یک نمونه، سخنرانی محمد بهشتی در هفتم دی ۱۳۵۹ هجری شمسی، اولین سخنرانی سیاسی مهم پس از پیروزی انقلاب اسلامی در این مکان بود. بعدها یک کتابخانه به نام کتابخانه امام خمینی (ره)، یک پایگاه بسیج و یک مرکز فرهنگی و دینی نیز در این مسجد راه‌اندازی شد.

بازدید از مسجد جامع باصفا و تاریخی نیشابور رایگان است. درهای مسجد از ساعت ۸:۰۰ تا ۲۰:۰۰ به روی نمازگزاران و بازدیدکنندگان باز هستند. برای بازدید کامل از مسجد به یک تا دو ساعت زمان احتیاج خواهید داشت.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: بهاره کیانفر

مسجد جامع نیشابور دارای چند کتیبه است که هرکدام اطلاعات مفیدی از تاریخچه این مکان به ما می‌دهند. یکی از مهم‌ترین کتیبه‌های مسجد جامع در جرزهای ایوان جنوبی قرار دارد. با توجه به این کتیبه می‌توان چنین برداشت کرد که مسجد در سال ۸۰۰ هجری قمری توسط «پهلوان علی بن بایزید کرخی» ساخته شده است. متن کتیبه مذکور شامل شعری به‌صورت زیر است که با خط ثلث نوشته شده است:

از پهلوان علی ولد خاص بایزید ماند این بنا بشهر نشابور یادگار

تک مسجدی که کعبه اهل یقین بود گردد تمام از کرم و فضل و کردگار

اندر زمان خسرو غازی ولیعهد سلطان حسین حامی دین شاه کامگار

در سال هشتصد و نود و نه بنا شده جایی که هست سجده گه خلق روزگار

تاریخ این بخوان و دعایی ز روی صدق برخوان بحق و ساعی و خیرات برشمار

یکی دیگر از کتیبه‌های مهم مسجد جامع نیشابور بالای منبر نصب شده است. از این کتیبه نیز می‌توان دریافت که معماران، مسجد را در دوره صفویه مورد بازسازی قرار داده‌اند. بازسازی‌ دیگری نیز در سال ۱۱۲۶ هجری قمری به دستور «عباسقلی خان بیات»، حاکم وقت نیشابور، در این مسجد انجام گرفت.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: شرمین نصیری

نخست باید اشاره کنیم که معماری مسجد جامع نیشابور از سبک معماری دوره تیموری پیروی می‌کند. در این دوره از تاریخ کشورمان بناها اغلب به‌صورت چهار ایوانی و با ایوان‌هایی بلند ساخته می‌شدند. تزیینات زیبایی همچون کاشی‌کاری‌های معرق و هفت‌رنگ و نهایت استفاده از رنگ‌ها در معماری بناهای این دوره مشهود بود. ایجاد کتیبه‌های نسخ، ثلث و کوفی به رنگ طلایی از دیگر ویژگی‌های معماری بناها در دوره تیموریان به شمار می‌آید. مسجد جامع نیشابور یکی از شاخص‌ترین مساجدی است که یادآور سبک معماری تیموری در تاریخ ایران است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: .Amir N

مسجد جامع نیشابور بزرگ‌ترین مسجد شهر است. آجر عمده‌ترین مصالحی محسوب می‌شود که در ساخت مسجد مورد استفاده قرار گرفته است. درهمان نگاه اول بلندای ایوان مرکزی مسجد جلب توجه می‌کند. این ایوان ۱۹٫۵ متر ارتفاع دارد. نکته دیگری که نظر هر بیننده را به خود جلب خواهد کرد، عدم وجود مناره و گنبد در این مسجد بزرگ است.

مسجد جامع نیشابور دارای چهار ایوان، سه درگاه و پنج کتیبه ارزشمند است. زیربنای مسجد بالغ‌ بر ۴,۳۷۷ متر مربع برآورد می‌شود و مساحت کل آن حدود ۷,۰۸۳ متر مربع است. مسجد جامع صحنی با ابعاد ۴۵ در ۵۹ متر دارد که یک حوض آب در وسط آن به چشم می‌خورد.

مسجد جامع نیشابور از نوع چهار ایوانی است. ایوان جنوبی مسجد با ۱۹٫۵ متر ارتفاع بلندترین ایوان محسوب می‌شود. این ایوان در گذشته دو عدد گلدسته داشت که بعدها طی تعمیرات بنا برداشته شدند. به‌طورکلی در مورد تزیینات نمای ایوان‌ها باید گفت که نمای آن‌ها از طرف صحن مسجد با طاق‌نماها و تزیینات آجری ساده تزیین شده است و بسیار زیبا به چشم می‌آید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: فراز فیاض

ورودی اصلی مسجد جامع نیشابور در سمت شمال و پشت ایوان شمالی قرار دارد. بیرون ورودی یک سردر وجود دارد که مقرنس‌کاری شده است. اگر به دو طرف این سردر نگاه کنید، دو کتیبه از دوران شاه‌عباس اول خواهید دید که تاریخ نصب آن‌ها به سال ۱۰۲۱ هجری قمری برمی‌گردد. پس از ورودی مسجد، قسمت هشتی قرار دارد که سمت چپ آن به یک زیرزمین منتهی می‌شود. این زیرزمین اهمیت زیادی دارد؛ به این دلیل که مقبره معمار مسجد جامع درون آن واقع شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: بیتا چهرازی

وسط دیواره جنوبی ایوان مسجد جامع نیشابور محراب به چشم می‌خورد. این محراب در یک طاق‌نمای قوس‌دار که مقرنس‌کاری شده است، جلب‌توجه می‌کند. این طاق‌نما به‌صورت نیم هشت‌ضلعی است. اگر به بالای محراب مسجد نگاهی بیندازید، بخشی از یک کتیبه قرآنی را خواهید دید که به خط ثلث نوشته شده است.

شبستان‌های مسجد جامع نیشابور نیز توجه بازدیدکنندگان را جلب خواهند کرد. در چهار سمت مسجد شبستان‌هایی وجود دارند که دارای ستون‌ها و سقف‌های آجری هستند. شبستان‌هایی که در نزدیکی دیوار جنوبی مسجد قرار دارند، در سمت راست دارای ۶ دهانه در عرض و چهار دهانه به موازات ایوان هستند. دهانه‌های شبستان‌های سمت چپ مسجد بسیار بزرگ‌تر از سمت دیگر است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: امیرحسین استاد

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان نیشابور، ۲٫۵ کیلومتری جاده نیشابور- جاده دهکده چوبی (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): پنج هزار تومان (این هزینه شامل بازدید از تمام بخش‌های دهکده چوبی نیشابور می‌شود)
• فاصله از مسجد جامع نیشابور: حدود ۱۶ کیلومتر (۲۵ دقیقه با ماشین)

مسجد چوبی در دهکده چوبی نیشابور، نخستین مسجد چوبی ایران و مشهورترین سازه روستای ملامحمد آقازاده محسوب می‌شود. معمار این مسجد چوبی، مهندس مجتهدی، آن را به‌گونه‌ای ساخته است که در برابر زلزله‌هایی تا قدرت هشت ریشتر مقاومت داشته باشد. این مسجد چوبی نسبت به هجوم موریانه‌ها کاملا مقاوم است و به‌احتمال‌زیاد تنها نمونه جهانی مساجد چوبی به شمار می‌رود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: حسین ولایی

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، میدان فضل، خیابان عرفان (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): چهار هزار تومان
• فاصله از مسجد جامع نیشابور: حدود ۵٫۵ کیلومتر (۱۵ دقیقه با ماشین)

خیام نیشابوری شاعر، ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و فیلسوف بزرگ ایرانی است که آثار مهمی در زمینه علوم مختلف از او به یادگار مانده‌اند. آرامگاه خیام نیشابوری از جاهای دیدنی نیشابور در محله شادیاخ به شمار می‌آید. بنای آرامگاه از جمله آثار برجسته معماران ایرانی محسوب می‌شود که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. استاد هوشنگ سیحون که طراح آرامگاه خیام بود، در طراحی خود از زندگی، زمانه و اندیشه‌های عمر خیام الهام گرفت. امروزه موزه تخصصی خیام نیز در نزدیکی آرامگاه خیام قرار دارد و در زمینه ابزار و ادوات مربوط به علم نجوم فعالیت می‌کند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: اصغر شیروانی پور

نویسنده: پویا جوانمرد / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی