کاروانسرای شاه عباسی نیشابور

کاروانسرای شاه عباسی نیشابور یکی از بی‌شمار کاروانسراهای ایران است که شاه‌ عباس در دوره فرمانروایی خود ساخت. این کاروانسرا به‌دلیل قرارگیری در مسیر کاروان‌هایی که به‌سوی مشهد مقدس در حرکت بودند، شهرت بالایی پیدا کرد. بنای ارزشمند کاروانسرای شاه عباسی از جاهای دیدنی نیشابور است و این روزها به‌عنوان موزه شهر نیشابور مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه با کجارو همراه باشید.

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، خیابان امام خمینی، میدان خیام (مشاهده روی نقشه)

کاروانسرای شاه عباسی نیشابور به‌عنوان یکی از کاروانسراهای معروف ایران در بافت مرکزی شهر نیشابور و در خیابان امام خمینی (ره) قرار دارد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: امیرحسین مقتدایی

کاروانسرای شاه عباسی در مرکز شهر نیشابور قرار دارد و دسترسی به آن کار راحتی است. شما به‌وسیله خودروی شخصی می‌توانید از طریق بلوار جمهوری یا خیابان امام خمینی خود را به میدان خیام برسانید. کاروانسرا در حاشیه شمال غربی میدان قرار دارد.

شاه عباس صفوی بعد از دیدن خوابی ترسناک نذر می‌کند تا ۱,۰۰۰ کاروانسرا در سراسر ایران بسازد. امروزه از این تعداد کاروانسراهای شاه عباسی فقط ۵۴ مورد باقی مانده‌اند که کاروانسرای معروف نیشابور یکی از آن‌ها است. کاروانسرای شاه عباسی نیشابور مشهور به «رباط شاه‌ عباسی» از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی استان خراسان رضوی در نیشابور است. در گذشته موقعیت کاروانسرا در خارج از حصار دروازه مشهد و خندق اطراف شهر قدیم بود؛ اما اکنون در حاشیه شمال غربی میدان خیام و ابتدای خیابان امام خمینی قرار گرفته است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: hayat studio

ضلع غربی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور به سالن اجتماعات و محل دائمی نمایشگاه آثار هنرهای دستی و کارگاه آموزشی اختصاص یافته است. بقیه حجره‌های حیاط مرکزی به فروش صنایع دستی و سنتی نظیر گیوه‌بافی، حصیربافی، قالی‌بافی، غربال‌سازی، سفالگری، قلم‌زنی، فیروزه‌تراشی، تذهیب، مینیاتور، معرق و مشبک‌کاری روی چوب، کاشی معرق، کاشی‌کاری و پوشاک سنتی، عکاس‌خانه سنتی، چایخانه و فروشگاه سوغات نیشابور اختصاص داده شده‌اند.

• ساعت بازدید: همه‌روزه از ساعت ۸:۳۰ تا ۲۱:۰۰
• هزینه بازدید: رایگان (برای ورود به موزه‌ باید بلیط تهیه کنید)
• مدت زمان مورد نیاز برای بازدید: یک تا دو ساعت

کاروانسرای شاه عباسی نیشابور در دوره قاجار مدتی به‌عنوان نوانخانه و محل نگهداری ایتام و مستمندان به کار برده می‌شد. این محل در دوره پهلوی به پادگان نظامی ژاندارمری تبدیل شد. بعد از انقلاب، کاروانسرا مدتی در اختیار جهاد سازندگی بود تا اینکه در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی به میراث فرهنگی تحویل داده و بازسازی آن شروع شد. پس از آن در سال ۱۳۷۴ هجری شمسی، هم‌زمان با برپایی کنگره جهانی بزرگداشت عطار نیشابوری، این مکان تاریخی تحت عنوان «مجموعه فرهنگی و موزه» (گنجینه) شروع به فعالیت کرد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: hayat studio

کاروانسرای شاه عباسی نیشابور در تاریخ ۱۷ خرداد ۱۳۵۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۲۳۰ به فهرست آثار ملی کشورمان اضافه شد.

فرم بنای کاروانسرای شاه عباسی نیشابور از نوع چهار ایوانی با پلان مربع شکل و ابعاد ۶۹ در ۶۸ متر است. این بنا با مساحتی حدود ۴,۹۰۰ متر مربع از کاروانسراهای نسبتا بزرگ به شمار می‌رود. کاروانسرا دارای یک حیاط مرکزی است که تعداد ۲۴ حجره در پیرامون آن قرار گرفته‌اند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: حمیدرضا بیابانی مقدم

پشت حجره‌های کاروانسرای شاه عباسی نیشابور اسطبل‌ها قرار دارند که محل نگهداری احشام و چهارپایان بوده‌اند. اسطبل‌ها در ردیف دوم در پیرامون حیاط حلقه‌ زده‌اند و شامل فضاهای طویلی هستند که آن‌ها را به یکدیگر مرتبط می‌کنند. در این بخش سکوهایی نیز جهت قرار دادن بار و اموال مسافران ایجاد شده است. در کل، بخش زیادی از وسعت کاروانسرا به اسطبل اختصاص یافته است و حجره‌ها فضای کمی را اشغال کرده‌اند. راه ورود به اسطبل‌های کاروانسرا از پخ‌های موجود در گوشه‌های حیاط بوده است. این شیوه دسترسی به اسطبل‌ها به‌ندرت در کاروانسراهای دیگر دیده می‌شود.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: سعید ایمانی

ورود به کاروانسرای شاه عباسی نیشابور از طریق ایوان شمالی صورت می‌گیرد. سردر مرتفع این بنا مطابق با سلیقه دوره صفویان طراحی شده است. طاق‌نماهایی در دو طبقه طرفین پخ خورده سردر دیده می‌شوند. ردیف طاق‌نماها در دو سوی سردر نمای ورودی کاروانسرا را از دیگر بخش‌ها متمایز کرده است. سردر کاروانسرا به هشتی وسیعی راه پیدا می‌کند. این هشتی سقف رسمی‌بندی شده دارد و در دو سوی آن غرفه‌ها و اتاق‌هایی قرار داشتند که امروزه تخریب شده‌اند و در نتیجه هشتی به اسطبل‌ها راه پیدا کرده است. هشتی مستقیما به ایوان جبهه شمالی و سپس حیاط کاروانسرا راه می‌یابد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: hayat studio

تقسیمات چهار نمای پیرامون حیاط کاروانسرای شاه عباسی نیشابور با یکدیگر مشابه و حاکی از نظمی دقیق است. ایوان‌های دو جبهه شمالی و جنوبی از دو ایوان دیگر اندکی بلندتر هستند. دو ایوان شرقی و غربی کاروانسرا با آجرکاری در پیشانی مشخص شده‌اند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: گروه هنری اقاقیا

در مرکز کاروانسرا حیاطی مربع شکل با گوشه‌های پخ وجود دارد. این حیاط امروزه با حوضی در مرکز و باغچه‌هایی در اطراف آن محوطه‌سازی شده است.

• زمان بازدید: همه‌روزه به‌جز ایام سوگواری رسمی از ساعت ۹:۰۰ تا ۱۷:۰۰
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): چهار هزار تومان

غرفه‌های ضلع شرقی کاروانسرای شاه عباسی نیشابور به «موزه نیشابور» اختصاص یافته‌اند. این موزه از سه بخش باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و بخش ویژه تشکیل شده است:

• بخش باستان‌شناسی: در بخش باستان‌شناسی موزه نیشابور اشیا تاریخی نظیر سکه‌های متعلق به قبل از اسلام تا دوره تیموری، انواع ظروف سفالی، فلزی و شیشه‌ای و اشیا سنگی به نمایش گذاشته شده‌اند.
• بخش مردم‌شناسی: این بخش به نمایش جلوه‌هایی از زندگی روزمره مردم منطقه می‌پردازد.
• بخش ویژه: بخش ویژه موزه نیشابور به محلی برای نمایش اشیایی همچون مجسمه‌های دوران تاریخی و ماقبل آن، ماکت شهر قدیم نیشابور در دوره تیموری، لوحه بدلی منشور آزادی کوروش هخامنشی به خط میخی، تعدادی سنگ قبر تاریخی، مجموعه‌ مدال‌های اهدایی و احکام شادروان پهلوان یعقوب‌ علی شورورزی، تعدادی ضریح چوبی تاریخی و منبت‌کاری شده‌ و تعدادی از اسناد خطی و احکام تبدیل شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: COPH Mashayekh

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، میدان فضل، خیابان عرفان (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): چهار هزار تومان
• فاصله از کاروانسرای شاه عباسی نیشابور: حدود ۵ کیلومتر (۱۰ دقیقه با ماشین)

آرامگاه خیام از جاهای دیدنی نیشابور به شمار می‌آید. بنای آرامگاه از آثار برجسته معماران ایرانی شمرده می‌شود و در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. استاد هوشنگ سیحون، طراح آرامگاه خیام، در طراحی خود از زندگی، زمانه و اندیشه‌های عمر خیام الهام گرفته است. امروزه موزه تخصصی خیام در نزدیکی آرامگاه این دانشمند و فیلسوف برجسته قرار دارد و در زمینه ابزار و ادوات مربوط به علم نجوم فعالیت می‌کند. خیام نیشابوری شاعر، ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و فیلسوف بزرگ ایرانی محسوب می‌شود که آثار مهمی در زمینه علوم مختلف از خود به‌ جای گذاشته است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: اصغر شیروانی پور

• آدرس: استان خراسان رضوی، نیشابور، خیابان امام خمینی، روبه‌روی باغ ملی (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از کاروانسرای شاه عباسی نیشابور: حدود ۲ کیلومتر (۵ دقیقه با ماشین)

عمارت و باغ امین الاسلامی یکی از آثار تاریخی نیشابور است که در دوره پهلوی دوم احداث شد. این بنا امروزه از نقاط هویتی شهر نیشابور محسوب می‌شود و دارای ظرفیت گردشگری است. این عمارت خانه شخصی ابوالحسن امین الاسلامی، از خان‌های نیشابور در دوره پهلوی اول و دوم، بود. اطراف عمارت توسط باغی بزرگ به نام باغ امین الاسلامی احاطه شده است. مساحت باغ و عمارت امین الاسلامی نیشابور ۳۱ هزار متر مربع است. این اثر تاریخی از ۱۹ اسفند ۱۳۸۰ هجری شمسی به فهرست آثار ملی کشور افزوده شد.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: سعیده عمارلو

نویسنده: نرگس صالح نژاد / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی