موزه شه لافتی (موزه آیین های پهلوانی)

مشهد نامی آشنا برای هر ایرانی و همچنین شیعیان جهان است. این شهر مقصدی ارزشمند در زمینه گردشگری مذهبی است و سفر به مشهد طرفداران زیادی دارد. با این همه این شهر جاذبه‌های متنوعی را در خود جای داده است، جاذبه‌هایی که گاهی در هیچ کجای ایران مشابه آن‌ را ندیده‌ایم. موزه شه لافتی در روستای چهار برج یکی از موزه‌های منحصر‌به‌فرد در ایران و مشهد است. روستای چهاربرج، روستایی قدیمی است که علاوه بر موزه شه لافتی با یخدان طبیعی و خانه اربابی معروف شده است. با کجارو همراه باشید و این موزه زیبا را بهتر بشناسید.

آیین‌های پهلوانی و زورخانه‌ای از جمله آیین‌های سنتی ایران است که توسط سازمان میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث معنوی یونسکو، به ثبت جهانی رسید. موزه آیین‌های پهلوانی یا موزه شه لافتی نیز به همت مرشد علی‌اکبر قاسمی معروف به پهلوان رستم، در سال ۱۳۸۴ کلنگ زنی و در عرض دو سال ساخته و آماده بازدید عموم شد. طراحی، معماری، نجاری، آهنگری، تزئین و جمع‌آوری اشیا این موزه توسط علی‌اکبر قاسمی انجام شده است.

این موزه از جاهای دیدنی مشهد به شمار می‌آید و بسیار مورد توجه گردشگران علاقه‌مند به فردوسی و شاهنامه است. موزه‌ای که بیشترین جاذبه‌اش وابسته به یک آدم و عتیقه‌هایی است که دور و بر خود جمع کرده؛ آدمی که یک‌تنه کار چند نهاد و دستگاه عریض و طویل را انجام می‌دهد و خودش، نیز‌زمان مدیر کل و آشپز سازمان است. مرشد رستم قاسمی، کهنه‌سوار پهلوانان خراسان است که حال با موزه فرهنگ پهلوانی‌اش به نامی آشنا برای مشهدی‌ها تبدیل شده است.

موزه شه لافتی از مقاصد گردشگری و مکان های دیدنی استان خراسان رضوی است که در روستای چهار برج، در فاصله حدودا ۳۰ کیلومتری از مشهد قرار دارد. برای دسترسی به این موزه در امتداد جاده شاهنامه، به‌سمت مقبره فردوسی حرکت کنید. در سمت چپ این مسیر روستای معروف چهاربرج واقع شده است. در یکی از ورودی‌های روستای چهاربرج تابلویی توجه شما را به خود جلب می‌کند: «ورزش‌خانه آیین‌های زورخانه‌ای شه‌لافتی، ‌طابران توس». با اینکه موزه از جاده اصلی فاصله چندانی ندارد؛ ولی راه ناهموار است. با عبور از این مسیر کوتاه، ولی ناهموار به‌سمت زورخانه‌ای سنتی و قدیمی با سبک و سیاق زورخانه‌های ۷۰۰ سال پیش رهسپار می‌شوید. (مشاهده روی نقشه)

ورودی زورخانه درب بسیار کوچکی است که برای وارد شدن باید خم شوید. روی آن با خط زیبایی نوشته شده است: «سر تعظیم فرود آور به هنگام ورود/ چون که جای ادب و رسم جوانمردان است»

موزه آیین‌های پهلوانی به بخش‌های زورخانه، لنگری و مطبخ‌خانه تقسیم شده است؛ اما بخش اصلی اشیا موجود در آن در بخش زورخانه قرار دارد و شامل تصاویر، عکس‌ها و وسایل ورزشی پهلوانان معاصر تا حدود صد سال پیش است.

لنگری در مجاورت گود زورخانه، مکانی بوده است که پهلوانان پس از فراغت از ورزش، به آنجا می‌رفتند و دمنوش‌های طبیعی مانند اسطوخودوس و ختمی می‌نوشیدند.

در گوشه‌ای دنج از زورخانه و موزه که بیشتر به لمکده‌های سنتی می‌مانند، عیارخانه قرار دارد. به روایت مرشد:

«عیارخانه هشت جایگاه دارد. شش جایگاه اصلی و دو جایگاه فرعی. از این بین چهار جایگاه مربوط به پهلوانان چهار دروازه خبوشان، رزان، طابران، مرو و نوچه‌های آن‌هاست، دو جایگاه متعلق به سلسله سادات رضوی و علوی و دو ضلع نیز برای نورسته‌های جویای کار و مرشدان اهل‌دین وعرفان».

در وسط عیارخانه جایگاهی است که عیاران فنون خود را بر آن به تمرین گذاشته و نقالان جمع را به شنیدن شاهنامه میهمان می‌کنند:

«عیارخانه جایگاه گلریزان و دادوستد نیز هست. بعضی همین جا گره از فقرشان باز می‌شود، بعضی از بختشان و... .»

میل‌های پهلوان حاجی فخار کوره پز، کباده پهلوان حاج حسن لواسانی که به ساخت گاری و درشکه اشتغال داشته است، تصاویر پهلوان پنبه، پهلوان مفرد اصفهانی، پهلوان رمضان آهنگر، پهلوان جاوید توسی، پهلوان دامدار، لباده پهلوان توالی، لباس‌های ورزش کهنه سواران شهر، پهلوان شعبان بی‌مخ، میل‌های ورزشی پهلوان رستم که هرکدام ۷۵ کیلو گرم وزن دارند، ضرب زورخانه، وسایل کاری پهلوانان قصاب مانند میل، کفش، ساطور و شاخ شکن (بسیاری از پهلوانان به‌دلیل قدرت زیاد در کشتارخانه مشغول به کار بوده اند)، کباده، تخته، ترازو، زنگ ورزشی گود زورخانه و کفش‌های شاخ گاوی مربوط به پهلوان محمدعلی ادیبی بخشی از مجموعه این موزه ارزشمند هستند.

علی‌اکبر قاسمی، مجموعه‌دار این موزه، جهت گردآوری اشیا موجود در این مکان در طول ۴۵ سال، به شهرهای مختلفی از جمله سبزوار، تربت حیدریه، نیشابور، کلات، سرخس، سمنان، تهران و خوزستان سفر کرده و علاوه بر ابزار ورزش پهلوانی، وسایل دیگری مانند ابزارآلات آرایشگری، آلات موسیقی، سراجی و کفاشی، اسب‌سواری، وسایل تزئینی، وسایل حمام، انواع گلیم، ظروف سفالی، پوست حیوانات، ترازو، کالسکه، گاوآهن، چرخ‌های ریسندگی، گهواره، سماور نفتی، انواع چراغ روشنایی، کمان و سپر، باسکول و قپان، وسایل و کوره آهنگری، لباس و کلاه داروغه شهر، جهاز شتر، زیور آلات، وسایل سوارکاری، رادیو و تلویزیون، وسایل علمی و... نیز جمع‌آوری کرده است.

پهلوان رستم تمام داشته‌های خودش را روی دیوارهای دورتادور زورخانه جای داده و برای هرکدام از آن‌ها توضیحی دارد:

«این موتور دکتر شیخ است، پزشک خیر مشهدی که روحیه پهلوانی داشت... این یکی تنبک جیگی‌جیگی‌ ننه‌خانم و...»

از دیگر آثار به نمایش در‌آمده در این موزه می‌توان به دوچرخه پهلوان رستم که با آن مسیر مشهد کربلا را طی کرده و وسایل مرحوم بابا قدرت اشاره کرد. در گوشه‌ای از موزه نیز تراکتوری پارک شده است که به ادعای مرشد، «عکسش پشت بیست‌تومنی‌ها هست».

گالری عکس موزه آیین پهلوانی

سازمان جهانی فنون رزمی و تربیت بدنی حرفه‌ای از علی اکبر قاسمی به‌عنوان مرشد اعظم و پیشکسوت ورزش باستانی ایران یاد و با اهدای لوح به پاس زحمات بی دریغ این پهلوان، تقدیر و تشکر کرده است.

موزه شه لافتی در بلوار شاهنامه و در مسیر آرامگاه فردوسی قرار دارد و چند روز هفته فعالیت می‌کند. با هماهنگی قبلی، در بازدید از موزه می‌توانید دیزی سنگی مخصوص مرشد و انواع و اقسام چای‌های گیاهی را سفارش دهید و نوش جان کنید.

عکس‌ها از خبرگزاری بین‌المللی قرآن و خبرگزاری تسنیم

نویسندگان: نیکی قره گوزلویان و نرگس صالح نژاد