قبرستان پینه شلوار

قبرستان معروف پینه شلوار از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌‌رود و در محدوده جنوب شرقی شهر و در شرق روستایی با همان نام قرار گرفته است. با کجارو همراه باشید تا بیشتر درباره این گورستان تاریخی بدانید.

قبرستان شادباد مشایخ که با قبرستان پینه شلوار شهرت دارد، از قبرستان‌های قدیمی و تاریخی شهر تبریز است و قدمت آن به پیش از اسلام می‌رسد. این نواحی به‌دلیل مجاورت در دامنه‌های کوه سهند دارای آب و هوای خنکی در تابستان است. سهند دارای قله‌های آتشفشانی است و اطراف آن معادنی از سنگ‌هایی وجود دارد که از گذشته تاکنون در ساخت و سازهای مختلفی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

در قبرستان پینه شلوار سنگ‌هایی مانند سنگ افراشته‌های قبرستان خالد نبی دیده می‌شود که به‌شکل آلت انسان ساخته شده‌اند و هیچ کتیبه یا سنگ‌نوشته‌ای ندارند. در ابتدای ورود به منطقه، درباره گورستان و افسانه‌های پیرامون آن اهالی توضیحاتی را به گردشگران می‌دهند. طبق گفته‌ها، عده‌ای از مشایخ و عرفا و امرای قرون ۷ تا ۹ هجری قمری تبریز در این گورستان به خاک سپرده شده‌اند.

در این قبرستان به غیر از مردم بومی اجازه دفن افرادی از خارج روستا داده نمی‌شود. این گورستان بارها مورد حمله سارقین آثار باستانی قرار گرفته و شبانه افرادی برای حفاری گورها آمده‌اند و با وجود اینکه اهالی محلی گزارش‌هایی به مسئولان داده‌اند، ولی کسی اعتنایی نکرده است.

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

قبرستان پینه شلوار که از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود، در روستای شادباد مشایخ (پینه شلوار) قرار دارد و فاصله آن از تبریز ۶ کیلومتر است.

برای دسترسی به این مکان نیازمند استفاده از خودروی شخصی یا گرفتن تاکسی دربست هستید. از منطقه ائل گلی تبریز، حدود چهار کیلومتر به‌سمت جنوب شرقی برانید تا به روستای شادباد مشایخ برسید.

• آدرس: استان آذربایجان شرقی، ۶ کیلومتری جنوب تبریز، روستای شادباد مشایخ (پینه شلوار) (مشاهده روی نقشه)

در قبرستان پینه شلوار ما شاهد سه دوره ساخت سنگ قبرها هستیم:

• قبرهایی با آلات تناسلی مردانه و زنانه (البته سنگ قبرهایی با طرح آلت تناسلی زنانه اکنون در این گورستان مشاهده نمی‌شود , ظاهرا توسط غارتگران نابود شده‌اند).
• سنگ قبرهایی که مشابه آن‌ها را در تبریز و شهرهای دیگری چون اهر، مراغه، خوی و اردبیل و... نیز می‌توان مشاهده کرد و هیچ‌گونه شناسنامه واقعی ندارند. به غیر از برخی سنگ قبرهایی که مورد دستکاری قرار گرفته‌اند، بقیه الفبایی به خود ندارند و از روی برخی مشخصات می‌توان فهمید مربوط به ارامنه مهاجر هستند. سنگ قبرهای این دوره از جنس سنگ خارا است و با شکل‌ها و نمادهایی به‌شکل سنگ قبرهای آرامستان مریم ننه مارالان دیده می‌شود.
• سنگ قبرهای اسلامی که دارای متن‌ها و تاریخ‌های جدید هستند. سنگ قبرها کوچک‌تر و با خط کوفی روی آن مشخصات و سال تدفین اموات روی آن نوشته شده است.

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

بررسی این سه نوع سنگ قبرها ما را با شرایطی بسیار جالب و قابل‌توجهی آشنا می‌کند، به‌طوری که شاهد سه نوع جمعیت ساکن در منطقه هستیم که از لحاظ فرهنگی هیچ ارتباطی با همدیگر ندارند و اجزای فرهنگی آن‌ها هیچ نوع ارتباطی را برایمان نمایش نمی‌دهد.

عکس از قلم پرس (عکاس: ناصرغلامی هوجقان)

همچنین می‌توان دوره چهارمی را نام برد که تدفین‌هایی است که در زمان معاصر توسط اهالی روستا انجام شده است.

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

در سنگ قبرهای دوره چهارم می‌توان سوراخ‌هایی به‌شکل مربع و مستطیل در بالای سنگ قبرها دید. مردم روستا و محلیان در مورد این سورخ‌ها می‌گویند: «روستاییان در این سوراخ‌ها آب و دانه می‌ریختند تا پرندگان از آن تغذیه کنند و ثواب آن نصیب صاحب قبر باشد.»

اما بر اساس مشاهدات تاریخی می‌توان گفت این سنگ‌ها را به‌صورت سوراخ (مادگی) و برآمدگی (نرینگی) می‌ساختند تا سنگ ها را به هم اتصال دهند (اکنون نیز از این تکنیک در سنگ تراشی و نجاری استفاده می‌کنند).

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

در کل محوطه گورستان که بگردید، حتی یک نماد افراشته و سالم هم نمی‌یابید؛ تمام آن‌ها به‌نحوی شکسته و خراب شده‌اند و شاید بتوان گفت سالم نبودن حتی یکی از این نمادها تعمدی بوده است.

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

قبرها مکان مشخصی ندارند و در جای‌جای قبرستان پراکنده‌اند، البته جست‌و‌جوی دقیق لازم نیست و می‌توان این سنگ‌های منحصربه‌فرد را به‌راحتی پیدا کرد. نکته جالب فرسایش این سنگ‌ها در مقابل باد و باران و گرما و سرماست که به‌خوبی گذر زمان را بازگو می‌کند. جنس سنگ‌ها از نوعی سنگ خارای سخت است و فرسایشی این‌چنین گویای قدمت بسیار این سنگ‌هاست.

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

یکی از مدفونین قبرستان شادآباد مشایخ (پینه شلوار)، سلطان اویس بن امیر شیخ حسن بزرگ ایلکانی است که دومین سلطان جلایریه است. این شاهزاده جوان بعد از پدر مشهورترین امیر جلایریه بود. امیری شجاع، تربیت یافته، شعر دوست و شاعر و سلطان عارف مسلکی بود. سلطان اویس پادشاهی عدالت گستر و رئوف و کریم‌الطبع بود. اغلب اوقات با عرفا و مشایخ و شعرا می‌‌نشست. سلطان اویس به عمران و آبادی بیشتر علاقه‌مند بود. یکی از مسافران اروپایی که به ایران سفر کرده و تبریز را دیده است نوشته که در تبریز عمارتی به نام دولتخانه ساخته بود که هزاران اتاق و منزلگاه داشت و برای پذیرایی مسافران آماده بود.

عکس از آساخبر (عکاس: مسعود سپهری نیا)

از تاریخ قبرستان و فلسفه نماد‌ها مطلب قابل‌قبولی یافت نشده است و اطلاعات دقیقی در این مورد وجود ندارد و این مسئله ما را در بازیافتن تاریخ دقیق و آشنایی کامل با این قبرستان منحصربه‌فرد و خاص بازمی‌دارد.

بهترین زمان بازدید از قبرستان پینه شلوار از صبح تا هنگام غروب است؛ زیرا به‌دلیل نبود نور مناسب و کافی، بازدید شبانه از قبرستان لطفی ندارد. هزینه‌ای برای ورود به قبرستان گرفته نمی‌شود و بازدید از آن رایگان است.

نویسنده: زهرا صالح نژاد