روستای بزنگان

بزنگان یکی از جاهای دیدنی خراسان رضوی از توابع شهرستان سرخس است که قدمت سکونت در آن به بیش از یک قرن می‌رسد. در این روستا جاذبه‌های مختلفی از دریاچه و غار تا مسجد و کوه و قلعه وجود دارد که درمجموع باعث جذب گردشگر به این منطقه شده‌اند. در برخی فصول سال نیز دریاچه بزنگان میزبان پرندگان مهاجری همچون فلامینگو است که جذابیتی دوچندان به روستا می‌بخشند و علاقه‌مندان به پرنده‌نگری را سر ذوق می‌آورند.

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان سرخس، بخش مرزداران، کیلومتر ۱۱۵ جاده مشهد-سرخس (نمایش روی نقشه)

روستای بزنگان مرکز دهستان گل بی‌بی و از توابع بخش مرزداران در شهرستان سرخس به شمار می‌رود که در ۱۲۸ کیلومتری شرق مشهد واقع شده است. این روستا که از روستاهای زیبای ایران در خراسان رضوی محسوب می‌شود، در ۹۰ کیلومتری جنوب غربی سرخس و در دامنه شرقی رشته کوه بزنگان قرار دارد.

برای رسیدن به بزنگان باید در جاده مشهد به‌سمت سرخس رانندگی کنید. در ۸۰ کیلومتری سرخس، پس از عبور از روستاهای تنگل شور، آب روان، چاهک و شورک ملکی، به روستای بزنگان نزدیک می‌شوید. این روستا در انتهای یک راه فرعی به طول ۱۲ کیلومتر، خارج از جاده اصلی قرار دارد.

منبع عکس: سایت sarakhs.razavichto.ir (عکاس: ناشناس)

بزنگان یکی از جاهای دیدنی سرخس به شمار می‌رود که به‌عنوان منطقه‌ای طبیعی و بکر، زیستگاه پرندگان مخصوصا پرندگان مهاجر است؛ چنانکه در فصل مهاجرت به دانشگاهی برای بررسی و مطالعه روی انواع پرندگان حتی شاهین تبدیل می‌شود.

علاوه بر کوه بزنگان، جاذبه‌های مختلفی همچون قلعه، دریاچه، غار بزنگان، غار کرکس، چشمه آسیاب، درختان توت ورودی روستا، درخت آرزوها و... در این روستا وجود دارد که هر ساله گردشگران زیادی را به خود جذب می‌کنند. دو مسجد به نام‌های محله بالا و محله پایین و زیارتگاهی به نام گل بی‌بی از مکان‌های مذهبی روستا محسوب می‌شوند.

روستای ییلاقی بزنگان یکی از مهم‌ترین و زیباترین مناطق گردشگری شهرستان سرخس است که باغ‌های میوه، به‌خصوص هلو و آلو در گوشه‌وکنار آن به چشم می‌خورند. هنگام بازدید از بزنگان شاهد چشمه‌های جوشان و دشت‌های سرسبز نیز خواهید بود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مصطفی سالاری)

بر اساس اکتشافات غیرعلمی محلی که گاه منجر به کشف پایه‌های ساختمان‌های قدیمی و آب‌انبار، کوزه و خمره‌های بزرگ از زیر زمین، به‌‌خصوص در ناحیه زالوقال شده است، چنین برمی‌آید که در حوالی بزنگان آبادی‌های معتبر و بسیار قدیمی وجود داشته است که بعدها به علل نامعلومی در طول زمان از بین رفته و در جای آن‌ها آبادی‌های فعلی ساخته شده‌اند. جالب اینکه آثاری باستانی متعلق به زرتشتیان در زالوقال وجود دارد که برای باستان‌شناسان جذاب است.

سابقه سکونت در بزنگان به بیش از ۱۰۰ سال می‌رسد؛ زمانی که توسط یکی از شاهزادگان قاجار بنا شد. در آغاز، سرحد‌دار محلی به‌منظور حراست از مرز و برقراری امنیت، جمعی از مروی‌های ماهر در فنون رزمی را به این محل فراخواند. در آن روزگار، کسی در بزنگان زندگی نمی‌کرد و اراضی مزروعی فعلی غالبا پوشیده از علوفه و بستر رودخانه محلی مملو از نیزار بود.

بعدها حدود ۴۰ خانوار از کشاورزان کرمانی به دستور مرحوم اسدالله میرزای قهرمان در بزنگان اجیر شدند تا با مهارت خود در امر زراعت و با رعایت صرفه‌جویی در مصرف آب، به کشاورزی مشغول شوند. بدین ترتیب بهره‌برداری از آب‌وخاک ناحیه عملا وارد مرحله جدیدی شد. همچنین جمعی از کشاورزان دیگر نواحی ایران از جمله یزدی‌ها، قاینی‌ها، تربتی‌ها، کاشمری‌ها و حتی شیرازی‌ها به اینجا کشانده شدند. در نتیجه مردمی از تیره‌های مختلف از جمله میش مست، میرزادوستی، علی میرزایی و... در بزنگان گرد هم آمدند. گرچه بعضی از تیره‌ها به درون همسری قومی معتقدند و با تیره‌های دیگر ازدواج نمی‌کنند، غالبا مردم تیره‌های گوناگون بزنگان به‌مرور ایام با هم ازدواج کرده‌اند.

بنابراین، مردم این روستا را باید آمیزه‌ای از مروی، تربتی، علی میرزایی، کرمانی و... دانست؛ هرچند اولین ساکنان بزنگان مروی‌ها بودند. ریشه فامیل مروی مربوط به زادگاه اصلی‌شان شهر مرو است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی رشیدی)

روستای بزنگان در ارتفاع ۱,۰۲۰ متری از سطح دریا قرار گرفته است و از همین رو، آب‌وهوای معتدل و کوهستانی دارد. اگر قصد سفر به بزنگان و اطراف آن را دارید، بهار بهترین فصل به شمار می‌رود؛ چراکه در این زمان دریاچه در بهترین حالت خود است و در عین حال می‌توانید به دشت‌های ‌گل‌پوش منطقه سر بزنید و از طبیعت بکر آن لذت ببرید.

در فصل‌های پاییز و زمستان و خصوصا در بهار، دریاچه بزنگان مشهد میزبان گونه‌های جانوری و پرندگان مختلف و ماهی‌های متنوع است و ماهیگیری رونق بیشتری دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: شهین)

دریاچه بزنگان یا گل بی‌بی در بلندی‌های کپه‌داغ و در ۱۳۰ کیلومتری جاده مشهد-سرخس قرار دارد. دریاچه بزنگان تنها آبگیر طبیعی در استان خراسان رضوی به شمار می‌رود که عمق آن حداکثر ۱۲ و حداقل ۹ متر است و وسعت آن به ۸۰ هکتار می‌رسد.

آب دریاچه از بارندگی‌های سالانه و چشمه‌های کوچک حاشیه و کف دریاچه تامین می‌شود و تاکنون ۳۳ گونه فیتوپلانکتون جلبکی در آن شناسایی شده‌ است. ماهی بومی دریاچه از نوع شیرماهی موجود در دیگر رودخانه‌های استان است؛ ولی بزنگان زیستگاه خوبی برای چند نوع ماهی کپور نیز به حساب می‌آید. به همین دلیل در نیمه اول هر سال، دریاچه بزنگان یکی از مناطق مناسب برای ماهیگیری است؛ به‌طوری که هر ساله مسابقات ماهیگیری در این منطقه برگزار می‌شود. به گفته محلی‌ها، این دریاچه یکی از محل‌های پرورش قزل‌آلا به شمار می‌رود. بسیاری از گردشگران نیز شب‌های دریاچه را از دست نمی‌دهند؛ چراکه می‌توان کهکشان راه شیری را با چشم غیرمسلح تماشا کرد.

دریاچه بزنگان به‌لطف ویژگی‌های خاصی که دارد، همه ساله در فصل‌های پاییز، زمستان و اوایل بهار زیستگاه بسیار مناسبی برای پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی می‌شود و به‌عنوان یکی از مقاصد پرنده‌ نگری ایران ارزش بازدید دارد. جالب است بدانید به‌دلیل وجود مقدار بالای املاح در آب دریاچه بزنگان سرخس، سطح آب آن هیچ‌گاه یخ نمی‌زند. پوشش گیاهی این منطقه شامل کاسنی، شب‌بو، غلات و چتریان می‌شود.

در اطراف دریاچه امکاناتی مانند آلاچیق جهت اسکان، نمازخانه، سرویس بهداشتی و آب آشامیدنی وجود دارد.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Sancholi)

غار بزنگان که در ۶ کیلومتری جنوب غربی روستای بزنگان قرار دارد،‌ با شماره ۶۵۹ در زمره آثار تاریخی به ثبت رسیده‌ است. برای دسترسی به غار باید حدود ۱٫۵ ساعت از روستا پیاده‌روی کنید. عرض دهانه غار حدود ۷۰ سانتی‌متر است و درون آن سه‌ راه وجود دارد، دو راه آن خشک و راه سوم که در سمت چپ غار قرار دارد، دارای آب معدنی است که به دریاچه‌ای به عمق هفت متر و مساحت حدود ۵۰ متر مربع منتهی می‌شود. روی سقف و دهانه ورودی غار می‌توانید شاهد خفاش‌هایی باشید. غار بزنگان آهکی است و پایه‌های آهکی استالاکتیت و استالاگمیت زیادی با حجم و اندازه‌های مختلف در آن به چشم می‌خورد. روزگاری این غار میزبان مردمانی از دوره موسترین بود که حدود ۴۵,۰۰۰ سال پیش در این محل زندگی می‌کردند و گروهی شکارگر بودند.

غار کرکس که با طول ۷۵۰ متر به‌عنوان طولانی‌ترین غار در شرق کشور به حساب می‌آید، در جنوب غربی روستای بزنگان و در دل یکی از دامنه‌های رشته کوه هزار مسجد واقع شده است. از دامنه کوه تا دهانه ورودی غار که سوراخ کوچکی است، حدود ۱٫۵ ساعت کوهنوردی و پیاده‌روی نیاز دارد. غار کرکس از جمله غارهای مرده و خشک کشور به شمار می‌رود و سقف کوتاه و چکیده‌های نوک تیز بلورهای آهکی، حرکت در مسیر غار را از دیگر غارهای کشور متمایز می‌کنند.

قلعه بزنگان یکی از جاذبه‌های تاریخی روستا است که به دوره افشار تعلق دارد. این اثر در تاریخ ۲۳ فروردین ۱۳۴۶ با شماره ثبت ۶۵۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

کوه بزنگان در چهار کیلومتری جنوب کوه قره داغ و در ۶ کیلومتری غرب و جنوب غربی روستا قرار گرفته است.

منبع عکس: سایت sarakhs.razavichto.ir (عکاس: ناشناس)

برای اقامت در روستای بزنگان می‌توانید در حوالی دریاچه بزنگان چادر بزنید. البته توجه داشته باشید که چادر زدن در اطراف دریاچه، فقط در ایام گرم سال امکان دارد؛ ضمن اینکه باید حواستان به حیواناتی چون گرگ و روباه باشد! در غیر این صورت، به سرخس بروید و شب را در هتل‌های این شهر بگذرانید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی رشیدی)

• فصل بهار زمان رویش گل‌های لاله در دشت‌های سرخس است که منظره‌ای خارق‌العاده خلق می‌کنند. اگر در این فصل به سرخس سفر کردید، از تماشای گل‌های لاله غافل نشوید.
• عمق دریاچه بزنگان برای قایق‌سواری مناسب است و می‌توانید قایق بادی خود را در دریاچه رها کنید. قایق‌سواری در این محدوده نیاز به مجوز سازمان محیط زیست دارد.
• در سفر به مناطق گوناگون کشور به فرهنگ مردم محلی احترام بگذارید و با خرید از اهالی روستا در رونق اقتصادی منطقه نقشی موثر داشته باشید.
• هنگام گشت‌و‌گذار در طبیعت حتما کیسه زباله همراه ببرید و زباله‌های خود را (اعم از زباله تر و ته‌سیگار) جمع‌آوری کنید.

نویسنده: زهرا صالح‌نژاد/ بازنویسی: صدیقه شجاعی