عمارت آقازاده ابرکوه

در میان کوچه‌پس‌کوچه‌های شهر ابرکوه یزد، خانه‌ای قدیمی با بادگیری چشمگیر خودنمایی می‌کند که عمارت آقازاده نام دارد. این خانه تاریخی یکی از جاهای دیدنی ابرکوه در استان یزد به حساب می‌آید که زیباترین بادگیر دو طبقه ایران را در خود جای داده است و بزرگ‌ترین بادگیر کشور محسوب می‌شود. عمارت آقازاده در دوره قاجار ساخته شد و به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران، از نظر معماری و به کارگیری عناصر معماری سنتی درخور توجه است. این عمارت در حال حاضر کاربری هتل سنتی دارد. در ادامه می‌توانید با این بنای تاریخی و زیبا بیشتر آشنا شوید.

• آدرس: استان یزد، شهرستان ابرکوه، میدان امام حسین، خیابان شهید باهنر، کوچه شهید باهنر نوزدهم (نمایش روی نقشه)

عمارت آقازاده در میدان امام حسین ابرکوه، در محله دروازه میدان قرار دارد. فاصله اين عمارت تا مرکز شهر یزد حدود ۱۵۰ كيلومتر و تا مركز شهر ابرکوه حدود ۱۰ دقيقه است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: ایمان کاروانیان)

برای بازدید از عمارت آقازاده ابتدا خود را به میدان امام حسین ابرکوه برسانید که میدان مرکزی شهر است. در ادامه به‌سمت چپ میدان بروید تا وارد خیابان باهنر شوید. در انتهای این خیابان به میدانی می‌رسید و از آنجا می‌توانید این خانه تاریخی را ببینید.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: صنم صفری)

پنج خانه تاریخی در کوچه‌ای در ابرکوه قرار گرفته‌اند که موسوی، گبری، حسینی دوست، سیدعلی آقا و آقازاده نام دارند. در این میان خانه آقازاده، کاربری هتل دارد و با امکاناتی نظیر اینترنت رایگان، رستوران، کافی‌شاپ، سرویس‌ بهداشتی، سرویس خواب، حمام و... محلی ایدئال برای گردشگری و اقامت به حساب می‌آید.

علاوه بر این عمارت، خانه‌های موسوی و حسینی دوست به‌عنوان هتل استفاده می‌شوند و بهترین گزینه برای اقامت در ابرکوه هستند. خانه سید علی آقا در کنار خانه آقازاده قرار گرفته است و از طریق یک ساباط به آن متصل می‌شود و همین موضوع نشان از نزدیکی یا خویشاوندی اعضای خانه‌ها با هم دارد.

منبع عکس گالری: گوگل مپ (عکاس: Roger Schmid، Alfredo LLorens،‌ کارلوس فرناندز)، ویکی پدیا (عکاس: Shahab P، صنم صفری، R.shahi24)

مهم‌ترین ویژگی عمارت مذکور را شاید بتوان بادگیر دو طبقه آن دانست که پشت اسکناس‌های ۲۰۰۰ تومانی چاپ شده است. جالب اینکه امارات متحده عربی در سال ۱۳۹۲ هجری شمسی به‌دنبال ثبت بادگیرها با نام کشور خود در یونسکو بود؛ اقدامی که با مخالفت سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری وقت روبه‌رو شد. متعاقبا دولت در سال ۱۳۹۳ هجری شمسی تصمیم به چاپ تصویر این سازه روی اسکناس‌های ۲۰۰۰ تومانی گرفت. این مجموعه از سال ۱۳۸۵ هجری شمسی برای یک دهه مورد مرمت قرار گرفت.

از آنجا که یزد از مناطق کویری ایران است و تابستان‌هایی بسیار گرم دارد، فصل بهار به‌خصوص تا اردیبهشت و فصل پاییز و زمستان تا دی را برای بازدید از عمارت انتخاب کنید. در صورتی که در تابستان به این شهر سفر کردید، در ساعت‌های اولیه‌ صبح که هوا خنک‌تر است، به بازدید این اثر تاریخی بروید.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: R.shahi24)

خانه آقازاده ابرکوه در حدود سال ۱۱۵۷ هجری شمسی با همت حاج حسین ابرقویی ساخته شد. آیت‌الله حاج سید میرزا محمد حسین مجتهد ابرقویی از ثروتمندان شهر بود که زمان زیادی از عمر خود را صرف امور عمرانی و کشاورزی کرد.

این عمارت باشکوه که ۸۲۰ متر مربع وسعت دارد، در تاریخ ۲۴ بهمن ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۸۳۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: سعید طریقت‌پناه)

ورود به عمارت آقازاده از طریق دالانی میسر است که شما را به حیاطی بزرگ و زیبا هدایت می‌کند و یک حوض مستطیلی زینت‌بخش مرکز آن شده است. هنگام قدم‌زدن در حیاط شاهد خانه‌ای دو طبقه‌ با پنجره‌های ارسی و شیشه‌های رنگی و همین طور بادگیری خواهید بود که چشم‌ها را به خود خیره می‌کند. اتاق‌ها و بخش‌های مختلف در سه جهت حیاط قرار گرفته‌اند که در فصول مختلف سال به کار می‌رفتند. اتاق‌های شرقی و غربی به‌شکل سه دری و پنج دری هستند.

عمارت دو طبقه آقازاده همچون خانه‌های مناطق کویری ایران از مصالح بومی مثل خشت و آجر بنا شده است. چوب نیز کاربرد زیادی در ساخت در و پنجره‌ها داشته و گچ‌بری زینت‌بخش قسمت‌های زیادی از بنا است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: تراول گاید)

ورودی عمارت آقازاده در ضلع شمال‌غربی آن قرار دارد که بالای آن به‌شکل طاق‌مانند است. با گذر از در، ورودی به یک هشتی و سپس راهرویی می‌رسد که به حیاط خانه منتهی می‌شود. در وسط حیاط، حوضی سنگی قرار دارد و در سه طرف آن اتاق‌های خانه ساخته شده‌اند. کف حیاط با قلوه‌سنگ، فرش شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رضا جمال‌پور شهربابکی)

عمارت آقازاده از اتاق‌های پنج دری و سه دری در دو طبقه تشکیل شده است که اتاق‌های پنج دری‌ به‌عنوان اتاق اصلی به کار می‌رفتند و اتاق های سه دری‌، اتاق خواب بودند که در طرفین پنج دری‌ها قرار داشتند.

• اتاق تابستان نشین: این اتاق در فصل تابستان مورد استفاده اهالی خانه قرار می‌گرفت؛ زیرا از تابش مستقیم آفتاب در امان است. اتاق تابستان‌نشین که در بخش جنوبی حیاط قرار دارد و بالای بام آن، بادگیر خودنمایی می‌کند، دارای ایوانی با فضای نیمه‌باز است. این ایوان در مقایسه با سایر نقاط خانه از تزیینات کمتری برخوردار است؛ زیرا فضای باز، آن را در معرض گردوغبار قرار می‌دهد. در کنار این اتاق، اتاق خیشخان با سقف نورگیر به چشم می‌خورد که نورگیر را ﺑﺎ ﺣﺼﻴﺮ، ﺳﻔﺎل و... می‌ﭘﻮﺷﺎﻧﺪند و بر آن آب می‌پاشیدند تا اتاق خنک شود.
• اتاق‌های پنج دری: اتاق‌های پنج‌دری یا اتاق شاه‌نشین دارای پنج لنگه در ارسی هستند که روبه‌روی حوض بزرگ قرار گرفته‌اند.
• اتاق‌های سه دری: این اتاق‌ها نیز با پنجره‌های ارسی مزین شده‌اند و نام آن‌ها از روی تعداد ارسی‌ها مشخص می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Farzan Trips)

کلاه فرنگی عمارت آقازاده درست کنار بادگیر و روی بام تالار اصلی قرار دارد. این بخش از خانه شکل هشت پر دارد و در هر طرف آن پنجره‌ای با شیشه‌های رنگی تعبیه شده است تا بیشترین نور را به تالار اصلی منتقل کنند. در واقع ترکیب بدیع بادگیر و کلاه فرنگی در کنار یکدیگر به خنکی و نوررسانی فضای زیرین و تالار خانه کمک می‌کرد.

زیرزمین عمارت مانند روستای میمند به‌صورت دستکند و با کندن سنگ‌ها شکل گرفته است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Shahab P)

تزیینات یکی از عناصر اصلی معماری عمارت‌های قدیمی به حساب می‌آید و عمارت آقازاده نیز از این قاعده مستثنی نیست. از جمله این تزیینات می‌توان به مقرنس‌کاری بخش زیرین کلاه‌ فرنگی و سقف مقرنس‌كارى تالار اصلی اشاره کرد.

ارسی‌های مشبک مستطیلی نیز مزین به ‌شیشه‌های رنگی با قاب چوبی گره‌چینی هستند که جذابیتی دوچندان به معماری بنا بخشیده‌اند؛ به‌خصوص با گچ‌بری‌هایی که در حاشیه پنجره‌ها و درها کار شده است. قطاربندی از دیگر تزیینات عمارت محسوب می‌شود که در فضای بیرونی خانه استفاده شده است.

تزیينات گچ‌بری در راس هر دو بادگير بالايی و پايينی که به‌صورت اشکال هندسی با قوس‌های مختلف هستند،‌ بخش دیگری از تزیینات عمارت را تشکیل می‌دهند. اين تزیينات از الگوی خاصی پيروی نمی‌کنند و به‌نوعی امضای معمار بر اثرش محسوب می‌شوند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Shahab P)

بادگیر دو طبقه عمارت آقازاده به سبک یزدی بر فراز تالار اصلی قرار دارد و از این نظر با سایر خانه‌های مناطق کویری تفاوت دارد. در واقع این نوع بادگير توانايی دريافت و ورود باد از هر چهار جهت به كانال را دارد و بادگیر چهارطرفه محسوب می‌شود.

نمای زیرین بادگیر، منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Ta tarsa)

این بادگیر که عمل تهویه اتاق را انجام می‌دهد، ۱۸ متر ارتفاع از کف حیاط دارد و طبقه بالا و پایین آن کاملا با یکدیگر هماهنگ هستند. مساحت زیر آن نیز ۱۸ متر مربع است. بادگير طبقه دوم کوچک‌تر از اولی است و هر دو پلان مستطيلی‌شكل دارند. طراحی و ساخت بادگير دو طبقه، هنر و ظرافت در معماری اصيل ايرانی را نشان می‌دهد.

بادگير عمارت آقازاده درمجموع ۱۹ دريچه دارد که دریچه‌های هر دو بادگير شکل صلیبی دارند و تزییناتی در آن‌ها به کار رفته است. بادگير پايينی مجهز به ۱۳ دريچه در طول و ۶ منفذ در عرض است. بادگير بالايی نيز ۶ دریچه در طول و دو منفذ در عرض دارد. مهندسی بادگیر به شکلی انجام شده که امكان باز و بسته‌کردن دریچه‌ها در زمان وزش شدید باد یا سرمای زمستان وجود داشته باشد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: رضا نامی)

ابعاد و حتی نوع مصالح به كار رفته در بادگیر ارتباط مستقیمی با وضیعت مالی صاحب خانه داشته است و اشخاص ثروتمندی مانند مالک عمارت آقازاده، بادگیر دو طبقه و چهار طرفه را ترجیح می‌دادند که علاوه بر خشت و گل، از آجر و گچ برای ساخت آن استفاده می‌شد و دارای تزیینات ظریفی بود.

برای بازدید از عمارت آقازاده می‌توانید از هشت صبح تا ۹ شب به این مجموعه مراجعه کنید. هزینه ورودی در سال ۱۴۰۰ مبلغ ۳۰۰۰ تومان است؛ اما اگر مایل به بازدید از بادگیر باشید، باید ۵۰۰۰ تومان دیگر بپردازید.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Mr Code)

عمارت آقازاده پس از بازسازی، به هتلی با ۱۶ اتاق تبدیل شد که از اتاق دو تخته ارکیده تا دوتخته نسترن و سوئیت دو نفره لاله و سوئیت پنج نفره وی‌آی‌پی زیر بادگیر یاس را در اختیار مهمانان قرار می‌دهد. هتل خانه آقازاده دارای اتاق‌های تمیز و خوب و مجهز به سرویس بهداشتی داخل اتاق است. کارکنان رفتار خیلی خوب و صمیمانه‌ای دارند و نهایت همکاری را با گردشگران انجام می‌دهند.

رستوران اين مكان تاريخی با کادری مجرب، بهترین پذیرایی از مشتریان را به عمل می‌آورد و برای ۱۰۰ نفر ظرفیت دارد. در اینجا می‌توانید غذاهای محلی و ایرانی همچون بادمجان با رب انار، مرغ اناری، کشک و بادمجان، یتیمچه، خورشت آلوچه محلی، قیمه، قورمه سبزی، غذاهای گیاهی، غذاهای فرنگی، فست فود و... را نوش جان کنید.

• آدرس: ابرکوه، ورودی شهر، حاشیه میدان ولی عصر (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Keltoume Chakar)

یخچال خشتی ابرکوه یا یخچال خشتی ورودی ابرکوه از جمله بناهای تاریخی متعلق به دوره قاجار محسوب می‌شود که در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی با شماره ۷۷۵۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این سازه که یکی از یخچال‌های قدیمی ایران به حساب می‌آید، پلانی دایره‌ای و ظاهری پلکانی دارد و از مصالحی مانند خشت و سنگ و چوب و گل ساخته شده است.

• آدرس: استان یزد، جاده ابرکوه به بخش بهمن (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Robert Pelletire)

گنبد عالی ابرکوه بر بلندای کوه شهر ابرکوه واقع شده و از زیباترین برج‌های سنگی در طول تاریخ ایران است که در قرن هشتم هجری به دستور فیروزان، فرزند امیر عمید الدین شمس الدوله دیلمی بنا شد. این بنای تاریخی از سبک معماری خاص و جذابی برخوردار است و برخی قدمت آن را به دوره سلجوقی نسبت می‌دهند، این گنبد در سال ۱۳۱۲ هجری شمسی در فهرست آثار ملی قرار گرفت.

• آدرس: یزد، ابرکوه، میدان امام حسین (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Carlos Gumiel Puy)

پس از بازدید از عمارت آقازاده می‌توانید از سرو تاریخی ابرکوه دیدن کنید که با خودرو فقط به‌اندازه سه تا چهار دقیقه با این اثر تاریخی فاصله دارد. سرو ابرکوه یا سرو ابرقو، به‌عنوان قدیمی‌ترین درخت ایران، یکی از معروف‌ترین جاذبه‌های طبیعی استان یزد و شهر ابرکوه است که ارتفاع آن به ۲۵ تا ۲۸ متر می‌رسد و تنه‌ای به قطر حدود چهار متر دارد. این درخت تاریخی و کهنسال را باید از نزدیک ببینید تا از روی شاخه‌های درهم‌تنیده‌ و تنومندش، متوجه تفاوت‌های آن با دیگر درختان شوید. برخی کارشناسان عمر آن را بین ۴,۰۰۰ تا ۷,۰۰۰ سال تخمین زده‌اند و به‌عنوان دومین درخت پیر جهان شناخته می‌شود.

• آدرس: یزد، ابرکوه، میدان امام حسین، خیابان شهید باهنر، کنار مسجد آقا، خانه صولت ابرکوه (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مهدی وفامهر)

خانه تاریخی صولت که در سال ۱۳۷۵ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، از آثار باقی‌مانده از اواخر دوره حکومت زندیه و اوایل دوره حکومت قاجار است که از سال ۱۳۸۵ هجری شمسی به‌عنوان موزه مردم‌شناسی ابرکوه به روی بازدیدکنندگان باز شد. علاوه بر معماری زیبا با ستون‌های گچ‌بری و نقوش اسلیمی، در این موزه شاهد گنجینه‌های ارزشمند مرتبط با دوران مختلف حکومت اسلامی به‌ویژه دوران ایلخانی، صفوی و قاجار خواهید بود.

انواع سکه‌های قدیمی، نسخ خطی نفیس، ابزار شکار، قفل‌های فولادی دست‌ساز، ادوات کشاورزی، سنگ‌های قدیمی، اشیای زینتی و زیورآلات، لباس‌های محلی، عکس‌های قدیمی و غیره از جمله آثار این موزه هستند.

عکس‌های گالری از ویکی‌پدیا (عکاس: R.shahi24)

نویسنده: صدیقه شجاعی