تکیه بیگلربیگی

تکیه‌ بیگلربیگی که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد، یکی از جاهای دیدنی کرمانشاه به شمار می‌رود که توسط فردی به نام عبدالله خان ملقب به بیگلربیگی ساخته شد. این تکیه که در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید، نه‌تنها از نظر معماری درخورتوجه است؛ بلکه تزیینات آینه‌کاری و گچ‌بری‌ زیبایی دارد که جذابیت مضاعفی به آن بخشیده‌اند. نخستین موزه پارینه‌سنگی خاورمیانه با نام موزه پارینه‌سنگی زاگرس و همین طور موزه خط و کتابت در این تکیه برپا شده‌اند و با بازدید از این سازه تاریخی می‌توانید به تماشای دو موزه جذاب نیز بروید.

• آدرس: استان کرمانشاه، شهر کرمانشاه، خیابان مدرس، روبه‌روی مسجد جامع (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Rezgar)

تکیه بیگلربیگی در محله قدیمی فیض آباد در خیابان مدرس کرمانشاه و مقابل مسجد جامع قرار دارد.

تکیه بیگلربیگی که در بافت تاریخی کرمانشاه قرار دارد، قدمتش به دوره قاجار می‌رسد و از همین رو، ترکیبی از معماری دوره زندیه و قاجاری را به نمایش می‌گذارد. این بنا علاوه بر ارزش تاریخی، دارای معماری و تزیینات آینه‌کاری چشم‌نوازی است که برای هر بازدیدکننده‌ای جذابیت دارد. در طول بازدید خود حتما با قاب‌ عکس‌های زیادی مواجه می‌شوید که به بانی‌های تکیه و افراد سرشناس شهر تعلق دارد. جالب اینکه قرارگیری موزه پارینه‌سنگی زاگرس و موزه خط و کتابت بر اهمیت این محل افزوده‌ و بازدید از آن را در سفر به کرمانشاه اجتناب‌ناپذیر کرده‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Omer hakan)

تکیه مزبور در گذشته مساحتی بالغ بر ۴۰۰۰ متر مربع داشت و فضای متعددی در چپ و راست در ورودی آن قرار گرفته بود. از بناهای سمت چپ برای پذیرایی از مهمانان غریبه استفاده می‌شد و فضاهای سمت راست مخصوص احشام و دام بود. امروزه به‌دلیل واگذاری این بخش‌ها، تکیه بیگلربیگی مساحتی حدود ۲۰۰۰ متر مربع دارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Rezgar)

ساخت تکیه بیگلربیگی در سال ۱۳۰۹ هجری قمری توسط مرحوم خادم‌الحسین عبدالله خان فراش‌باشی ملقب به بیگلربیگی از مقامات مشهور و بانفوذ کرمانشاه در دوره‌ قاجار شروع شد. عملیات ساخت این تکیه ۶ سال بعد در سال ۱۳۱۵ هجری قمری به پایان رسید. تزیینات گچ‌بری و آینه‌کاری آن نیز در سال ۱۳۲۶ هجری قمری تکمیل شد.

تکیه بیگلربیگی در گذشته نه‌تنها میزبان مراسم مذهبی بود؛ بلکه محل دارالحکومه عبدلله‌خان و نیز محل زندگی برادران و پسرهای وی نیز به شمار می‌آمد. این تکیه در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۷۵ با شماره ۱۷۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و میراث فرهنگی پس از خرید ملک در سال ۱۳۸۰، مرمت‌هایی را در سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ انجام داد. در سال ۱۳۸۳ موزه‌ خط و کتابت در این مجموعه برپا شد و در سال ۱۳۸۷ در ضلع جنوبی، موزه پارینه‌سنگی زاگرس آغاز به کار کرد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Omer hakan)

تکیه بیگلربیگی سه در ورودی دارد که ورودی اصلی آن در جبهه‌ جنوب شرقی قرار گرفته است. سردر ورودی با مقرنس‌های گچی و گچ‌بری‌های برجسته خودنمایی می‌کند. همچنین در دو طرف ورودی، دو ردیف طاق‌نما وجود دارد که طاق‌نمای ردیف پایین مزین مقرنس‌های گچی و گچ‌بری‌های زیبا است. تزیینات داخل طاق‌نماهای ردیف فوقانی شامل پیکره‌های گچی از شخصیت‌های دوره‌ قاجار می‌شود.

پس از سردر ورودی، فضای هشتی قرار دارد. در دیوارهای این فضا طاقچه‌هایی به چشم می‌خورد و سقف آن با رسم‌بندی‌های آجری تزیین شده است. در ضلع شمالی هشتی، درگاهی چوبی وجود دارد که از طریق آن می‌توان وارد خانه‌های وابسته به تکیه شد.

پس از هشتی، دالان نسبتا درازی قرار دارد که به حیاط اصلی تکیه منتهی می‌شود و با تزیینات معقلی تزیین شده است. در ضلع جنوبی دالان، دو درگاه چوبی دیده می‌شود که از طریق آن‌ها می‌توان به خانه‌های جبهه‌ جنوبی تکیه دسترسی یافت. در ضلع شمالی دالان، ورودی دیگری وجود دارد که به کوچه‌ بن‌بست منتهی می‌شود. از طریق این ورودی می‌توان از فضاهای مسکونی ضلع شمالی تکیه استفاده کرد. ورودی سوم در سمت جنوب غربی واقع شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

تکیه بیگلربیگی، حیاط نسبتا وسیعی با حوضی بزرگ دارد که کف آن حدود ۲٫۵ متر از کف خیابان پایین‌تر است. این حیاط در ماه محرم میزبان جمعیت انبوه عزادارن حسینی می‌شود. با توجه به چنگک‌های باقی‌مانده در قسمت ایوان غربی به نظر می‌رسد که در فصل زمستان با برپایی چادر در این حیاط از عزاداران استقبال می‌شد. علاوه بر این، در ضلع شمال شرقی حیاط، آشپزخانه‌ای وجود دارد که در ایام محرم جهت تهیه غذای عزاداران مورد استفاده قرار می‌گرفت.

ازاره‌ حیاط، سنگی است و در برخی قسمت‌ها می‌توان پلاک‌های سنگی با نقوش هندسی و گیاهی را مشاهده کرد. اطراف حیاط با فضاهای متعددی احاطه شده است؛ به‌طوری که فضاهای بخش‌های شمال شرقی و جنوبی حیاط، کارکرد مسکونی داشته‌اند و در بخش غربی، گنبدخانه قرار دارد. بخش شرقی حیاط شامل فضاهای دو طبقه می‌شود.

بخش جنوبی حیاط از چهار فضا تشکیل شده که سه فضای آن دارای پنجره‌های ارسی است. دسترسی به این فضاها از طریق پلکان سنگی داخل حیاط امکان‌ دارد. این بخش از تکیه نیز حدود یک متر بالاتر از کف حیاط است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Msadegh Sansari)

بخش شمالی حیاط، دو طبقه دارد. یک زیرزمین نیز در این بخش تعبیه شده است که راه دسترسی به آن از پلکان داخل حیاط صورت می‌گیرد. زیرزمین تکیه شامل حوض‌خانه، محل استراحت تابستانی و تعدادی اتاق می‌شود. پنجره‌های زیرزمین به‌شکل پنجره‌ مشبک یا زنبوری هستند که در واقع کار بادگیر را انجام می‌دهند. سقف حوض‌خانه و استراحتگاه تابستانی با تیرهای چوبی و تخته‌کوبی پوشیده شده‌اند و اتاق‌های اطراف دارای طاق‌های آجری با تزیینات گچ‌بری هستند. در حدفاصل حوض‌خانه و استراحتگاه، دو ستون زیبای چوبی مقرنس‌کاری وجود دارد که ساقه‌ ستون‌ها به‌صورت چندوجهی و سرستون‌ها از نوع سرستون‌های چوبی است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Amirreza Siami)

تکیه بیگلربیگی ۲۴ اتاق دارد. راه دسترسی به این اتاق‌ها در طبقه اول از طریق پلکان‌های داخل حیاط صورت می‌گیرد. کف اتاق‌ها یک متر بالاتر از کف حیاط است و در هر یک از آن‌ها ۱۶ طاقچه دو طبقه وجود دارد که برای نگهداری و محافظت از وسایل استفاده می‌شدند.

اتاق‌های طبقه دوم،‌ ارتفاعی ۱٫۵ متری دارند که برای انباری به کار می‌رفتند. راه دسترسی به طبقه‌ دوم از طریق پلکان‌ موجود در اتاق جنوب شرقی صورت می‌گیرد.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Coffeetalkh)

شاه‌نشین در طبقه‌ اول بخش شمالی قرار دارد و اطراف آن فضاهای متعددی دیده می‌شود. شاه‌نشین دارای ارسی‌های چوبی بسیار زیبایی است که در دو طرف آن، ستون‌نماهای گچی خودنمایی می‌کنند. ساقه‌ این ستون‌نماها دارای تزیینات قاشقی و سرستون‌ها از نوع سرستون‌های بیزانس با نقوش گل وگیاه است. فضای داخلی شاه‌نشین نیز با تزیینات گچ‌بری و طرح‌های هندسی، نقوش گیاهی، قاب‌بندی‌ها، نقش عقاب و ستون‌های گچی، برای هر بیننده‌ای جذابیت دارد. در بخش فوقانی شاه‌نشین قابی گچی دیده می‌شود که در داخل آن عبارت «یا اباعبدالله الحسین و تاریخ ۱۲۶۲» نوشته شده است و به نظر می‌رسد که تاریخ مذکور زمان تکمیل گچ‌بری‌های تکیه باشد. احتمالا از اتاق شاه‌نشین جهت پذیرایی و ملاقات افراد با بیگلربیگی استفاده می‌شد و اتاق‌های اطراف و طبقه‌ فوقانی آن، فضای استراحت بودند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Frudian Association Of Iran)

گنبدخانه مهم‌ترین بخش از تکیه بیگلربیگی به حساب می‌آید که در بخش غربی آن قرار گرفته و شامل ایوان نسبتا بزرگی است که از طریق پلکانی سنگی به حیاط راه دارد. دو ستون چوبی نسبتا بلند و دو ستون‌نما در این ایوان دیده می‌شود که سطح هر یک از آن‌ها دارای پوششی گچی است. سرستون‌های آن‌ها نیز مشابه سرستون‌های بیزانس، با گچ‌بری‌های گل و گیاه تزیین شده‌اند. سقف ایوان دارای تزیینات منبت‌کاری است. در چوبی بزرگی با ارسی زیبا در ایوان وجود دارد که آن را به فضای اصلی حسینیه مرتبط می‌کند.

حسینیه فضایی دو طبقه با ۶ اتاق در هر طبقه دارد. سقف حسینیه دارای پوشش گنبدی است که در نمای بیرونی آن شیروانی و در نمای داخلی آن آینه‌کاری‌ زیبایی دیده می‌شود. در هر یک از گوشواره‌های فضای حسینیه، پنجره‌ای با طاق هلالی وجود دارد و اطراف آن با آینه‌کاری عبارات «لا اله الا الله محمد رسول الله» و («علی ولی الله» نوشته شده است. آینه‌کاری این بخش در سال ۱۳۲۶ توسط استاد محمدعلی تهرانی انجام شد.

از دیگر تزیینات حسینیه می‌توان به ستون‌نماهای گچی، طرح‌های هندسی، نقوش گیاهی و قندیل‌های شمع‌سوز اشاره کرد. در ضلع جنوبی آن، ارسی زیبایی با شیشه‌های رنگی وجود دارد که حسینیه را به حیاط کوچک‌تری مرتبط می‌کند. از طریق این حیاط می‌توان وارد مجموعه‌ حمام بیگلربیگی شد.

از بخش جنوبی حسینیه برای حضور بانوان در زمان برپایی مراسم عزاداری و همچنین نگهداری وسایل و لوازم مراسم عزاداری استفاده می‌کردند. در ضلع غربی حسینیه نیز شاه‌نشین بزرگی وجود داشت که در سال‌های گذشته به‌علت تعریض خیابان مدرس تخریب شده است.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: Fadhil M Saleh)

موزه خط و کتابت کرمانشاه در سال ۱۳۸۳ در تکیه بیگلربیگی تاسیس شد و شامل اسناد، مدارک و مستندات تاریخی و نسخ خطی می‌شود که از آن‌ جمله می‌توان به اسنادی مربوط به خانواد بیگلربیگی اشاره کرد. حدود ۳۰۰ سند و نسخه خطی قدیمی در موزه نگهداری می‌شود. با توجه به قدمت اسناد، برخی از نسخ به فارسی امروزی ترجمه شده و در کنار اسناد قرار گرفته‌اند.

منبع عکس: سایت ostan-ks.ir (عکاس: ناشناس)

موزه پارینه‌سنگی زاگرس نام موزه‌ای تخصصی در زمینه پیش از تاریخ است که در تکیه بیگلربیگی قرار دارد. این موزه در سال ۱۳۸۶ توسط فریدون بیگلری و علیرضا مرادی بیستونی تاسیس شد. وجود مناطق پارینه‌سنگی در زاگرس و نیز شرایط مساعد این منطقه در اثر شکار، از اصلی‌ترین دلایل احداث این موزه بوده‌اند. موزه پارینه‌سنگی زاگرس حاوی قدیمی‌ترین مدارک اکتشافی از سکونت انسان در ایران نظیر ابزارهای سنگی و سنگ‌واره جانوارن شکارشده است. قدیمی‌ترین اثری که در این موزه نگهداری می‌شود، ابزاری سنگی‌ با قدمت نزدیک به یک میلیون سال متعلق به کشف‌رود خراسان است.

موزه مزبور نه‌تنها اولین موزه پارینه‌سنگی خاورمیانه به شمار می‌رود؛ بلکه به‌دلیل وجود نمونه‌های شبیه‌سازی از انسان نئاندرتال، پخش مستندهایی از دوره پارینه‌سنگی در ایران و جهان و همین طور وجود نقشه موقعیت غارهای دوره پارینه‌سنگی ایران، جذابیت زیادی برای گردشگران دارد.

منبع عکس: سایت ostan-ks.ir (عکاس: ناشناس)

موزه پارینه‌سنگی زاگرس از چهار اتاق تشکیل شده است که هر یک آثاری از دوره‌های دیرینه سنگی و نوسنگی (بازه زمانی ۱۰۰,۰۰۰ سال تا ۸,۰۰۰ سال) پیش را در بر می‌گیرد. آثار دوره پارینه‌سنگی از سراسر کشور همچون آثار اکتشافی از غار شکارچیان، غار مرتاریک وزمه (اسلام آباد غرب)، بقایای استخوان‌های جانوران منقرض‌شده در خراسان و لرستان و... در موزه به نمایش در آمده است.

اتاق اول

در نخستین اتاق، مستندی درباره ابزارآلات سنگی و روند چگونگی شکل‌دهی آن‌ها توسط انسان‌های نخستین وجود دارد. همچنین در این موزه، مدل شبیه‌سازی مردی نئاندرتال در حال حمل لاشه شکار و دو نمونه دیگر از فعالیت‌ این شکارگران عصر سنگ به چشم می‌خورد. این مدل‌ها توسط گروهی از هنرمندان پیکره‌ساز و تحت‌نظر دکتر فریدون بیگلری، باستان‌شناس و متخصص پارینه‌سنگی، در ابعاد واقعی ساخته شده‌اند تا ویژگی‌ جسمانی انسان‌های نئاندرتال زاگرس را نشان دهند. همچنین، بازسازی انجام شده بر اساس نتایج مطالعه اسکلت انسان‌های نئاندرتال کشف شده در غار شاندیز کوهپایه‌های غربی زاگرس شکل گرفته است.

نقشه موقعیت غارها، پناهگاه‌ها، دیگر زیستگاه‌های دوره پارینه‌سنگی ایران و تصاویر مکان‌های باستانی برای اطلاع‌رسانی به مردم در موزه قرار گرفته‌اند؛ هرچند متخصصان این زمینه می‌توانند از این مدارک نهایت استفاده را ببرند.

اتاق دوم

منبع عکس: سایت ostan-ks.ir (عکاس: ناشناس)

اتاق دوم به استخوان‌های انسان‌ها و حیوانات در منطقه باستان‌شناسی زاگرس، چندین جمجمه انسان در مناطق معروف باستان‌شناسی از اروپا و شرق نزدیک و همچنین مجموعه فسیل‌های غار وزمه اختصاص دارد. قابل‌توجه‌ترین اثر این بخش جمجمه ۷۰,۰۰۰ ساله‌ای است که در سال ۱۹۰۹ میلادی از لافارس فرانسه به دست آمد.

اتاق سوم

در اتاق سوم می‌توانید از ابزارآلات سنگی مربوط به دوره دیرینه‌سنگی ار مناطق باستان‌شناسی مثل کشفرود، گنچ پر و شیواتو بازدید کنید.

اتاق چهارم

در اتاق چهارم ابزارهای سنگی و استخوان‌‌های حیوانات مربوط به اواخر عصر سنگ و نوسنگی نگهداری می‌شود.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حامد یونسی)

• بازدید از این مجموعه در ساعات اداری از ساعت هشت تا ۱۴ امکان‌پذیر است.
• قیمت بلیط ورودی در خرداد ۱۴۰۱ معادل ۴۰۰۰ تومان است که شامل بازدید از تکیه بیگلربیگی، موزه خط و کتابت و موزه پارینه‌سنگی زاگرس می‌شود.
• تکیه بیگلربیگی در مرکز شهر قرار دارد و دسترسی به آن با خودروی شخصی، تاکسی یا اتوبوس به‌راحتی امکان‌پذیر است.
• در زیرزمین تکیه، شربت‌خانه‌ای مشغول به کار است که می‌توانید نوشیدنی‌های سرد و گرم را در آن میل کنید.
• تکیه بیگلربیگی سه در ورودی دارد که فقط از یک در آن برای ورود به مجموعه استفاده می‌شود. این در روبه‌روی مسجد جامع قرار دارد و به‌حدی کوچک است که شاید در نگاه اول متوجه آن نشوید.
• موزه فاقد پارکینگ است؛ اما در نزدیکی آن پارکینگ عمومی وجود دارد.
• تاریکه بازار، مسجد شافعی و تکیه معاون‌الملک از جاذبه‌های نزدیک به تکیه بیگلربیگی هستند که بازدید از آن‌ها خالی از لطف نخواهد بود.

نویسندگان: نیکی قره گوزلویان، حمیده کریمی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی