تکیه بیگلربیگی

تکیه‌ بیگلربیگی که قدمت آن به دوران قاجار باز می‌گردد، توسط فردی به نام عبدالله خان ملقب به بیگلربیگی ساخته شده است و امروزه از جاهای دیدنی کرمانشاه به شمار می‌رود.

در سال ۱۳۸۳ موزه‌ای با عنوان خط و کتابت در تکیه‌ بیگلربیگی افتتاح شد. در این موزه، اسناد، مدارک، مستندات تاریخی و نسخه‌های خطی نگهداری می‌شود و در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. علاوه بر این، موزه‌ پارینه‌سنگی زاگرس که تنها موزه‌ پارینه‌سنگی خاورمیانه است، در این تکیه قرار دارد.

تکیه‌ بیگلربیگی در بافت قدیم شهر کرمانشاه، در خیابان مدرس و مقابل مسجد جامع قرار دارد. ساخت این تکیه در سال ۱۳۰۹ ه.ق توسط مرحوم خادم‌الحسین عبدالله خان فراش‌باشی ملقب به بیگلربیگی از مقامات مشهور و با نفوذ کرمانشاه در دوره‌ قاجار شروع شد و عملیات ساخت آن در سال ۱۳۱۵ ه.ق یعنی ۶ سال بعد، به پایان رسید. همچنین تزیینات گچ‌بری و آیینه‌کاری آن در سال ۱۳۲۶ ه.ق تکمیل شد.

درب‌های ورودی

تکیه بیگلربیگی سه درب ورودی دارد. ورودی اصلی آن در جبهه‌ جنوب شرقی قرار دارد. سردر ورودی با مقرنس‌های گچی و گچ‌بری‌های برجسته تزیین شده است. همچنین در دو طرف ورودی، دو ردیف طاق‌نما وجود دارد. طاق‌نمای ردیف پایین مانند سردر ورودی با مقرنس‌های گچی و گچ‌بری‌های زیبا تزیین شده است. داخل طاق‌نماهای ردیف فوقانی با پیکره‌های گچی از شخصیت‌های دوره‌ قاجار زینت یافته است.

پس از سردر ورودی، فضای هشتی قرار دارد. در دیوارهای این فضا طاقچه‌هایی ایجاد شده و سقف آن با رسم‌بندی‌های آجری تزیین شده است.

در ضلع شمالی هشتی، درگاهی چوبی وجود دارد که از طریق آن می‌توان وارد خانه‌های وابسته به تکیه شد. پس از هشتی، دالان نسبتا درازی قرار دارد که به حیاط اصلی تکیه منتهی می‌شود. سقف دالان نیز با تزیینات معقلی مزین شده است.

در ضلع جنوبی دالان، دو درگاه چوبی ایجاد شده است و از طریق آنها می‌توان به خانه‌های جبهه‌ جنوبی تکیه، دسترسی یافت.

در ضلع شمالی ورودی دیگری وجود دارد که به  کوچه‌ بن‌بست منتهی می‌شود. از طریق این ورودی می‌توان به فضاهای مسکونی ضلع شمالی تکیه دسترسی پیدا کرد.

ورودی سوم در جبهه‌ جنوب غربی، واقع شده است.

حیاط تکیه

این تکیه حیاط نسبتا وسیعی دارد که کف آن در حدود ۲/۵ متر از کف خیابان پایین‌تر است. در وسط حیاط نیز حوض بزرگی قرار گرفته است. این حیاط در ماه محرم، میزبان جمعیت انبوه عزادارن حسینی است. با توجه به چنگک‌های باقی‌مانده در قسمت ایوان غربی، به نظر می‌رسد در فصل زمستان نیز با برپایی چادر در این حیاط از عزاداران استقبال می‌شده است.

ازاره‌ حیاط، سنگی است و در برخی قسمت‌ها به ویژه روی پایه با پلاک‌های سنگی منقش به نقوش هندسی و گیاهی تزیین شده است. اطراف حیاط با فضاهای متعددی احاطه شده است. فضاهای بخش‌های شمال شرقی و جنوبی حیاط، کارکرد مسکونی داشته و در بخش غربی نیز گنبدخانه حسینیه قرار گرفته است. بخش شرقی حیاط شامل فضاهایی دو طبقه است.

اتاق‌های تکیه

تکیه ۲۴ اتاق دارد. در طبقه‌ اول، راه دسترسی به این اتاق‌ها از طریق پلکان‌های داخل حیاط صورت می‌گیرد. کف این اتاق‌ها یک متر بالاتر از کف حیاط است. در داخل هر یک از این اتاق‌ها طاقچه‌های متعددی وجود دارد به صورت دو طبقه هستند و در هر اتاقی ۱۶ طاقچه وجود دارد که برای نگهداری و محافظت از وسایل از آن استفاده می‌کردند و وسایل مهم‌تر را در طاقچه‌های بالاتر می‌گذاشتند.

ارتفاع فضاهای طبقه دوم ۱/۵ متر است و از این فضاها جهت انباری استفاده می‌شده است. راه دسترسی به طبقه‌ دوم از طریق پلکان‌های پرپیچی که در اتاق جنوب شرقی ایجاد شده است صورت می‌گیرد. در ضلع شمال شرقی حیاط، یک آشپزخانه وجود دارد که در ایام محرم جهت تهیه غذای عزاداران مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

بخش جنوبی حیاط شامل چهار فضا است که سه فضای آن دارای ارسی است. راه دسترسی به این فضاها از طریق پلکان سنگی داخل حیاط است. کف این فضا نیز در حدود یک متر بالاتر از کف حیاط است.

بخش شمالی حیاط دارای دو طبقه و یک زیرزمین است. راه دسترسی به زیرزمین از طریق پلکانی در حیاط صورت می‌گیرد. زیرزمین تکیه شامل حوضخانه، محل استراحت تابستانی و تعدادی اتاق است. پنجره‌های زیرزمین به پنجره‌ مشبک شکل یا زنبوری معروف است که در واقع کار بادگیر را انجام می‌دهد.

سقف حوضخانه و استراحت‌گاه تابستانی با تیرهای چوبی و تخته‌کوبی پوشیده شده است و اتاق‌های اطراف دارای طاق‌های آجری است. سقف هر یک از این اتاق‌ها با گچ‌بری‌های زیبایی تزیین شده‌اند. همچنین در حدفاصل حوضخانه و استراحت‌گاه دو ستون زیبای چوبی وجود دارد که ساقه‌ ستون‌ها به صورت چندوجهی و سرستون‌ها از نوع سرستون‌های چوبی است. این مجموعه به شیوه‌ مقرنس‌کاری تزیین شده است. در طبقه‌ اول بخش شمالی، شاه‌نشین قرار دارد و اطراف آن را فضاهای متعددی احاطه کرده است. فضای شاه‌نشین مشرف به حیاط  دارای ارسی چوبی بسیار زیبایی است. دو طرف ارسی با ستون‌نماهای گچی تزیین شده است .

ساقه‌ این ستون‌نما دارای تزیینات قاشقی و سرستون‌ها از نوع سرستون‌های بیزانس است که با نقوش گل وگیاه تزیین شده است. قسمت داخلی شاه‌نشین نیز با تزیینات گچ‌بری مزین شده است؛ نقوش ایجاد شده شامل طرح‌های هندسی، نقوش گیاهی، قاب‌بندی‌ها، نقش عقاب و ستون‌های گچی است. در بخش فوقانی شاه‌نشین قاب گچی دیده می‌شود که در داخل آن جمله (یا اباعبدالله الحسین و تاریخ ۱۲۶۲) نوشته شده و به نظر می‌رسد تاریخ مذکور زمان تکمیل گچ‌بری‌های تکیه بوده است.

احتمالا از اتاق شاه‌نشین جهت پذیرایی و ملاقات افراد با بیگلربیگی استفاده می‌شده و اتاق‌های اطراف شاه‌نشین و طبقه‌ فوقانی که دارای تزیینات گچی است فضاهای استراحت بوده است. اطراف پنجره‌های فضای بخش شرقی نیز دارای تزیینات آجرکاری است. در داخل یکی از اتاق‌های طبقه‌ فوقانی، دو ستون گچی بسیار زیبا وجود دارد. پایه‌ ستون‌ها مربع‌شکل و ساقه‌ ستون‌ها دارای شیارهای پیچی است. همچنین سرستون‌ها از نوع سرستون‌های بیزانسی است که با نقوش گل و گیاه تزیین شده‌اند.

مهم‌ترین قسمت تکیه بیگلربیگی بخش غربی آن است و گنبد‌خانه‌ حسینیه در آن قرار دارد. این قسمت شامل ایوان نسبتا بزرگی است که از طریق یک رشته پلکان سنگی سه پله‌ای به حیاط تکیه راه دارد . دو ستون چوبی  نسبتا بلند و دو ستون‌نما در این بخش، دیده می‌شود. سطح هر یک از این ستون‌ها دارای پوششی از گچ است. همچنین سرستون‌های آنها از  با شباهتی به شکل سرستون‌های بیزانس است که با گچ‌بری‌های گل وگیاه تزیین شده است. سقف ایوان نیز دارای تزیینات منبت‌کاری است. از طریق یک در بزرگ چوبی با ارسی زیبا می‌توان وارد فضای اصلی حسینیه شد. حسینیه فضایی دو طبقه است و در هر طبقه‌ آن شش اتاق ساخته شده است.

سقف حسینیه دارای پوشش گنبدی است و نمای بیرونی آن شیروانی و نمای داخلی آن با آیینه‌کاری‌های زیبا تزیین شده است. در هر یک از گوشواره‌های فضای حسینیه، پنجره‌ای با طاق هلالی وجود دارد و اطراف آن با آیینه‌کاری جملات (لا اله الا الله محمد رسول الله) و (علی ولی الله) نوشته شده است. از دیگر تزیینات فضای حسینیه، ستون‌نماهای گچی، طرح‌های هندسی، نقوش گیاهی و قندیل‌های شمع‌سوز است.

آیینه‌کاری فضای حسینیه در سال ۱۳۲۶ توسط استاد محمدعلی تهرانی انجام گرفته است. در ضلع جنوبی حسینیه، ارسی زیبایی با شیشه‌های الوان وجود دارد که حسینیه را به حیاط کوچک‌تری مرتبط می‌کند. از طریق این حیاط می‌توان وارد مجموعه‌ حمام بیگلربیگی شد.

از فضای ضلع  جنوبی حسینیه برای اقامت بانوان به هنگام مراسم عزاداری و همچنین نگهداری وسایل و لوازم مراسم عزاداری استفاده می‌کردند. در ضلع غربی حسینیه نیز شاه‌نشین بزرگی وجود داشته که در سال‌های گذشته به علت تعریض خیابان مدرس تخریب شده است.

ثبت تکیه

این تکیه در تاریخ ۱۹ آذر ۱۳۷۵ به شماره‌ ۱۷۹۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. در سال ۱۳۸۰ میراث فرهنگی آن را خریداری کرد و در سال‌های ۱۳۸۱ و ۱۳۸۲ مرمت شد و در سال ۱۳۸۳ به عنوان موزه‌ خط و کتابت افتتاح شد. در سال ۱۳۸۷ در ضلع جنوبی، بنای موزه‌ پارینه‌سنگی زاگرس توسط میراث فرهنگی افتتاح شد.

اهمیت بنا

این بنا از آنجایی که در حال حاضر میزبان دو موزه است و در مرکز شهر و در مجاورت بازار سنتی کرمانشاه قرار دارد، به‌عنوان یکی از جالب‌ترین مکان های دیدنی استان کرمانشاه شناخته می‌شود و دارای اهمیت بسیار است. بسیاری از گردشگران در سفر به کرمانشاه از این مجموعه‌ تاریخی و سنتی بازدید می‌کنند.

بخش‌های واگذارشده‌ تکیه

مساحت کلی بنا در ابتدا ۴ هزارمتر بوده که به دلیل واگذاری قسمتی از بنا از جمله مهمان‌خانه، حمام، آشپزخانه و محل چراگاه‌های بنا واگذار شده است.

معماری بنا

نوع معماری این تکیه، مربوط به دوره‌ قاجار و به شکل هلالی‌مانند است. در ضلع غربی از نوع معماری زندیه استفاده شده که به شکل هشتی‌مانند است و محل دارالحکومه‌ عبدالله خان و نیز محل زندگی برادران و پسرهای وی بوده است.

_{عکس‌های گالری از خبرگزاری تسنیم (عکاس: فرزاد منتی)} 

نویسنده: حمیده کریمی