مسجد کبود ایروان

مسجد محل سجده، مکانی امن و آرام برای خلوت با پروردگار است. در طول تاریخ، از اولین مسجد در مدینه‌ منوره تا مساجد جدید و مدرن، معماری این بنای مذهبی از جایی تا جای دیگر و از زمانی به زمان دیگر دستخوش تغییرات شده‌ است. یکی از مساجد بسیار زیبا، مسجد کبود شهر ایروان با تاریخی عجیب است که بازدید از آن به هر گردشگر در سفر به ارمنستان پیشنهاد می‌شود. با ما در کجارو همراه باشید تا به گشت‌و‌گذاری در تاریخ و بنای این مسجد بپردازیم.

مسجد کبود که با نام‌های مسجد پارسی، مسجد آبی آسمانی و مسجد گک جامی نیز شناخته می‌شود، در قرن ۱۸ میلادی بنا شد. گزارش شده است این مسجد با معماری نسبتا ساده و فاقد هرگونه المان مجلل ساخته شد. ساخت بنا در دهه ۱۷۶۰ آغاز شد و بین سال‌های ۱۷۶۴ تا ۱۷۶۸ به اتمام رسید. در دوران حکمفرمایی حکومت صفوی، مذهب شیعه به‌عنوان مذهب رسمی امپراتوری سرزمین پارس اعلام می‌شود. این مسجد به‌عنوان مسجدی ایرانی، از شاخه‌ ۱۲ امامی پیروی می‌کند.

عکس از سایت inspirock.com (عکاس: Pavel Uharau)

مسجد کبود که به‌دلیل رنگ غالب آبی در ورودی و کاشی‌هایش این لقب را گرفته‌ است، بیش از ۲۱,۳۰۰ متر مربع زمین وسعت دارد و از جاهای دیدنی ایروان به شمار می‌آید. این مسجد دارای محوطه‌ی محصور داخلی، سالن‌های ملاقات (صحن اصلی مسقف) و مدرسه‌ علمیه است.

مسجد کبود ایروان در خیابان مسروپ ماشتوتس قرار دارد. فاصله این مکان تا میدان جمهوری ایروان و ایستگاه مترو آن، یک تا ۱.۵ کیلومتر است که می‌توانید پیاده آن را طی کنید. همچنین موزه سرگئی پاراجانف در فاصله حدودا یک کیلومتری از مسجد کبود ایروان واقع شده است. (مشاهده روی نقشه)

مسجد کبود ایروان به نظر از دیده‌ها پنهان شده؛ چراکه از همه طرف در بین آپارتمان‌ها محصور شده است و تنها عاملی که به وجودش اشاره می‌کند، ورودی فروتن آن از خیابان ماشتوتس است. در یک نگاه به نظر می‌رسد ارمنی‌ها مسجد مسلمانان را به عمد کم‌رنگ ‌کرده‌اند. با این‌ حال هیچ خطایی از طرف ارمنی‌ها سر نزده‌ است. از طرف دیگر، آن‌ها به‌خوبی از مسجد نگهداری کرده‌اند و آن را بدون تجزیه و دخل‌وتصرف مابین محله‌ جدید جا داده‌اند. مسجد به‌طور واقعا غریبی محصور شده و غیرممکن است یک عابر خارجی متوجه آن شود. دلیل این موضوع این است که نقشه‌ شهری ایروان در دوره‌ی شوروی سابق بازسازی شد. مرکز شهر به‌طور کامل از نو طراحی شد. تعدادی از معمار‌های معروف آن دوره از جمله آلکساندر تامانیان، پروسه مدرن کردن ایروان را به عهده گرفتند. به همین دلیل است که مسجد کبود، محصور در بین آپارتمان‌های آن محله پنهان شده‌ است.

عکس از سایت فلیکر (عکاس: Feng Wei)

ارمنستان در طول تاریخ تحت سلطه‌ امپراتوری‌های مسلمان زیادی بوده است. پارس‌ها یکی از این فرمانروایان بوده‌اند و در حال حاضر مسجد کبود تنها مسجد بازمانده آن‌ها در ایروان محسوب می‌شود. خاستگاه دقیق مسجد قابل ردیابی نیست؛ ولی ساخت‌ وساز آن از دهه ۱۷۶۰ آغاز شد و در همان دهه به اتمام رسید. اعتقاد بر این است که این بنا به دستور حسین‌ علی خان، حاکم محلی وقت در دوره‌ سلطنت نادرشاه افشار ساخته شد. از این مسجد به‌عنوان مسجد جمعه‌ اصلی استفاده می‌شده است. سردر و گنبد به‌زیبای و دقت با کاشی‌های آبی‌رنگ تزیین شده‌اند. بارگاه اصلی دارای فواره‌ای با یاخته‌های دورتادور است. این بنا همچنین توسط نارون‌های سرخ محصور شده بوده است.

عکس‌های گالری از سایت فصلنامه فرهنگی ارمنیان/پیمان (عکاس: نامشخص)

سال بنای مسجد نشان از دوره حکومت پارسیان بر ایروان و ارمنستان شرقی دارد. در آن زمان ایروان مرکز استانی با حدود ۲۰.۰۰۰ نفر جمعیت بوده است. در نتیجه‌ جنگ‌های روسی-ایرانی در سال‌های ۱۸۲۷-۱۸۲۸، به نظر می‌رسد هم ایروان و هم ارمنستان شرقی تحت کنترل مستقیم امپراتوری روس‌ درآمده‌اند. پس از آن‌که عهدنامه‌ ترکمنچای به امضا رسید، رود ارس به‌عنوان مرز بین منطقه‌ی تحت حکومت روس‌ها و ایران شناخته شد. این رود همچنان مرز بین ایران و ارمنستان جنوبی را مشخص می‌کند. پس از استقرار قوانین روسی بر این سرزمین، مسجد کبود تبدیل به بزرگ‌ترین مسجد از بین هشت مسجد فعال شد.

منابع بسیاری که به نظر قابل‌اطمینان می‌آیند، مدعی هستند که پیش از رسیدن روس‌ها، ۱۰ مسجد فعال در ایروان وجود داشت. این مساجد یا تخریب یا به حال خود رها شدند. از این ۱۰ مسجد فقط یکی باقی مانده که همان مسجد باشکوه کبود است. از این مسجد در زمان حکومت شوروی سابق به‌عنوان موزه بهره‌برداری می‌شد.

عکس از سایت inspirock.com (عکاس: Sunil Thaor)

این مسجد در دوره‌ شوروی آسیب‌های و سختی‌های زیادی را متحمل شد. مانند تمامی کلیسا‌های ارمنی و در کل تمامی بنا‌ها و مراکز دینی ارمنستان، از مسجد کبود نیز تحت سیاست‌های سکولار وضع شده توسط حکومت کمونیستی، به‌طرز رقت‌باری نگهداری می‌‌کردند. پیش از این در سال ۱۹۳۱ تمامی خدمات دینی در آن متوقف شده بود و تنها کاربرد این بنا به‌عنوان موزه‌ شهر ایروان بود.

پس از سقوط حکومت شوروی، مسجد کبود تحت ترمیم‌های جدی و پایه‌ای با آجر‌ها و کاشی‌های براق قرار می‌گیرد. این بازسازی‌ها که توسط ایران سرمایه‌گذاری شده بودند، مورد استقبال منتقدین واقع نشدند؛ چراکه آنان معتقد بودند روح اصیل این مسجد حفظ نشده است.

عکس از سایت inspirock.com (عکاس: Кирилл Мальчугин)

پس از آن خدمات دینی اسلامی در آن از سر گرفته‌ شد و در حال حاضر تنها مسجد فعال شهر ایروان است. با این وجود مسئولان ایروان علاقه‌ای به ادامه‌ی این بازسازی‌ها به‌عنوان مسجد نیستند و مایل هستند این محل به‌عنوان مرکزی فرهنگی ادامه‌ فعالیت دهد. مسلمانان ایروان معتقدند ساخت مرکز فرهنگی می‌تواند در مکان دیگری صورت گیرد. بازسازی‌ها در سال ۱۹۹۹ پایان یافتند.

به‌دلیل غنای کم، از هیچ لحاظ نمی‌توان مسجد کبود ایروان را با مسجد کبود استانبول، با آن ۶ مناره‌اش مقایسه کرد. همچنین در مورد مقایسه‌ی آن با مسجد کبود تبریز، همین موضوع صدق می‌کند. از پشت، مسجد ایروان سیمایی از فرم‌های معماری پارسی دارد؛ البته نه ناب‌ترین این فرم‌ها.

عکس از USTOA (عکاس: نامشخص)

در بخش درونی معماری مینیمال غالب است. با این وجود، این موضوعات چیزی از زیبایی و تاثیر‌گذاری مسجد نمی‌کاهند. معماری بخش داخلی هیچ کاشی یا خطاطی رایج اسلامی را شامل نمی‌شود. سادگی در هر گوشه‌ مسجد نمایان است. محراب و منبر نیز بر همین منوال بسیار ساده هستند.

عکس از سایت austria-forum.org (عکاس: Huber Gerhard)

برخی از فعالیت‌های فرهنگی و مذهبی مسجد کبود ایروان شامل موارد زیر می‌شود:

• مراسم‌های مختلف مذهبی
• کتابخانه
• کلاس‌های زبان فارسی
• نمایشگاه دائمی عکس

عکس از سایت armeniadiscovery.com (عکاس: نامشخص)

همه‌روزه، از ساعت ۱۰ تا ۱۳ و ۱۵ تا ۱۸ می‌توانید از مسجد کبود ایروان بازدید کنید. دوبار در روز در این مسجد نماز برگزار می‌شود.

عکس‌های گالری از absolutearmenia.com (عکاسان: Aram Vardanyan و Megan)

اگر تاکنون از مسجد کبود دیدن کرده‌اید، نظرات خود را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

منبع عکس کاور: itinari.com. عکاس: نامشخص

نویسنده: رضا صادقی مقدم