موزه معصومیت

گردشگری ادبی، فعالیتی گردشگری است که در نتیجه علاقه به یک نویسنده، اثر، فضای ادبی یا میراث ادبی خاصی در یک سرزمین به‌وجود می‌آید. گردشگران از دیدن مکان‌های تولد، مدفن‌ها، موزه‌ها، مسیرهای ادبی یا سایر مکان‌های مرتبط با نویسندگان و آثار ادبی آن‌ها لذت می‌برند؛ به‌خصوص اگر شناختی جامع نسبت به آثار آن نویسنده داشته باشند. این موضوع به‌خصوص در دهه‌های اخیر در صنعت توریسم موثر بوده است. بعضی کشورها در این زمینه رشد بسیار خوبی داشته‌اند. استانبول به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری توانسته است در صنعت گردشگری با دیدی بسیار وسیع‌تر در زمینه ادبی نیز ایده‌پردازی کند.

موزه معصومیت در استانبول اولین موزه‌‌ دنیا است که بر اساس یک رمان ساخته شده است، رمانی با همین عنوان که نویسنده‌اش، اورهان پاموک برنده جایزه نوبل ادبیات شده است. با کجارو همراه باشید.

رمان «موزه معصومیت» یا «موزه بی‌گناهی» نوشته اورهان پاموک نویسنده نوبلیست ترک، همزادی نیز دارد؛ موزه‌ای در قلب شهر تاریخی استانبول که دیدار از آن به‌مثابه «دیدن» و «شنیدن» رمان است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: The Museum of Innocence)

اگر جیمز جویس شارح دوبلین و بورخس نویسنده بوئنوس‌آیرس باشند، پاموک رمان‌نویسی است که استانبول را همراه با نام خود روی نقشه ادبی ثبت کرده است. موزه معصومیت در استانبول، یکی از جاذبه های گردشگری استانبول است که بر اساس رمانی با همین نام از اورهان پاموک، پژوهشی مشروح درباره میلی وسواس‌گونه برای جمع‌آوری اشیا است. ایده این موزه سال‌ها قبل، در دوران نوجوانی پاموک، به ذهن او رسیده بود که وی شرح مبسوط آن را در دیباچه رمان آورده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Florin Ghioca)

آقای اورهان پاموک ۶۰ ساله، اهل استانبول و از یک خانواده مرفه است که با خلق موزه معصومیت در یکی از کوچه‌های فرعی پشت خیابان استقلال در استانبول، موجب شد تا رمان موزه‌ معصومیت از سایر رمان‌هایش متمایز شود. این موزه با سرمایه‌ شخصی وی ساخته شده و رازدار انسان‌های عاشق دهه‌ پنجاه در استانبول است.

موزه معصومیت در منطقه بی‌اوغلو استانبول قرار دارد و در خیابان چوکور جوما، بن‌بست دالگیچ واقع شده است. (مشاهده روی نقشه)

این موزه برگرفته از نام رمان مشهور این نویسنده ترکیه‌ای برنده جایزه نوبل ادبیات است. موزه معصومیت اولین موزه‌ دنیا است که بر اساس یک رمان ساخته شد. ترجمه فارسی «موزه معصومیت» در ایران منتشر شده است. این کتاب را مریم طباطبائی‌ها به فارسی برگردانده و نشر پوینده آن را راهی کتابفروشی‌ها کرده است. پیش از این نیز گلناز غبرایی ترجمه‌ای از این کتاب را با عنوان «موزه بی‌گناهی» از سوی انتشارات فروغ در کلن و در تابستان ۲۰۱۳ به انتشار رسانده بود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Mehmet Turker ZEREN)

رمان در بیش از ۶۰ کشور دنیا منتشر شده است و داستان عشق یک جوان به نام «کمال» از یک خانواده ثروتمند و باسواد با یک دختر زیبا از اقوام فقیرش به نام «فوسون» را بیان می‌کند. در این موزه، اشیا روزمره مربوط به نیمه دوم قرن بیستم با حساسیتی خاص در جعبه‌ها و ویترین‌های زیبا به نمایش گذاشته شده‌اند.

عکس از فیدیبو (عکاس: نامشخص)

پاموک در این داستان به فکر روایت یک داستان رمانتیک نیست. او در خلال این داستان استانبول را شهری در حال گذار از سنت به مدرنیته ترسیم می‌کند که بین آزادی‌های زندگی مدرن و سنتی‌اش همزیستی دشواری وجود دارد. آنچه نویسنده ترک ساخته است، چیزی شبیه استادیوم فوتبال یا سینما نیست؛ شاید این موزه نمایان‌کننده زندگی قشر وسیعی از مردمانی باشد که در آن دوران زیسته‌اند.

پاموک تاکید می‌کند که هر دو ایده یعنی رمان و موزه در دل هم رشد کردند. دراین‌باره می‌گوید:

موضوع این نبود که من یک کتاب موفق نوشته باشم و بعد فکر کنم که حالا می‌توانم موزه‌ای هم بر مبنای این کتاب درست کنم. وقتی دخترم کوچک بود، هر روز او را به مدرسه می‌بردم و هر روز از برابر یک ساختمان عبور می‌کردم که نبش یک خیابان قرار داشت. ناگهان، یک روز، فکری عجیب به سرم راه پیدا کرد که داستانی درباره این خانه بگویم. به همین دلیل آن را خریدم و شروع به نوشتن کردم.

ساختمان موزه، خانه‌ قدیمی سه طبقه‌ای است که در سال ۱۸۹۷ ساخته شد. پاموک برای تبدیل بنا به موزه، از معمار موزه‌ای آلمانی و افراد متخصص دیگر مشاوره گرفت و موزه معصومیت با چیدمانی شگفت‌آور درسال ۲۰۱۲ به روی علاقه‌مندان گشوده شد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: Florin Ghioca)

پاموک به‌دنبال خانه‌ای شده است که به فضای خلق‌شده در داستان شبیه باشد و بالاخره آن را در محله چوکور جومای استانبول یافته است، یک خانه دوطبقه مربوط به اواخر قرن نوزدهم. محله چوکور جومای در دوران عثمانی قلب تپنده‌ اقتصاد عثمانی بوده است، محلی برای تجارت ثروتمندان خاورمیانه، شمال آفریقا و ترکیه. اما ظاهرا پس از سقوط امپراتوری عثمانی همه‌چیز در آن تغییر می‌کند؛ چراکه جمهوری مدرن ترکیه در آغاز بسیار فقیر بوده است.

پاموک همه چیز را در موزه جمع‌آوری کرده است و تمام اشیا، مناظر و عکس‌هایی که در رمان تشریح می‌شوند، در موزه به نمایش گذاشته شده‌اند. برای آن‌ها که رمان موزه معصومیت را خوانده‌اند، دیدار از این موزه به‌مثابه «دیدن» و «شنیدن» آن رمان است؛ فضایی شبیه داستان آلیس در سرزمین عجایب دارد و در آن استانبول سه دهه‌ پنجاه، شصت و هفتاد را می‌توان دید: زنان مدرن با کت و دامن‌های رنگین، موهای آراسته و کیف‌هایی که مزین به مارک شنل است، ظروف نقره و عکس‌های قدیمی خانوادگی که به سیاق آن دوران گرفته شده‌اند.

عکس از اینستاگرام themuseumofinnocence

موزه معصومیت پر از چیزهایی است که مدام در حال بر هم زدن مرزهای واقعیت و خیال ما هستند. این اشیا سندی آشکار برای اثبات تعلق‌خاطر یک عاشق به معشوق‌اند و شاید «آرامگاهی برای عشق از دست رفته‌اش» باشند.

موزه چیدمانی شگفت‌آور دارد. ۸۳ بخش موزه منطبق بر ۸۳ فصل رمان طراحی شده‌اند. هر بخش تصویری از استانبول می‌دهد و حال و هوای یک زمان معین را تداعی می‌کند که داستان در بسترش روایت شده است. هر دوطبقه به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بیننده از هر نقطه بتواند به تمام زوایای آن طبقه تسلط داشته باشد. روی یکی از دیوارهای موزه، ۴۲۱۳ ته سیگار نصب شده است که زیر هر کدامشان قصه‌ای، ماجرایی یا تاریخی به چشم می‌خورد. این دیوار انگار یک‌جور تقویم است. اگر کتاب را هم نخوانده باشید با خواندن متن نوشته شده زیر هر ته سیگار می‌توانید بفهمید در آن لحظه فسون چه کرده یا کمال موقع ملاقات او در چه اندیشه‌ای بوده است.

عکس از پینترست American Craft Council (عکاس: نامشخص)

پاموک به گفته‌ خود، می‌خواهد تاثیر شگرف زمان بر مکان را به مخاطب هدیه کند. این یعنی خیلی چیزها در گذر زمان تغییر می‌کنند و باید مکان و ماوایی برای ثبت آن‌ها وجود داشته باشد. اساسا رسالتی که مجموعه‌داران، کلکسیونرها و موزه‌داران خصوصی بر دوش خود دارند، همین است.

در بخش‌هایی از موزه معصومیت، فیلم‌هایی نمایش داده می‌شود که در اواخر دهه پنجاه، شصت و هفتاد میلادی در استانبول تصویربرداری شده‌اند. فیلم‌های سیاه‌وسفیدی که فضای حزن‌آلود آن روزهای استانبول را برایمان تداعی می‌کنند. دوران حزن و دلتنگی که قهرمان داستان، کمال، به خیابان‌های استانبول می‌رفت. حضور در محله‌های فقیرنشین و دیدن تصویر معشوق در جای‌جای شهر باعث می‌شد او جغرافیای استانبول را به‌گونه‌ای دیگر کشف کند.

عکس از اینستاگرام themuseumofinnocence

روی یکی از دیوارهای موزه، مجموعه‌ای از سینمای دهه شصت و هفتاد ترکیه نمایش داده می‌شود. پاموک می‌گوید این کار را برای ادای دین به سینمای ترکیه کرده است. سینمایی که در سال‌های نوجوانی‌اش به‌هیچ‌وجه موردتوجه طبقه روشن‌فکر و مرفه جامه نبوده است و در بسیاری مواقع به آن کم‌لطفی شده است.

تصاویری از خیابان استقلال، سینماهای مشهور آن سال‌ها، عکس‌های قدیمی‌ که پاموک در سال‌های نوجوانی خود از خیابان‌های نزدیک به محل فعلی موزه گرفته است و خیلی جزئیات دیگر که برگرفته از رمان هستند، موزه را برای ما به جهان عینی داستان تبدیل می‌کنند.

موزه معصومیت، برخلاف موزه‌هایی است که صرفا بخشی از اموال پادشاهان و سلسله‌های مختلف‌ را به نمایش گذاشته‌اند، اشیایی که بر اثر جنگ و خونریزی جامانده‌اند یا به غنیمت گرفته شده‌اند. موزه معصومیت سرشار از زندگی است. اشیای آن یا مربوط به زندگی روزمره دهه هفتاد مردم استانبول است یا اشیایی خیالی‌‌اند که پاموک آن‌ها را به‌صورت سفارشی ساخته است تا همه‌چیز در موزه و رمان با هم منطبق باشد. پاموک درباره آن‌ها می‌گوید:

توجه کنید که این اشیا دیگر خیالی نیستند. حالا بعد از ساختنشان آن‌ها واقعی هستند.

عکس از اینستاگرام themuseumofinnocence

موزه معصومیت از جزئیات ریز و به‌هم‌پیوسته تشکیل شده است. قهرمان رمان موزه معصومیت تلاش می‌کند گذشته‌اش را در خاطرش نگه دارد. برای همین است که اشیا را نگه می‌دارد، می‌دزدد، انبار می‌کند، به آن‌ها معنا می‌دهد و نام مجموعه را بر آن‌ها می‌گذارد. خالق موزه معصومیت معتقد است که اشیا بسیار قدرتمندند. آن‌ها بسیاری لحظات را به یادمان می‌آورند. پیدا کردن بلیط باطل‌شده سینما در جیب پیراهنی که سال‌ها قبل پوشیده‌اید، ممکن است شبی بی‌نظیر در زندگی‌تان را به خاطرتان بیاورد. آفرینش چنین موزه‌ای به قهرمان این روایت کمک می‌کند شهر و خودش را بهتر بشناسد. او موزه‌ای ساخته برای همه ما تا ببینیم که در آن، مکان به زمان تبدیل می‌شود.

در تمام روزهای هفته جز دوشنبه‌ها، می‌توانید از ساعت ۱۰ تا ۱۷ از موزه معصومیت بازدید کنید. برای خرید بلیط تا ساعت ۱۶:۳۰ فرصت دارید. بهای بلیط ۵۰ لیر (۱۴۰۰) است. در نظر داشته باشید که تنها طبقه اول موزه برای رفت‌و‌آمد ویلچر مناسب است.

نویسنده: سمیه اکبری