قنات ابراهیم آباد

قنات‌ها یکی از مصادیق نبوغ ایرانی در مدیریت آب به‌ویژه در نواحی کم بارش و خشک است که وجود آن‌ها از قرن‌ها پیش بیانگر غنای فکری و فرهنگی و اصالت تمدن ایرانی است. قنات ابراهیم‌آباد، یکی از قدیمی‌ترین قنات‌های ایران و از جاهای دیدنی اراک است که سر راه قم به اراک قرار دارد. طول آن ۱۱ کیلومتر است و از کوه‌های هفتادقله سرچشمه گرفته و تا روستای ابراهیم آباد ادامه می‌یابد و در سال ۹۳ در فهرست آثار تاریخی ملی کشور به ثبت رسیده است.

به‌طور معمول مقنّی برای حفر چاه قنات کلنگش را که دسته‌اش نیم متر است، برمی‌دارد و دایره‌ای به شعاع یک متر می‌زند. بعد هم این دایره تا پایین ادامه پیدا می‌کند. اما این چاه، مخروطی شکل است؛ یعنی هرچه چاه به‌سمت پایین می‌رود، بازتر می‌شود. قطر دهانه میله آن حدود یک متر و قطر محل اتصال میله به کوره به حدود ۱۰ حلقه می‌‏رسد. میله‌های بعدی‏ پس از مادر چاه که تعداد آن‌ها به ۴۰ حلقه می‏‌رسد هرکدام حدود ۱۰۰ متر عمق دارند و مادر چاه نیز دارای عمقی حدود ۱۱۰ ذرع است. آب قنات حدود ۹۶هکتار زمین را به زیر کشت‏ می‌‏برد.

رفتن داخل این قنات، کار سختی است؛ آن‌ها که رفته‌اند از سال ۱۳۱۸تا ۱۳۷۸ (به‌مدت ۶۰ سال) فقط دو نفر از محلی‌ها توانسته‌اند به درون مادر چاه این قنات بروند، یکی از آن‌ها یک مقنی و دیگری از مالکین روستا بوده است. می‌گویند دیواره‌های چاه، سنگ‌چین شده و سنگ‌ها را با ملاط کنار هم گذاشته‌اند. انتهای‏ میله چاه‌‏ها در سنگ حفر شده است و دیواره‌‏ها همه آب‏‌زا است و در مورد مادر چاه اظهار می‏‌دارند که دیواره‌ها آب‌ز‌است و با صدای عجیبی به قعر چاه ریزش می‏‌کند. ترس از این‏ چاه به خاطر مخروطی شکل بودن آن است که مقنیان‏ درون آن بدون دسترسی به دیواره‏‌ها فقط معلق‏‌اند و جز صداهای وحشتناک آب و تاریکی چیزی مشاهده‏ نمی‏‌کنند.

این قنات در دو بافت مارنی (شولاتی) و کنگلو (مرایی) یا به زبان محلی منطقه به‌صورت سِر (ser) ایجاد شده و با شیب ملایمی از مبدا به مظهر قنات می‌رسد. اولین چاه قنات که به مادر چاه شهرت دارد در محلی به نام 'سرزا' Sere- za در منطقه هفتاد قله و در محل پشته قبرستان قرار گرفته است. قنات ابراهیم‌آباد شامل یک رشته اصلی و دو رشته فرعی است که رشته‌های فرعی آن در منطقه به نام‌های رونا و قوشد خوانده می‌شوند. در طول مسیر این قنات ۳۴۸ حلقه چاه برای هوادهی و جریان روان حرکت آب ایجاد شده که ۳۱۱ حلقه آن در شاخه اصلی، ۱۵ حلقه در رشته رونا و ۲۲ حلقه در رشته قوشد قرار دارد.

قنات ابراهیم‌آباد که با دانش بومیان و شناخت آن‌ها از فناوری قنات ایرانی ایجاد شده، اکنون از جاهای دیدنی استان مرکزی محسوب می‌شود و از زمان شکل‌گیری تاکنون نقش مهمی در تأمین آب مورد نیاز کشاورزی و شرب اهالی روستای کهن ابراهیم‌آباد داشته است. این قنات به‌عنوان عنصری تاریخی با ارزش جاری، زنده است و به حیات خود ادامه می‌دهد. حدود ۱۰۰ هکتار از اراضی روستای ابراهیم‌آباد به‌صورت دوره‌ای از طریق این قنات سیر آب می‌شود. این اثر تاریخی، فرهنگی در سده‌های پنجم و ششم شکل گرفته است.

_{منبع عکس کاور: خبرگزاری میراث آریا. عکاس: نامشخص}

نویسنده: زهرا صالح نژاد