آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه

در یکی از روستاهای شهر فیض‌آباد از توابع شهرستان مه ولات استان خراسان رضوی آرامگاهی به چشم می‌خورد که مورد احترام ویژه اهالی روستا و گردشگران قرار دارد. آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه یادبودی برای این عارف بزرگ و برجسته کشورمان است که هرساله ده‌ها هزار گردشگر از نقاط مختلف کشورمان را میزبانی می‌کند. با کجارو همراه باشید تا بیشتر در مورد این آرامگاه اطلاعات کسب کنید.

• آدرس: استان خراسان رضوی، شهرستان مه ولات، بخش مرکزی، دهستان مه ولات جنوبی، روستای مهنه، خیابان ابوسعید (مشاهده روی نقشه)

آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه از جاهای دیدنی استان خراسان رضوی به شمار می‌رود. این بنا در ۵۵ کیلومتری جنوب شرق تربت‌حیدریه، ۷۸ کیلومتری شمال گناباد و ۹ کیلومتری جنوب شرق فیض‌آباد در روستای مهنه واقع شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: ابوالفضل پوریوسف

روستای مهنه در مرکز مثلثی متشکل از شهرهای گناباد، کاشمر و تربت حیدریه واقع است. برای دسترسی به روستا چند مسیر وجود دارد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر است:

• از مبدا تربت‌ حیدریه یا گناباد: برای دسترسی به آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه از مبدا گناباد یا تربت‌ حیدریه با استفاده از خودروی شخصی باید وارد جاده گناباد-تربت حیدریه شوید. این جاده ۱۳۰ کیلومتری در نیمه‌های مسیر خود از کنار روستای مهنه عبور می‌کند.
• از مبدا کاشمر: اگر از مبدا کاشمر قصد بازدید از آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه را داشته باشید، باید از مسیر جاده کاشمر-فیض آباد خودتان را به فیض‌آباد برسانید. از میدان‌های الغدیر و فلسطین در فیض‌آباد عبور کنید و وارد مسیر منتهی به جاده گناباد-تربت حیدریه شوید. زمانی که وارد مسیر تربت‌حیدریه به‌سمت گناباد شدید با کمک تابلوهای راهنما از مسیر جاده خارج و از طریق زیرگذر وارد جاده منتهی به روستای مهنه شوید.

آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه در خیابان ابوسعید روستای مهنه قرار دارد.

در روستای مهنه شهرستان مه ولات آرامگاهی قرار دارد که آن را به ابوسعید ابوالخیر نسبت می‌دهند. این آرامگاه امروزه به محلی برای زیارت و اقامت مسافران تبدیل شده است و به‌دلیل قرارگیری در مسیر جاده منتهی به مشهد مقدس استقبال خوبی از آن صورت می‌گیرد. آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه که در تاریخ پنجم تیرماه ۱۳۸۴ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، از مهم‌ترین آثار تاریخی استان خراسان رضوی است و اهالی عرفان و علاقه‌مندان به تاریخ و معماری اسلامی را به‌سمت خود می‌کشاند.

منبع عکس: ویکی مدیا؛ عکاس: Axim_Jatoi

در مورد آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه نظرات مختلفی وجود دارد. برخی بر این عقیده هستند که مزار شیخ در مهنه دشت خاوران در جمهوری ترکمنستان قرار دارد. برخی دیگر نیز مزار او را واقع در مهنه شهرستان مه ولات می‌دانند. بر اساس منابع معتبر از جمله محمد بن منور، نویسنده کتاب اسرارالتوحید که از نوادگان ابوسعید ابوالخیر بوده است، آرامگاه وی در دشت خاوران ترکمنستان نزدیک عشق‌آباد قرار دارد. طبق گفته‌های محمد بن منور این آرامگاه به شیوه خانقاهی و بر اساس سبک معماری عارفانه ساخته شده است.

با این همه آرامگاه منسوب به ابوسعید ابوالخیر در تربت‌ حیدریه نیز از نظر کسانی که به شیخ ارادت دارند، مقدس و مهم محسوب می‌شود. در مورد آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه سند معتبری وجود ندارد؛ اما در قسمت بالای آرامگاه اشعاری نوشته شده‌اند که آن را به نام مزار شیخ ابوسعید معرفی می‌کنند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: الیاس کاظمی بیدختی

باستانی پاریزی احتمال را بر این می‌گذارد که شاید آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه قدمگاه او بوده‌ است. با توجه به کتاب اسرارالتوحید، ابوسعید ابوالخیر به شهرهای مهم و معروف خراسان سفرهایی کرد و به زیارت تربت مشایخ و اولیا پرداخت. بنابراین می‌توان از این طریق به سخن باستانی پاریزی استناد کرد و قدمگاه بودن این مکان را پذیرفت.

ابوسعید ابوالخیر، عارف بنام خراسان، در اواخر قرن چهار و اوایل قرن پنجم هجری در «میهنه» متولد شد و در ۴۴۰ هجری قمری در زادگاهش منسوب به میهنه از روستاهای خاوران از دنیا رفت. مذهب ابوسعید ابوالخیر سنی و شافعی بود. او که از کودکی به‌همراه پدرش در مجالس صوفیان حضور داشت، قرآن و ادب آموخت و نخستین تعلیمات صوفیانه را نزد «بشر یاسین» یاد گرفت.

ابوسعید ابوالخیر برای آموختن فقه به «مرو» و بعد از آن برای آموختن تفسیر و اصول به «سرخس» رفت؛ تا اینکه در سرخس با «لقمان سرخسی» آشنا شد و به خانقاه او رفت. شوق مصاحبت با سرخسی در ابوسعید سبب شد تا در خانقاه او بماند. بعد از آن ابوسعید به خواست سرخسی به مهنه بازگشت و به‌مدت هفت سال در سلوک بود. به اعتقاد برخی منابع، ابوسعید ابوالخیر در حدود چهل سالگی دوره مجاهدت و سلوک را به اتمام رساند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: مصطفی موسوی

علاوه بر سفرها و دیدارهای مختلف، از وقایع مهم زندگی ابوسعید ابوالخیر می‌توان به دیدار با «شیخ خرقانی» اشاره کرد. ابوسعید سپس در بسطام به دیدار «بایزید بسطامی» رفت و پس از آن به نیشابور برگشت و تا زمان پیری در آنجا اقامت کرد. طبق گفته نوادگان ابوسعید، او سال‌های پایانی عمرش را در زادگاهش گذراند و در همان جا از دنیا رفت.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: Mokhtar Garmehi

شهرت و عرفان ابوسعید ابوالخیر در تمام جهان اسلام گسترش یافت و حتی مریدانش لباس‌های او را برای دفع بلا استفاده می‌کردند. تربت‌هایی نیز منسوب به او ساخته و استفاده می‌شد. ابوسعید ابوالخیر معتقد به ارتباط قلبی و کشف و شهود با خدا بود و دلیل چنین چیزی را اخلاص و صدق می‌دانست.

بازدید از آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه (در سال ۱۴۰۲) رایگان است. این آرامگاه به‌عنوان محلی برای زیارت بازدیدکنندگان و اقامت مسافران مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ بنابراین در تمام ساعات شبانه‌روز امکان بازدید خواهید داشت. برای بازدید از آرامگاه و تماشای همه بخش‌های آن به یک ساعت زمان احتیاج دارید.

آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه که از مقاصد گردشگری و مکان های دیدنی استان خراسان رضوی به شمار می‌آید، به‌صورت یک مجموعه ساخته شده است. «رابرت هیلن براند»، نویسنده کتاب معماری اسلامی، در مورد مجموعه‌های آرامگاهی در معماری اسلامی نظرات خاصی دارد. براند متعقد است علت ساخت مجموعه‌های آرامگاهی این موضوع بود که دین اسلام همواره ساختن مقبره برای مردگان را رد می‌کرد. کسانی که به ساخت مقبره اعتقاد داشتند از طریق ساخت مجموعه‌های این‌چنینی با امکاناتی مثل مسجد سعی داشتند با مهم جلوه دادن وظایف مذهبی، به خواست خود نیز دست پیدا کنند. آن‌ها از این طریق آرامگاه را بخشی از یک مجتمع عمومی جلوه می‌دادند.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: امیرحسین مقتدایی

هدف دیگر این بود که افراد مطابق با اعتقادات اسلامی با به‌جا گذاشتن بناهای عام‌المنفعه، آمرزش و صواب برای خود برجای بگذارند. آغاز ساخت این نوع از آرامگاه‌ها در ایران از دوره سلجوقی به بعد ارتباط مستقیمی با جریانات تصوف و به‌خصوص شخص ابوسعید ابوالخیر داشته است. اگرچه این تفاسیر با مقبره ابوسعید ابوالخیر در ترکمنستان منطبق‌تر به نظر می‌رسند، آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه نیز به‌صورت مجموعه‌ای ساخته شده و دارای مسجد و رباط است.

معماری آرامگاه ابوسعید ابوالخیر به شیوه معماری دوره سلجوقی است؛ اما قدمت آن به دوره قاجار می‌رسد. این احتمال می‌رود که گنبدخانه‌ها در دوره قاجار ترمیم شده‌اند. آرامگاه در قسمت شمالی مجموعه قرار دارد و اتاق‌های مربوط به خدمتکاران، نمازخانه و مسجد قسمت شرق ساختمان را اشغال کرده‌اند. آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه دارای شبستان‌هایی در سمت شمال است که حدود هشت سال پیش مورد بازسازی قرار گرفتند. کف شبستان‌ها با آجر فرش شده است.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: فاطمه

ساختمانی که آرامگاه شیخ در آن قرار دارد، اتاقی به ابعاد هشت در چهار متر با سقف هلالی است. وسط اتاق سنگ قبری قرار دارد که متن زیر روی آن نوشته شده است:

«ابوسعید فضل الدین ابی محمد بن احمد مهینی ۳۵۷ـ۴۴۰ هجری» سآ لتک بل اوصیک ان مت فا کتبی علی لـوح قبری کان هاذا متیم لعل شجییا عارفآ سنن الهوا یمر علی قبر القریب مسما

• آدرس: استان خراسان رضوی، تربت‌حیدریه، خیابان آیت‌الله کاشانی، خیابان قائم (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه: حدود ۵۲ کیلومتر (۴۵ دقیقه با ماشین)

مقبره قطب الدین حیدر یکی از جاذبه‌های تاریخی و جاهای دیدنی تربت‌ حیدریه است. این مقبره در سال ۹۸۷ هجری قمری بنا شد و می‌توان آثار معماری تیموریان را در آن دید. آرامگاه قطب‌الدین در سال ۱۰۲۳ هجری قمری به همت خواجه سلطان محمود تربتی بازسازی و مرمت شد. بنای مقبره شامل ایوان، ورودی و زیر گنبد است. این آرامگاه در سال ۱۳۱۰ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: ابوالفضل قبادی نژاد

• آدرس: استان خراسان رضوی، تربت‌حیدریه، خیابان آیت‌الله کاشانی، خیابان روحبخش (مشاهده روی نقشه)
• هزینه بازدید (در سال ۱۴۰۲): رایگان
• فاصله از آرامگاه ابوسعید ابوالخیر مهنه: حدود ۵۲ کیلومتر (۴۵ دقیقه با ماشین)

رباط لاری یا کاروانسرای لاری بنایی متعلق به دوره قاجار است و از آثار تاریخی و مکان های دیدنی تربت حیدریه به شمار می‌آید. این بنا توسط «حاج محمدرضا لاری» ساخته شد. مقبره او که از تجار معتبر شهر به شمار می‌رفت، در نزدیکی رباط و در یکی از بازارچه‌ها قرار دارد. رباط لاری شامل ۲۴ غرفه تابستانی و مشرف‌ به حیاط است که پشت هرکدام اتاقی کوچک برای استفاده زمستانی وجود دارد. این بنا که پس از گذشت ۱۱۰ سال هنوز مستحکم و قابل استفاده است، بر تدبیر معماران آن زمان دلالت دارد. بنای رباط لاری در تاریخ ۱۰ دی ۱۳۸۱ هجری شمسی با شماره ثبت ۶۶۶۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

منبع عکس: گوگل‌مپ؛ عکاس: علی رجبی

نویسنده: زهرا آذرنیوش / بازنویسی: محمدرضا قاسم شیرازی