میدان بهارستان

تهران به‌عنوان پایتخت ایران در طول حیات خود محل وقوع رویدادهای تاریخی متعددی بوده است. یکی از مشهورترین نقاط شهر از این نظر میدان بهارستان است. میدان بهارستان تهران از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین میدان‌های پایتخت است که نظاره‌گر رویدادهای تلخ و شیرین بسیاری بوده است. با کجارو همراه باشید.

میدان بهارستان تهران یکی از تاریخی‌ترین جاهای دیدنی تهران است. این مکان خاص که از قدیمی‌ترین میدان‌ها و محله‌های تهران محسوب می‌شود، شاهد ماجراها و حوادث تاریخی متنوعی بوده است. یکی از مهم‌ترین دلایلی که سبب اهمیت میدان بهارستان شده است، وجود مجلس شورای ملی در این میدان است. همچنین ساختمان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در شمال غربی میدان بهارستان قرار دارد.

عکس از سایت آژانس عکس تهران (عکاس: سبحان فرج ون)

میدان بهارستان نقش مهمی را در حوادث مشروطه داشت و از محل‌های عمده گردهمایی و تجمع بوده است. این میدان در سال ۱۳۹۵ با شماره ثبت ۳۱۵۴۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

میدان بهارستان از جنوب به محله سرچشمه، از شمال به خیابان بهارستان و محله فخرآباد، از غرب به خیابان جمهوری و باغ سپهسالار و از شرق به خیابان شهدا محدود می‌شود. بهترین راه دسترسی به میدان بهارستان استفاده از متروی خط دو (فرهنگسرا-صادقیه) است. (مشاهده روی نقشه)

عکس‌های گالری از سایت آژانس عکس تهران (عکاس: سبحان فرج ون)

میدان بهارستان در ابتدا با نام میدان نگارستان شهرت داشت و تا پایان سلطنت رضاشاه به همین نام خوانده می‌شد. این میدان نام خود را از کاخ نگارستان گرفته بود. مجموعه نگارستان در شمال میدان قرار داشت و به دستور فتحعلی شاه قاجار به‌عنوان خانه تابستانی پادشاه در خارج از تهران قدیم ساخته شد. به همین دلیل به میدان بهارستان، جلوخان نگارستان نیز گفته می‌شد. میدان بهارستان علاوه بر نگارستان به نام‌های دیگری چون باغ سپهسالار، عزیزیه، مجلس و شاه‌آباد نیز معروف بوده است.

عکس‌ از سایت قدیم قدیما (تاریخ اجتماعی تهران قدیم و ایران قدیم به روایت ت-منصوری)

مالک اولیه میدان بهارستان، محمدحسن خان سردار بود که آن را به علی‌خان حاجب‌الدوله مقدم مراغه‌ای فروخت. مراغه‌ای بهارستان را به میرزا حسین سپهسالار فروخت و وی باغ بزرگی در آن بنا کرد. از‌این‌رو به نام باغ سپهسالار شهرت داشت.

عکس‌های گالری از سایت قدیم قدیما (تاریخ اجتماعی تهران قدیم و ایران قدیم به روایت ت-منصوری)

اولین اقدام برای محوطه‌سازی میدان بهارستان در سال‌های بعد از مشروطه با ریاست منطق‌الملک، رئیس بلدیه تهران، انجام شد. به دستور وی اطراف میدان درختکاری و فضای سبز ایجاد شد. در سال ۱۳۹۵ میدان بهارستان توسط سازمان زیباسازی تغییر شکل داد و تمامی ساختمان‌های پیرامون آن پیرایش و از زواید شهری پالایش شد. توپی به‌صورت نمادین در ضلع جنوب غربی میدان نصب شد و کتیبه‌ای با ۴۰۰۰ کلمه در شمال غرب میدان نصب شد که به تاریخچه آن اشاره دارد.

میدان بهارستان در طول حیات خود میزبان چندین مجسمه‌ بوده است که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم:

مجسمه برنزی رضاشاه در سال ۱۳۰۴ در مرکز میدان بهارستان بر پایه‌ای مزین به چهار ستون هخامنشی، روی صفحه‌ای نصب شد. در حوادث سال ۱۳۳۲ اولین مجسمه‌ای که در تهران سرنگون شد، مجسمه رضاشاه در میدان بهارستان بود. اما بعد از آن در سر جای خود قرار گرفت و تا سال ۱۳۵۷ برقرار بود. بعد از پیروزی انقلاب ۵۷ مجسمه رضاشاه از میدان بهارستان برداشته شد.

عکس‌ از صفحه فیسبوک پنجره دیروز

در سال ۱۳۱۶شمسی مجسمه‌ای معروف به فرشته آزادی در میدان بهارستان نصب شد. این مجسمه با هزینه شخصی سردار اسعد بختیاری برای مجلس خریداری شده بود. مجسمه فرشته آزادی در این طرح در حال کشتن دیو استبداد در زیر پای خود است و در دست راست فرشته شمشیر و در دست چپ وی مشعلی از روشنایی قرار داشت. این مجسمه بعد از انقلاب ۵۷ مدتی با تغییر پوشش باقی بود و سپس از میدان بهارستان برداشته شد.

عکس‌ از صفحه فیسبوک پنجره دیروز (عکاس: نامشخص)

در آذرماه سال ۱۳۵۷ مجسمه‌ای برنزی از سید حسن مدرس به ارتفاع سه متر ساخته شد که کار ملک دادار و نادر قشقایی بود. این مجسمه در وسط میدان بهارستان روی پایه‌ای از آجر نصب شد.

عکس از mapio.net (عکاس: نامشخص)

میدان بهارستان مهم‌ترین میدان تاریخی شهر تهران و مهم‌ترین مکان رویدادهای تاریخ معاصر است.

از مهم‌ترین اتفاقات در این میدان می‌توان به ایجاد نخستین مجلس قانون‌گذاری در دوره مشروطه، به توپ بستن مجلس زیر نظر لیاخوف روسی، راهپیمایی مخالفان و موافقان دکتر مصدق و... اشاره کرد. برخی از رویداد تاریخی بهارستان شامل موارد زیر می‌شود:

• برگزاری اولین جشن ملی در نخستین سالگرد مشروطیت با حضور جمع کثیری از مردم تهران در میدان بهارستان؛
• ترور میرزاعلی اصغرخان اتابک در هنگام خروج از مجلس؛
• تعطیلی بازار تهران و تجمع بازاریان در بهارستان در مخالفت با محمدعلی شاه؛
• به توپ بسته شدن مجلس توسط قزاقان زیر فرمان لیاخوف روسی؛
• ترور میرزاده عشقی مدیر مجله قرن بیستم در سه راه سپهسالار در سال ۱۳۰۳؛
• تجمع دانشجویان و مردم برای بازگشت دکتر مصدق به مجلس و درگیری و زد و خورد با نظامیان؛
• تظاهرات دانشجویان دانشکده فنی و حقوق در اعتراض به نخست وزیری هژیر و پیوستن مردم به تظاهرات در سال ۱۳۲۷؛
• استقبال گرم مردم از نمایندگان مجلس در ۲۴ اسفند سال ۱۳۲۹، پس از تصویب طرح ملی شدن نفت؛
• تجمع مردم در ۳۰ تیر ۱۳۳۱ در حمایت از نخست وزیری دکتر مصدق در میدان و خیابان فردوسی، سعدی و شاه‌آباد؛
• برگزاری مراسم جشن پنجاهمین سال مشروطیت در باغ بهارستان با حضور ۲۵نماینده از کشورهای اسلامی در ۱۴مرداد سال ۱۳۳۴؛
• برگزاری مراسم ختم اولین شهدای خلیج فارس در دوران پهلوی؛
• سخنرانی دکتر فاطمی در بالکن ساختمانی در شمال شرقی میدان بهارستان.

عکس‌ از صفحه فیسبوک پنجره دیروز

همچنین در میدان بهارستان برخی مراسم‌های سنتی برگزار شده‌اند:

• مراسم قربانی شتر در میدان بهارستان تا سال ۱۳۱۱ (زمان لغو آن توسط رضاشاه)؛
• برگزاری ۷شبانه‌روز عروسی و پایکوبی برای عروسی ناصرالدین شاه قاجار؛
• برگزاری عروسی ملیجک.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

برخی از رویدادهای دهه‌های اخیر در میدان بهارستان شامل موارد زیر می‌شود:

• تشییع مراسم شهدای غواص؛
• حمله‌ داعش در خردادماه سال ۱۳۹۶ به مجلس.

نویسنده: زهرا آذرنیوش