معبد کایلاسا

ساخت مجسمه سنگی یکی از سخت‌ترین رشته‌های هنری به حساب می‌آید. هنری که به صبر زیاد و مهارت بالا نیاز دارد؛ صبری که باید شکل یک شی را روی سنگ سختی مثل مرمر نقش بزند. حالا تصور کنید چه صبر و مهارتی نیاز است تا یک معبد سنگی در دل یک کوه ساخته شود. معبدی به زیبایی و خیره‌کنندگی «کیلاسا» (Kailasa) در «غارهای اِلورا» (Ellora Caves) که از جاهای دیدنی هند است.

شاید این شایعه را شنیده باشید که انسان‌های قدیمی برای ساخت بعضی از بناهای تاریخی مثل «اهرام ثلاثه مصر» (Pyramids) یا «استون‌هنج» (Stonehenge) از فناروی‌های پیشرفته استفاده یا شاید هم آدم فضایی‌ها در ساخت آن‌ها به انسان زمینی کمک کرده باشند. اگر کسی به این شایعه اعتقاد دارد، بهتر است به‌جای مثال زدن از اهرام مصر، اسم معبد کیلاسا را بیاورد.

به عکس‌های این معبد در این مقاله کجارو یا اینترنت نگاهی بکنید. واقعا چقدر زمان،‌ صبر و دقت لازم است تا چنین شاهکاری را خلق کرد؟ شاید حتی با کمک نیروهای فوق‌طبیعی هم نتوان چنین معبدی را ساخت. ولی به دور از بحث شایعه، ما معتقد هستیم که سلسه‌ی «راشترکوته» (Rashtrakuta) که در دوران حکومت‌داری آن‌ها این معبد فوق‌العاده زیبا ساخته شده است، نیازی به کمک آدم فضایی‌ها نداشتند.

سلسله‌ی راشترکوته خاندانی بودند که از قرن ششم تا دهم میلادی بر بخشی از شبه‌قاره هند حکومت می‌کردند. در بعضی از کتاب‌های تاریخی از این سلسله به‌عنوان یکی از چهار امپراتوری بزرگ و پویای تاریخ نام برده شده است. در دوران حکومت آن‌ها هنر سنگ‌تراشی،‌ ساخت مجسمه و بناهای سنگی بسیار رواج داشته است، به شکلی که هندی‌های آن زمان در کل جهان سرآمد ساخت ساختمان‌های سنگی بودند.

معبد کیلاسا ارتفاعی نزدیک به ۳۰ متر دارد و حدودا دو برابر از ساختمان سنگی «پارتنون» (Parthenon) در یونان که کاربردی نیایشگاهی داشته و به پرستش الهه آتنا اختصاص داده شده بود، بزرگ‌تر است.

البته اندازه بزرگ معبد کیلاسا تنها ویژگی متفاوت آن از سایر ساختمان‌های سنگی مشابه نیست. بلکه این معبد به‌عنوان نماد نوآوری در هنر معماری به حساب می‌آید که توانسته است این رشته هنری را یک گام جلوتر ببرد.

برخلاف سایر ساختمان‌های سنگی که الگوی‌های منحنی یا مجسمه‌های سنگی زیادی دارند، ‌معبد کیلاسا از بالا به پایین ساخته شده و تنها ابزار به کار رفته در ساخت آن تیشه و مته بوده است. سازندگان آن ابتدا از نوک قله کوه شروع به کندن یا به عبارت بهتر ساختن سقف‌های فوق‌العاده زیبا و البته پیچیده کردند، سپس ستون‌های این معبد را تراشیدند و بعد به سراغ مجسمه‌های فیل شکل آن رفتند. مجسمه‌هایی که تمام جزئیات ظاهری یک فیل واقعی را در خود جای داده است.

اگر گردشگران هنگام بازدید از معبد کیلاسا به کف آن دقت کنند،‌ متوجه می‌شوند که حتی کف این معبد هم از سنگ تراشیده شده است و بخشی از زمین نیست. سنگی یک دست و صیقلی به‌اندازه ۸۲ در ۴۶ متر. تاریخ‌شناسان تخمین زدند که سازندگان این معبد جادویی، سنگ به کار رفته در کف آن را از یک تخته سنگ بزرگ دیگر به وزنی حدود ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن تراشیده‌اند.

همان طور که گفته شد، هنر سنگ‌تراشی در قرن نهم میلادی در هند یک هنر شناخته شده بود. کیلاسا هم تنها معبد سنگی منطقه اِلورا نیست. اگر به اینترنت یا کتاب‌های راهنمای گردشگری هند سری بزنید،‌ متوجه می‌شود نام دقیق‌تر معبد کیلاسا «غار شماره ۱۶» است. غارهای الورا، مجموعه‌ای از ۳۴ غار سنگی است که با اهداف مذهبی تراشیده شده‌اند. غارهای الورا در ۳۰ کیلومتری «اورنگ‌آباد» (Aurangabad) در ایالت «ماهاراشترا» (Maharashtra) هند و در نزدیکی روستایی با نام «الورا» (Ellora) قرار دارند که بین قرن‌های پنجم تا دهم میلادی ساخته شده‌اند.

غارهای الورا شامل ۱۲ غار بودایی متعلق به قرن‌های ششم و هشتم میلادی، ۱۷ غار هندو متعلق به قرن‌های ششم و نهم و ۵ غار «جِین» (Jain یکی از مذاهب رایج کشور هند در قرن‌های ۵ تا ۷ میلادی) متعلق به قرن هشتم و دهم میلادی است. همگی این غارهای در نزدیکی هم ساخته شده‌اند و نشان از هماهنگی مذهبی رایج در این دوره از تاریخ هند است. این آثار در سال ۱۹۸۳ در میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. معابد و صومعه‌سراها با تراشیدن دیواره‌هایی از جنس سنگ بازالت، درست در کنار هم‌دیگر بنا و همگی به‌ترتیب زمان ساخت شماره‌گذاری شده‌اند.

ابتدای این شماره‌گذاری از قدیمی‌ترین غار مذهب بودایی که در قسمت جنوبی این منطقه است، شروع می‌شود. غارهای بودایی اولین سازه‌های ساخته شده در این منطقه هستند. آن‌ها هم‌زمان با پیشرفت ساخت غارها که مدام به‌سمت شمال ادامه پیدا می‌کردند، ابعادشان نیز بزرگ‌تر می‌شد. به‌عنوان مثال، غار شماره یک بسیار ساده ساخته شده و با کمترین میزان سنگ‌تراشی، دارای هشت سلول ساده است، در حالی که غار شماره یازده دارای سه طبقه به‌همراه یک تالار بسیار بزرگ در طبقه دوم است.

غارهای متعلق به مذهب هندو در بخش مرکزی قرار دارند. حجاری‌ها و نقوش برجسته بسیار این غارها که متعلق به یکی از خدایان آن‌ها به نام شیوا است، دیوارهای غارهای پیروان آیین هندو را جذاب کرده است. این نقوش برجسته اتفاقات مختلفی که در کتاب مقدس این مذهب نوشته شده را به تصویر می‌کشند. غار شانزدهم یا همان کیلاسا بی‌رقیب‌ترین و برجسته‌ترین سازه در میان غارهای اِلورا است. معبدی مستقل که به‌طور کامل از تراشیدن یک قطعه سنگ بزرگ به وجود آمده است. این غار نشان‌دهنده خانه خدای شیوا و کوه کایلاش (Mount Kailash) است.

هرچند غار کیلاسا یک غار هندو به حساب می‌آید، ولی قرارگیری آن در کنار غارهای از آیین بودایی و جین، این منطقه را به مهم‌ترین مکان مذهبی این ادیان در کل کشور تبدیل کرده بود. دلیل این هماهنگی و هم‌زیستی ادیان هم در شیوه حکومت‌داری سلسله‌ی راشترکوته است که به آزادی ادیان اعتقاد داشتند. دوره‌ای طلایی از صلح و آرامش در هند که پیروان هر آیین بدون نگرانی و ترس از سایر آیین‌ها، توانستند شاهکارهای معماری خاص خود را خلق کنند و برای حیرت آیندگان به ارث بگذارند.

غارهای مذهب جِین کاملا متفاوت هستند. روی سقف برخی از غارهای جِین نقاشی‌های رنگارنگی وجود داشته است و حتی برخی از بخش‌های این نقاشی‌ها هم‌چنان قابل دیدن هستند. دیدنی‌ترین غار در میان غارهای پیروان آیین جِین، غار سی و دوم به نام «ایندرا سبها» (Indra Sabha) است.

البته باید این نکته گفته شود که غارهای الورا تنها معابدهای کشور پهناور هند نیست. کشور هند به‌اندازه‌ای معبد دارد که کتاب‌های راهنمای گردشگری خاصی برای معرفی آن‌ها چاپ شده است. البته در هر مرجع گردشگری درباره کشور هند از غارهای اِلورا و به‌ویژه معبد کیسالا به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و زیباترین معابد هند اسم برده شده است. مکانی که هر گردشگری که به‌سمت هند می‌رود، باید از آن بازدید کند.

نویسنده: نسیبه گودرزی