قلعه قهقه راور

راور یکی از شهرهای استان کرمان محسوب می‌شود که بسیاری از قلعه‌ها و برج‌های استان را به خود اختصاص داده است. یکی از این قلعه‌های مشهور، قلعه قهقه راور است که چندین قرن قدمت دارد و می‌تواند شاهدی بر این مدعا باشد که راور جزو شهرهای تاریخی و کهن سرزمین پهناور ایران است. این قلعه در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.

قلعه تاریخی قهقه یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی استان کرمان است که در سه کیلومتری شرق شهرستان راور، در نزدیکی روستای ده‌شیب قرار دارد.

• آدرس: استان کرمان، سه کیلومتری شرق شهرستان راور، حدفاصل روستاهای ده‌شیب و علی‌آباد (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: پورجعفری)

قلعه قهقه راور که محدوده آن، منطقه‌ وسیعی در حدود چندین هکتار را در بر می‌گیرد،‌ از دوره ساسانیان باقی مانده است؛ هرچند برخی پژوهشگران قدمت قلعه را حدود سه تا چهار هزار سال می‌دانند.

در تمامی محوطه این قلعه، بقایایی بر جا مانده از ساختمان‌های خشتی وجود دارد که امروزه به‌صورت تپه‌ای از خاک قابل‌مشاهده هستند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که قلعه قهقه امروزه به تپه قهقه تبدیل شده است. در اطراف قلعه قهقه، بناهای تاریخی دیگری نیز قرار دارد. برای مثال، در فاصله ۵۰۰ متری غرب قلعه، بقایای بنای دیگری موسوم به تل وزیری دیده می‌شود. بخش‌های زیادی از قلعه تا به امروز تخریب شده است؛ اما هنوز دروازه ورودی قلعه و بقایای تعدادی از اتاق‌های آن، عظمت و قدمت قلعه را نشان می‌دهند.

این قلعه تاریخی که به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی راور شناخته می‌شود، در اول فروردین ماه سال ۱۳۴۵ با شماره ثبت ۴۹۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مصالح به کار رفته در ساخت قلعه قهقه و بناهای مرتبط به آن، خشت خام و گل است. آجر و سنگ نیز سهم مختصری در ساخت‌وساز این قلعه باستانی داشته‌اند. آثاری از در و دیوارها و ستون‌های بر جا مانده از بنا نیز در این محل به چشم می‌خورند. ظاهر بنا در اثر عوامل طبیعی و غیرطبیعی فرسایش یافته و به‌صورت تپه‌ای از گل درآمده است؛ اما در بخش‌هایی که حفاری‌های غیرمجاز یا مجاز انجام شده و قسمت داخل دیوارها نمایان است، خشت‌های مورد استفاده در بنا به‌وضوح دیده می‌شوند. این خشت‌ها به‌شکل مکعب مستطیل هستند و ابعادی در حدود ۳۰ سانتی‌متر طول و عرض و ارتفاع تقریبی ۱۰ سانتی‌متری دارند.

تقریبا در تمام محدوده چند هکتاری قلعه، قطعات کوچک و بزرگ سفال، آجر و سنگ به‌وفور یافت می‌شوند. با توجه به اینکه منطقه تماما کویر و پوشیده از خاک است، با اطمینان می‌توان گفت این قطعات در ساختمان بناهای مذکور به کار رفته بودند و در حال حاضر به اطراف پراکنده شده‌اند. یکی از دیوارهای قلعه هنوز پابرجا است؛ گرچه در اثر عوامل طبیعی، ستون‌های آن شکاف برداشته‌اند. در بالای قلعه آثاری از دیوارهای کم‌ارتفاع موجود است که به احتمال بسیار بر فراز بام قلعه بوده‌اند.

اطراف محوطه قلعه را خندقی بزرگ در برگرفته است که زمان حمله دشمن آن را پر از آب می‌کردند و مانع نفوذ دشمن به قلعه می‌شدند.

منبع عکس: ویکی مدیا (عکاس: پورجعفری)

مردم روستا روایات خاصی در مورد علت ویرانی قلعه قهقه ذکر می‌کنند. آن‌ها بر این اعتقادند، حاکم راور که در قلعه سکونت داشت، فردی ظالم و عیاش بود که ظلم او سبب بروز زلزله‌ای هولناک و متعاقبا ویرانی قلعه می‌شود. در حالی که شواهد تاریخی نشان می‌دهند، موقعیت سوق‌الجیشی این محل سبب شده بود، هر از گاهی مورد تاخت‌وتاز بعضی از اقوام قرار گیرد. بنابراین، علت ویرانی قلعه را می‌توان به مواردی چون وقوع جنگ‌ نسبت داد که حفر خندق‌های بسیار در اطراف قلعه به‌منظور دفاع در مقابل دشمن، این امکان را قوی‌تر می‌کند.

از خاک قلعه قهقه به‌عنوان کود برای زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود. این خاک‌برداری‌ها سبب تجاوز به حریم قلعه شده و به آسیب آن انجامیده است. در نتیجه، علاوه بر ویرانی و فرسایش قلعه در اثر عوامل طبیعی و غیرطبیعی، عدم آگاهی مردم این منطقه از اهمیت میراث تاریخی و فرهنگی، آسیب بیشتری به قلعه زده است. اگر به کرمان سفر کردید حتما از بقایای این قلعه تاریخی دیدن کنید. بدون شک محوطه اطراف این بنا و بقایای قلعه قهقه برای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ باستانی ایران جذاب خواهد بود.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ بازنویسی: صدیقه شجاعی