برج سنگی دیده بانی مزداران

برج سنگی مزداران در قسمت شمالی روستای مزداران از روستاهای شهرستان فیروزکوه قرار دارد. این اثر تاریخی در سال ۱۳۸۰ هجری شمسی توسط اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شرق تهران، مرمت و بازسازی شد و در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت؛ با این حال، اکثر گردشگران از وجود آن بی‌خبر هستند. ضمن اینکه طبیعت بکر و آب‌وهوای خوب روستای مزداران، اینجا را به محلی عالی برای گشت‌وگذار تبدیل کرده است.

آدرس: استان تهران، ۲۳ کیلومتری جنوب فیروزکوه، روستای مزداران (نمایش روی نقشه)

برج سنگی دیده‌بانی مزداران در فاصله ۲۳ کیلومتری جنوب فیروزکوه در روستای مزداران قرار دارد. برای بازدید از برج مزداران از تهران به‌سمت فیروزکوه بروید تا در ۲۰ کیلومتری فیروزکوه، تابلوی زریندشت را ببینید. در اینجا باید وارد مسیر فرعی شوید که شامل ۱۸ کیلومتر مسیر کوهستانی می‌شود. در نهایت به روستای مزداران می‌رسید.

عکاس: احسان محمدحسینی

برج سنگی دیده‌بانی مزداران در قسمت شمالی روستای مزداران بر بلندای صخره‌ای قرار دارد و از بیرون دارای نمای هشت ضلعی است. این برج سنگی که نام خود را از روستای مزداران گرفته است، جزو زیباترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی فیروزکوه محسوب می‌شود.

برج مزداران در تاریخ ۲۵ اردیبهشت ماه در سال ۱۳۸۰ هجری شمسی با شماره ۳۸۳۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد؛ با این حال، حتی بسیاری از کسانی که در چند کیلومتری آن زندگی می‌کنند، از وجود آن بی‌اطلاع هستند. گزارش های سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران نشان می‌دهد که این بنا در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۰ هجری شمسی مرمت شده است.

عکاس: ناشناس

برج مزداران در بلندترین قسمت روستا قرار دارد و به نظر می‌آید که هدف از ساخت آن، دیده‌بانی و محافظت از روستا بوده است. با نگاهی به معماری برج، سبک معماری ایرانی بعد از اسلام به‌خوبی جلب توجه می‌کند و برخی ویژگی‌های دیگر مثل مصالح و بقایای سفال‌های اکتشافی در محوطه اطراف نشان می‌دهد که برج در حوالی قرن‌های هفت و هشت هجری قمری بنا شده است.

در مورد برج سنگی مزداران اطلاعات بیشتری وجود ندارد و مشخص نیست که این برج دقیقا در چه سالی و توسط چه کسی ساخته شده است؛ اما برج‌های دیده‌بانی که در اکثر دوره‌های تاریخی در ایران و سراسر جهان ساخته می‌شدند، معمولا برای اهداف نظامی بودند. هدف اصلی برج‌ها این بود که دیده‌بان یا نگهبان برج در فضایی کاملا امن، وظیفه نگهبانی خود را انجام دهد. برج‌هایی که اهداف غیرنظامی داشتند، معمولا تنها مناره‌های مساجد بودند.

عکاس: احسان محمدحسینی

برج مزداران که نمایی هشت ضلعی دارد، با مصالحی از قبیل سنگ لاشه، ملاط گچ و ساروج ساخته شده است. پوشش بنا، گنبدی و از نوع دوپوش است که اکنون فقط بخشی از پوشش داخلی گنبد وجود دارد. در اضلاع داخلی برج، چهار طاق‌نما به چشم می‌خورد که داخل آن‌ها تزییناتی به‌صورت کنگره ایجاد شده است و بالای هرکدام حفره‌ای کوچک قرار دارد. ساختار داخلی بنا به شکلی است که در سمت غرب و مشرف به قلعه، بیضی بزرگی از گنبد تا پایین دیواره‌ها برش خورده است. این امر بر ارتباط میان قلعه و برج سنگی مزداران صحه می‌گذارد.

بنای مورد نظر یک ورودی از قسمت جنوبی دارد که آن را ورودی اصلی بنا می‌دانند. بالای در ورودی برج، پنجره‌ مستطیلی‌شکلی وجود دارد که تخته چوب پهنی بر فراز آن دیده می‌شود. در حال حاضر، قسمت داخلی بنا با سیمان سفید پوشیده شده که به احتمال بسیار ناشی از مرمت‌های اخیر بوده؛ ولی بدنه خارجی برج از سنگ است و به همان حالت پیشین باقی مانده است.

در کتاب آثار تاریخی فیروزکوه اثر ناصر پازوکی، توضیحاتی در مورد برج مزداران آمده است که با بنای امروزی آن، تفاوت‌هایی دارد. این کتاب در سال ۱۳۸۱ هجری شمسی چاپ شد و در نتیجه می‌توان نتیجه گرفت که اطلاعات کتاب مربوط به قبل از بازسازی و مرمت آن باشد. در صفحه ۱۲۵ این کتاب نوشته شده است:

ورودی برج در قسمت جنوب است که امروزه دیده نمی‌شود. مصالح بنا قلوه سنگ، سنگ لاشه و ملاط گچ و ساروج بوده و تنها در ازاره زیر گنبد و نمای داخلی آن از آجرهای چهارگوش استفاده شده است. روی هر یک از اضلاع بنا، طاق‌نماهایی بوده که اکنون فقط چهار مورد آن‌ها باقی مانده است. با توجه به مصالح به کار رفته در بنا و بقایای سفال‌هایی که در اطراف برج و قلعه به دست آمده، می‌توان قدمت برج را به قرون هفت و هشت نسبت داد.

عکاس: احسان محمدحسینی

مزداران روستایی از توابع شهرستان فیروزکوه در استان تهران محسوب می‌شود. نام این روستا از دو بخش از «مزدا» و «ران» تشکیل شده و مزدا به‌معنای دانش بزرگ و ران به‌معنای آبادی است. به این صورت مزداران را برخی به‌معنای «مکان دانایان» تفسیر کرده‌اند. برخی دیگر نیز معتقدند که مزداران به‌معنای جایگاه خدای باران است و با این تفسیر، معبد آناهیتای روستا را که بعدها به امامزاده تبدیل شد، اثبات این امر قلمداد می‌کنند. این موارد تنها روایات شفاهی است و سند خاصی بر اثبات آن وجود ندارد. مردم روستای مزداران به زبان تاتی صحبت می‌کنند. جمعیت این روستا در سرشماری سال ۱۳۸۵ هجری شمسی حدود ۴۴۵ نفر برآورد شده بود.

امامزادگان عبدالله و یحیی در شرقی‌ترین قسمت روستای مزداران قرار دارد. بنای اولیه آستان امامزاده یحیی جذاب و زیبا بود و در آن از گچ‌بری، آینه‌کاری و آجرکاری استفاده شده بود؛ اما بخش وسیعی از این بنا در سال ۱۳۶۲ هجری شمسی تخریب و سپس بازسازی شد. بنای فعلی پلانی مربعی‌شکل دارد و برای ساخت آن از مصالح جدید استفاده شده و گنبد فعلی تقریبا مخروطی شکل است. چشمه زلال و پرآبی در داخل بقعه وجود دارد که رنگ و مزه‌اش هیچ‌گاه عوض نمی‌شود.

حمام قدیمی مزداران در ابتدای روستا قرار دارد و قدمت آن به زمان قاجار برمی‌گردد. این اثر که در تاریخ هشت خرداد ۱۳۸۰ هجری شمسی به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ از نوع خزینه‌ای است.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ بازنویسی: صدیقه شجاعی