تنگ غرقاب

تنگ غرقاب واقع در روستایی به همین نام، از توابع شهرستان گلپایگان است که علاوه بر منظره‌های بکر و منحصربه فرد، ارزش تاریخی فراوان دارد و آینه‌ای تمام‌نما از تاریخ منطقه محسوب می‌شود. این تنگه که یکی از جاهای دیدنی گلپایگان در روستای غرقاب به شمار می‌رود، دارای نقوش شکار و سنگ‌نگاره‌های متنوعی از گذشته تا امروز است

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: اصغر شیروانی‌پور

• آدرس:‌ استان اصفهان، گلپایگان، بخش مرکزی، روستای غرقاب (مشاهده در نقشه)

تنگه غرقاب در روستایی به همین نام قرار دارد که از توابع بخش مرکزی شهرستان گلپایگان محسوب می‌شود. این روستا که «تیمره» نیز نامیده می‌شود، اهمیت بسزایی به‌لحاظ تاریخی دارد و ۹ قلعه، دو کبوترخانه و یک حمام متعلق به دوره صفویه را در خود جای داده است. در تنگ غرقاب نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌های مختلفی وجود دارد که مربوط به ادوار گوناگون تاریخی بوده‌اند. این سنگ‌نگاره‌ها مربوط به یک دوره خاص نیستند؛ بلکه دوره‌ای مابین ۷,۰۰۰ سال پیش تا قرن هشتم هجری قمری را شامل می‌شوند. مفهوم و نقطه قابل‌اشتراک این سنگ‌نگاره‌ها، صحه گذاشتن بر مقدس و اسرارآمیز بودن این منطقه در قبل و بعد از اسلام است. در این منطقه سنگ‌نگاره‌های پهلوی ساسانی از عهد باستان ایران دیده می‌شود. در روستای غرقاب، خانقاهی نیز ساخته شده که کتیبه‌ای از آن برجای مانده است. وجود گورستانی در این منطقه با داشتن کتیبه‌های کوفی و عربی نشان‌دهنده این موضوع است که منطقه غرقاب قدمت بسیاری دارد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: سارا بهرامی

برای بازدید از تنگ غرقاب، باید ابتدا خود را به شهرستان گلپایگان برسانید. دسترسی به شهر گلپایگان که در حدفاصل خمین و خوانسار قرار دارد، از طریق اتوبان تهران-قم و حرکت به‌سمت اصفهان میسر است. پیش از رسیدن به اصفهان، مسیر فرعی به‌سمت گلپایگان وجود دارد. در شهر گلپایگان نیز از طریق بلوار امام رضا (ع) می‌توان به روستای غرقاب یا تیمره دسترسی یافت.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: اصغر شیروانی‌پور

در نگاره‌های منطقه تنگ غرقاب، آنچه بیش از همه تصاویر به چشم می‌خورد، تصاویری از حیوانات است. در این منطقه تصاویری مربوط به شکار نیز دیده می‌شود که می‌توان آن را نشانی از وجود شکارگاه یا چراگاه در منطقه یا سرسبزی آن دانست. در بین تصاویر حیوانات، نگاره بز کوهی شاید بیش از دیگر نگاره‌ها در این منطقه به چشم می‌آید. بز کوهی در بین نگاره‌های باستانی می‌تواند نشانی از قداست را به‌همراه خود داشته باشد.

در اساطیر ایرانی، اولین حیوانی که بر «مشی و مشیانه» (اولین انسان‌های موجود در اساطیر ایران) ظاهر شد، بزکوهی ماده بود که با نوشیدن شیر آن مشی و مشیانه توانستند رشد و نمو کنند. یکی دیگر از کارکردهای بز کوهی، یاری رساندن به زنان است که نمونه آن را می‌توان وجود بز کوهی و زنان در حال زایمان در کوهدشت لرستان روی سنجاقی از آثار مکشوفه آن منطقه دید. در برخی اساطیر ایران بز کوهی نماد آب و باران و دشت‌های سرسبز بوده است که در تصاویر فلکی نیز دیده می‌شود؛ بنابراین، این نگاره در منطقه غرقاب می‌تواند نمادی از سرسبز بودن منطقه و زایندگی و آبادانی آن بوده باشد.

عکس‌ ازگوگل‌مپ | عکاس: اصغر شیروانی‌پور

در بین سنگ‌‌نگاره‌های حیوانات، به‌خصوص بز کوهی در این منطقه، چند کتیبه خطی هم وجود دارد که یکی از آن‌ها به پهلوی و بقیه به خط کوفی نوشته شده‌اند. بر اساس ترجمه‌ای که از این کتیبه‌ها صورت گرفته است، نوعی هماهنگی بین مفهوم آن‌ها دیده می‌شود.

یکی از سنگ‌نوشته‌های موجود در تنگه غرقاب، کتیبه‌ای است که آن را وقف‌نامه تشخیص داده‌اند. این کتیبه که به دوره ساسانی تعلق دارد، به خط پهلوی نوشته شده است. اگرچه قسمتی از کتیبه از بین رفته است، از ترجمه قسمت‌های باقی‌مانده آن، چنین نتیجه‌گیری می‌شود که توصیه به پاس‌داشت چهار عنصر مقدس در نزد ایرانیان قدیم دارد. این کتیبه که به‌صورت پهلوی گسسته نوشته شده است، قدمتی حدود ۱۵۰۰ سال دارد. ترجمه این کتیبه چنین است:

سه چیز را همیشه به خاطر بسپار: «راغ خاک، دریای آب، آتش هیزم.»

به احتمال بسیار، قسمتی از کتیبه که از بین رفته، مربوط به پاس‌داشت عنصر باد بوده است.

این کتیبه روی سنگی به‌شکل لوزی ناقص نوشته شده است که قطر بزرگ لوزی حدود یک متر و قطر کوچک آن حدود نیم‌متر ارزیابی می‌شود و شیوه نگارش آن به‌صورت کوبیدن سنگ بر سنگ بوده است. محققان این کتیبه باستانی را مربوط به دوره پایانی ساسانیان دانسته‌اند. این کتیبه در حال حاضر در مسجد گلپایگان نگهداری می‌شود. «مرتضی فرهادی» روی سنگ‌نگاره‌ها و کتیبه‌های منطقه گلپایگان و تنگ غرقاب و تیمره تحقیقات زیادی انجام داد و آن را در کتابی با عنوان موزه‌هایی در باد جمع‌آوری و به نگارش درآورد.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: اصغر شیروانی‌پور

سنگ‌نوشته دیگری که از این منطقه به دست آمده است، به دوره اسلامی تعلق دارد و به خط کوفی نوشته شده است. این کتیبه که تاریخ آن را قرن پنجم هجری قمری دانسته‌اند، مربوط به دستور ساخت رباط و خانقاهی در این منطقه است. دستور ساخت این رباط به احتمال بسیار به دوره سلجوقی بازمی‌گردد؛ چراکه قرن پنجم دورانی محسوب می‌شود که اصفهان و گلپایگان تحت فرمانروایی سلجوقیان بود.

وجود اين آثار باستانی نشان از قدمت تمدنی هر كشوری دارد و در ايران نيز اين دست‌كندهای بشری بسيار ديده شده‌ است. به‌طوری‌كه تعداد آن‌ها فقط در یک منطقه محدود در بخش تيمره به بیش از ۲۱,۰۰۰ مورد می‌رسد که عمر بعضی از آن‌ها نزديک به ۴۰,۰۰۰ سال برآورد شده است. سنگ‌نوشته‌های تیمره از قدیمی‌ترین نشانه‌های تمدن بشری در این نقطه هستند.

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: اصغر شیروانی‌پور

بهترین زمان بازدید از تنگ غرقاب، فصل بهار است؛ چراکه در این هنگام علاوه بر بهره‌مندی از روح تاریخی منطقه، قادر خواهید بود تا طبیعت سرسبز و هوای دلپذیر را نیز تجربه کنید. تنگ غرقاب در فصل تابستان آب‌و‌هوایی گرم و خشک دارد و در فصل زمستان نیز ممکن است مسیر دسترسی به آن لغزنده و دشوار شود؛ هرچند زمستان‌های این منطقه کویری غرقاب، چندان سرد و آزاردهنده نیست.

• آدرس:‌ استان اصفهان، شهرستان گلپایگان، بزرگراه طالقانی (مشاهده در نقشه)

میل یا مناره سلجوقی یکی از آثار به‌جای مانده از تاریخ ایران است که با ۱۸ متر ارتفاع، به‌عنوان راهنمایی برای کاروانیان و مسافران شبانه کویر استفاده می‌شد. این میل که با بازار قدیمی گلپایگان و مسجد جامع گلپایگان در یک دوران ساخته شده است، حدود ۹۰۰ سال قدمت دارد.

• آدرس:‌ استان اصفهان، شهرستان گلپایگان، جنب بیمارستان آیت‌الله گلپایگانی (مشاهده در نقشه)

عکس‌ از گوگل‌مپ | عکاس: صفا دانشور

ارگ گوگد که دومین بنای خشتی بزرگ ایران محسوب می‌شود، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر گلپایگان است که قدمت آن به قرن چهارم هجری قمری باز می‌گردد. این ارگ چهارگوش که ۶,۴۰۰ متر مربع مساحت دارد، پس از بازسازی در سال ۱۳۷۸ به هتل سه‌ستاره تبدیل شده است.

• منطقه تنگه غرفاب هیچ‌گونه امکانات رفاهی و فروشگاهی ندارد؛ بنابراین پیش از عزیمت، وسایل و مایحتاج خود را از گلپایگان تهیه کنید.
• به‌دلیل فرازونشیب‌های مسیر و نیاز به‌پیاده‌روی، بازدید از تنگ غرقاب برای کودکان، توان‌یابان و سالمندان مناسب نیست.
• سنگ‌نگاره‌ها و آثار موجود در تنگه غرقاب ارزشی باستانی و تاریخی دارند؛ پس از آسیب زدن به آن‌ها و نوشتن یادگاری پرهیز کنید.
• در حفظ محیط زیست، پوشش گیاهی و جانوری منطقه کوشا باشید.
• بازدید از تنگ غراب و آثار تاریخی و باستانی آن رایگان است.

آنچه از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌ها در منطقه تنگ غرقاب و دیگر مناطق ایران و جهان دیده می‌شود، نمی‌تواند حالت انتزاعی داشته باشد. بدون شک مفهوم این نمادها بازتابی از عقاید، فرهنگ و زندگی اجتماعی مردم این منطقه است که خود را در این سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌ها نشان می‌دهد. از این طریق است که می‌توان به باورها و نحوه زندگی مردم در گذشته‌های دور در این مناطق پی برد. اگر گذارتان به شهر گلپایگان افتاد، حتما از این آثار زیبای تاریخی دیدن کنید که بازتابی از فرهنگ این منطقه در طول تاریخ است. نظر و تجربه‌های خود را نیز با ما وسایر کاربران کجاروبه اشتراک بگذارید.

نویسنده: زهرا آذرنیوش / پوریا محمدی پیوند