شهر باستانی سیمره

شهر باستانی سیمره در استان ایلام و شهرستان دره‌ شهر واقع شده است و از جمله آثار تاریخی ارزشمند ایران و از تماشایی‌ترین جاهای دیدنی ایلام به شمار می‌رود. این مکان تاریخی که با عنوان ماداکتو نیز شناخته می‌شود، از اولین آثار تاریخی کشور است که در سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید؛ زمزمه‌هایی نیز حکایت از تلاش برای ثبت جهانی این اثر تاریخی ارزشمند دارد.

کارشناسان، سیمره را با وسعتی حدود ۲۰۰ هکتار به‌عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین محوطه تاریخی استان ایلام و از قدیمی ترین شهرهای ایران معرفی می‌کنند. منطقه‌ای که به گفته برخی منابع، بر ویرانه‌های شهر عیلامی ماداکتو، با بیش از ۲,۵۰۰ سال قدمت بنا شده است و قدمت سازه‌های فعلی آن به زمان حکومت ساسانی می‌رسد. شواهدی نیز وجود دارد که بر اساس آن،‌ اولین مسجد ایران در دوران صدر اسلام،‌ در سیمره ساخته شد. در این نوشتار با تاریخچه این شهر و دیدنی‌های اطراف آن بیشتر آشنا می‌شوید.

• آدرس: استان ایلام، شهرستان دره‌شهر، حاشیه شرقی شهر دره‌شهر (مشاهده روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

شهر باستانی سیمره (Seymareh) که با عنوان ماداکتو (Madakto) نیز شناخته می‌شود، از مهم‌ترین دیدنی‌های تاریخی استان ایلام و بزرگ‌ترین محوطه تاریخی این استان به شمار می‌رود. این شهر از اولین آثار تاریخی است که در شهریور ماه سال ۱۳۱۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

دره شهر در ۱۳۵ کیلومتری جنوب غربی شهر ایلام قرار دارد و محوطه تاریخی سیمره نیز در حاشیه جنوب شرقی شهر دره‌شهر واقع شده است. در واقع، شهر باستانی «ماداکتو» قدیمی‌ترین بخش دره شهر به حساب می‌آید که بر اساس برخی از شواهد موجود، روزگاری شهری آباد و پررونق بود و ناگهان، در زلزله‌ای مهیب (احتمالا بیش از هزار سال پیش) ویران شد. منطقه‌ای با وسعت حدود ۱۲۰ هکتار (و به ادعای برخی منابع بالغ بر ۲۰۰ هکتار) که در شمال «کبیرکوه» بزرگ‌ترین و مهم‌ترین رشته کوه استان ایلام، در دره سیمره و در جنوب رودخانه‌‌ای به همین نام قرار گرفته است.

منبع تصویر: behrah

برای بازدید از منطقه تاریخی دره شهر و شهر سیمره، چنانچه از تهران و با خودروی شخصی حرکت را آغاز کنید، سه مسیر پیش روی شما قرار خواهد داشت. در مسیر اول، باید خود را به جاده قم برسانید و پس از عبور از استان‌های قم و اراک، رهسپار استان لرستان و شهر خرم‌آباد شوید. در انتهای این مسیر و از جاده پل دختر، می‌توانید به دره شهر برسید. در حاشیه جنوب شرقی دره شهر، بقایای شهر باستانی سیمره قابل‌‌ مشاهده خواهد بود.

مسیر دوم از مبدا تهران، از شهر پرند آغاز می‌شود و پس از عبور از ساوه، به استان همدان می‌رسد و با گذر از شهرهای ملایر و بروجرد و خرم آباد، به جاده پل دختر و در نهایت دره شهر ختم خواهد شد. مسیر سوم نیز از شهر پرند و ساوه می‌گذرد و با عبور از استان‌های همدان و کرمانشاه، به ایلام و سپس شهر دره شهر خواهد رسید.

همچنین، اهالی جنوب کشور از شهر دزفول در استان خوزستان و اهالی غرب کشور از خرم‌آباد مرکز استان لرستان، می‌توانند مسیر حرکت خود را به‌سمت ایلام، دره‌شهر و سپس شهر باستانی سیمره در پیش بگیرند.

چنانچه قصد سفر با وسایل حمل و نقل عمومی را دارید، خود را به مرکز استان ایلام برسانید. فاصله شهر ایلام تا دره شهر کمتر از ۱۳۰ کیلومتر است و تقریبا با ۱٫۵ تا دو ساعت رانندگی در جاده (با میانگین سرعت ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت)، می‌توان به دره شهر تاریخی و شهر سیمره رسید.

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

سیمره بزرگ‌ترین محوطه تاریخی استان ایلام است که بنا بر شواهد موجود، در دوره ساسانی بر ویرانه‌های شهر ماداکتو، پایتخت حکومت عیلامیان بنا شد. بر اساس این شواهد، قدمت این شهر به بیش از ۲,۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد.

از شواهد تاریخی چنین بر می‌آید که در جریان نبرد موسوم به «جنگ شوش» در سال ۶۴۵ پیش از میلاد، شهر ماداکتو پس از حمله دولت آشور به دولت عیلام و پیروزی آشور بانیپال، رونق خود را از دست داد و این رکود در زمان هخامنشیان و سلسله‌های بعدی نیز باقی ماند؛ تا اینکه با روی کار آمدن حکومت ساسانی، آبادانی به این منطقه بازگشت و ساسانیان،‌ نام «سیمره» را بر این شهر گذاشتند. مورخان این شهر باستانی را مرکز ولایت مهرگان‌کدک (مهرگان‌کده) می‌دانند که مردمانی از تبار عرب، فارس و کرد در آن سکونت داشتند.

برخی بر این عقیده‌اند که در سال ۹۴۵ میلادی زلزله‌ای مهیب در دره سیمره رخ داد و آن را به‌طور کامل تخریب کرد. ادعاهایی نیز وجود دارد که مردم شهر، این زلزله را پیش‌بینی و پیش از وقوع آن، شهر را به‌طور کامل تخلیه کردند. بدین ترتیب، شهر بزرگی که گفته می‌شد ساختمان‌های بسیاری در آن وجود داشت، با وقوع زلزله، برای همیشه خالی از سکنه باقی ماند.

هنری راولینسون (Sir Henry Rawlinson) سیاست‌مدار و خاورشناس مشهور انگلیسی و محقق متون میخی ایران، در سفرنامه خود که با نام «گذر از زهاب به خوزستان» به فارسی ترجمه شده است، درباره سیمره چنین می‌نویسد:

به‌سمت جنوب غربی برای دیدن خرابه‌های شهر سیمره به راه افتادم. فاصله شهر سیمره تا مصب کرخه در حدود ۱۳ کیلومتر است و موقعیت مکانی آن با یکی است. افزون بر این، چنان شباهتی بین این دو شهر وجود دارد که آنچه درباره سیروان گفته‌ام، درباره سیمره نیز صدق می‌کند. با این حال، یک فرق عمده وجود دارد و آن هم اینکه در اینجا، ساختمان‌های بیشتری وجود دارد که بزرگی شهر را می‌رساند و همچنین، در سیمره ساختمان‌ها به هم فشرده نیستد و ازاین‌رو، مسیر خیابان‌ها، بازارها، محل کاروانسراها و عمارات به‌خوبی آشکار است.

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

شهر باستانی سیمره از نخستین آثار تاریخی کشف و ثبت شده در استان ایلام به حساب می‌آید؛ اما تاریخ دقیق نخستین کاوش و نحوه کشف آن مشخص نیست. برخی معتقدند «هنری راولینسون» (Sir Henry Rawlinson) انگلیسی، نخستین باستان‌شناسی بود که در سال ۱۸۳۶ میلادی از شهر سیمره بازدید و اقدام به پژوهش در این منطقه کرد. او معتقد بود که ویرانه‌های باقی‌مانده از سیمره به زمان حکومت ساسانی ارتباط دارد.

«ژاک دو مورگان» (Jacques de Morgan) باستان‌شناس فرانسوی نیز در سال ۱۸۹۱ میلادی به دیدار سیمره رفت و آن را همان شهر تاریخی ماداکتو معرفی کرد. «اورل اشتاین» (Aurel Stein) مجارستانی، دیگر باستان‌شناسی بود که در ۱۹۳۶ میلادی به شناسایی و کاوش در سیمره همت گماشت.

گفته می‌شود تا پیش از سال ۱۴۰۰ خورشیدی، ۹ فصل کاوش باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی انجام گرفته است. بر اساس این کاوش‌ها، مکان‌هایی چون خانه اربابی، بنای مسجد، اماکن حاشیه سیل بند و اماکن مسکونی حاشیه نشین شهر کشف شده‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

منطقه تاریخی سیمره که امروزه با عنوان دره شهر نیز شناخته می‌شود، به اسامی دیگری چون ماداکتو، مهرجان کده، مهرگان کده، مهرگان كدک، مهرگان‌ کذک و مهرجان قذق نیز شهرت دارد.

«یاقوت حموی» مورخ و جغرافی‌دان نامدار قرن هفتم هجری قمری، در متاب «معجم‌البلدان» از این شهر چنین نام برده است:

شهری است در نواحی جبل به سوی خوزستان و آن را مهرجان‌قذق خوانند و آن آبادان و دارای میوه‌ها و آب است.

شهر باستانی سیمره عنوان بزرگ‌ترین محوطه تاریخی در سطح استان ایلام (و به زعم برخی بزرگ‌ترین منطقه تاریخی غرب کشور) را به خود اختصاص داده است. کارشناسان مساحت عرصه باقی مانده این منطقه تاریخی را بیش از ۱۲۰ هکتار تخمین می‌زنند که این وسعت با احتساب حریم‌های چهارگانه اطراف، بالغ بر ۲۰۰ هکتار عنوان می‌شود.

بازدید از شهر باستانی سیمره تابع شرایط و قوانین خاصی نیست و در زمان دلخواه می‌توان به دیدار این اثر تاریخی رفت.

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

بهترین زمان بازدید از شهر باستانی سیمره را می‌توان فصل بهار و اوایل تابستان دانست؛ چراکه در نیمه اول سال،‌ طبیعت زیبای این منطقه بسیار چشم‌نواز‌ و تماشایی به نظر می‌رسد. با این حال، اوایل فصل پاییز نیز، که دمای هوا نسبتا معتدل است، می‌تواند زمان مناسبی برای سفر به استان ایلام و دیدار از دره شهر تاریخی و مناطق اطراف آن باشد.

• آدرس: کیلومتر ۲۰ جاده دره‌‌شهر به پلدختر، روی رودخانه سیمره (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از شهر باستانی سیمره: ۲۳ کیلومتر ( کمتر از نیم ساعت با ماشین)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

در میان مکان‌های دیدنی دره‌ شهر، پل گاومیشان از اهمیت بسزایی برخوردار است. این اثر تاریخی که قدمتش به عصر ساسانی بر می‌گردد، یادگار ارزشمندی از هنر معماری دوران باستان به حساب می‌آید که روی رودخانه سیمره ساخته شد. آثاری نیز از مرمت چشمه طاق‌های این پل در دوران صفویه و قاجاریه به چشم می خورد.

از لحاظ جغرافیایی، پل گاومیشان در مرز بین دو استان لرستان و ایلام واقع شده است و در واقع، ۹۰ درصد این سازه در استان لرستان قرار دارد؛ اما در فهرست آثار ملی، پل گاومیشان به‌عنوان یکی از آثار تاریخی استان ایلام به ثبت رسید.

گاومیشان از بزرگ‌ترین و مشهورترین پل‌های تاریخی غرب کشور محسوب می‌شود که طول آن حدود ۱۷۸ متر و عرض گذر آن قریب به هشت متر تخمین زده می‌شود. در روزگار کنونی، ۶ چشمه طاق در آن به چشم می‌خورد که پهنای آن‌ها از پنج تا ۲۵ متر متغیر است. دهانه این پل با بیش از ۵۰ متر عرض، بزرگ‌ترین دهانه پل در ایران شناخته می‌شود.

وجه تسمیه نام پل گاومیشان را برخی برگرفته از واژه محلی «گومیشه» می‌دانند که به‌معنای «پرورش گاو» است. باور عامیانه‌ای نیز وجود دارد که بر اساس آن در گذشته‌های دور، گاومیش نری در پی یافتن جفت گمشده خود،‌ تمام منطقه را پشت سر گذاشت و در نهایت، او را در غاری در حوالی گاومیشان فعلی یافت و از آن روز، اهالی نام این پل را نیز گاومیشان گذاشتند.

بر اساس شواهد موجود، در سال ۱۰۰۸ هجری قمری، فردی به نام «حسین‌خان بزرگ» والی بزرگ و معروف ایلام اقدام به تعمیر پل گاومیشان کرد. با این حال و به گواه عده‌‌ای از باستان‌شناسان، این پل تاریخی در زلزله‌ای که در سال ۱۳۳۴ هجری قمری روی داد، به‌طور کامل دچار آسیب شد. اولین فصل از مرمت جدید پل گاومیشان نیز در سال ۱۳۸۷ خورشیدی پایان گرفت.

پل تاریخی گاومیشان در اسفندماه سال ۱۳۷۷ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید و زمزمه‌هایی نیز برای ثبت جهانی آن شنیده می‌شود.

• آدرس: کیلومتر ۲۰ جاده دره‌شهر به پلدختر، مجاور روستای آرمو (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از شهر باستانی سیمره: ۲۰ کیلومتر ( کمتر از نیم ساعت با ماشین)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

آبشار ماربره از جمله جاذبه‌های طبیعی و زیبای استان ایلام و شهرستان دره شهر به شمار می‌رود که در ۲۰ کیلومتری جاده دره شهر به‌سمت پل‌ دختر و بین دو روستای آرمو و کل سفید قرار گرفته است. این آبشار دائمی زیبا از جمله آبشارهای پرآب و منحصربه‌فرد استان ایلام محسوب می‌شود که در همه فصل‌های سال، جریان دارد و خوشبختانه تاکنون خشکسالی را تجربه نکرده است.

برخلاف اغلب آبشارها که از بالای کوه سرازیر می‌شوند، آبشار ماربره از دل صخره‌ای در میان تنگه بیرون می‌آید. ازاین‌رو، از دور قابل‌مشاهده نخواهد بود و برای بازدید از آن، باید به نزدیکی آبشار رسید. این آبشار از سرچشمه‌های مهم رودخانه سزار است و پس از این رودخانه، به رود کرخه سرازیر می‌شود و در نهایت، به تالاب هورالعظیم می‌پیوندد.

پوشش گیاهی خاص اطراف آبشار ماربره نیز بر جذابیت‌های بصری این مکان افزوده است. انواع درختان سر سبز چون انجیر و انگور و گیاهان دارویی چون پرسیاوشان در این مکان به چشم می‌خورد. با وجود اینکه آبشار ماربره در تمام فصول سال تماشایی و زیبا به نظر می‌رسد؛ پیشنهاد می‌شود که بازدیدکنندگان فصول بهار و تابستان و زمان ابتدای صبح را برای دیدار از این جاذبه طبیعی انتخاب کنند.

• آدرس: کیلومتر ۳۰ جاده دره‌شهر به ایلام (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از شهر باستانی سیمره: ۳۳ کیلومتر ( حدود ۴۵ دقیقه با ماشین)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

سد سیمره بزرگ‌ترین سد بتنی ایران است که در مرز میان دو استان ایلام و لرستان و در مسیر رود سیمره قرار دارد. سد بتنی سیمره از نوع دو قوسی است و سالانه به میزان ۶۷۳ گیگاوات ساعت انرژی برق‌آبی تولید می‌کند.

طبیعت بکر و زیبای پشت سد سیمره به مکان جذابی برای گردشگران این منطقه تبدیل شده است. علاوه بر چشم‌انداز فیروزه‌ای رود سیمره، قایق‌سواری، ماهیگیری و ورزش‌های آبی در این رودخانه نیز از جمله تفریحات مطلوب بازدیدکنندگان محسوب می‌شود. پشت سد سیمره که به تنگه کافرین یا کافری نیز شهرت دارد، در میان کوه‌های کبیرکوه، دینارکوه و مانشت جای گرفته است و ازاین‌رو، طبیعت کوهستانی جذابی را پیش چشم بازدیدکنندگان به نمایش می‌گذارد.

رود سیمره که از سرچشمه‌های مهم رود کرخه به شمار می‌آید؛ خود از ارتفاعات برف‌گیر شمال غرب ایران منشا می‌گیرد و با گذر از کوه‌ها، صخره‌های بکر و دره‌های پرپیچ‌وخم، به طبیعت زیبای شهرستان بدره می‌رسد و در نهایت، پس از پیوستن به رود زال، در پل تاریخی کشکان به رود کرخه می‌ریزد.

• آدرس: حاشیه جنوبی دره‌ شهر، ابتدای جاده دره شهر به آبدانان (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از شهر باستانی سیمره: کمتر از یک کیلومتر

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

آتشکده چهارطاقی دره شهر که به عناوین دیگری چون چهارطاقی سرخ آباد، چهاردر سرخ آباد و آتشکده تنوره سرخ نیز شناخته می‌شود؛ از آثار تاریخی استان ایلام به شمار می‌رود که در حاشیه شهر دره‌شهر، در دامنه ارتفاعات مشرف بر جاده دره شهر به آبدانان و در منطقه‌ای موسوم به «تنوره سرخ گچی» واقع شده است.

بر اساس مصالح و سبک معماری، قدمت آتشکده دره شهر به بیش از ۱۴۰۰ سال پیش و اواخر دوره ساسانی یا اوایل دوره اسلامی می‌رسد و نام آن نیز در فهرست آثار ملی ایران به چشم می‌خورد. با این حال، متاسفانه عدم توجه به این اثر ارزشمند،‌ ریزش دیوارهای بنا، رد پای دود آتش در دیوارها، نوشتن یادگاری بر آن و انبار کردن علوفه دام داخل آتشکده، هویت تاریخی این اثر را در معرض نابودی قرار داده است.

ساختمان آتشکده دره‌ شهر چون دیگر آتشکده‌های عصر ساسانی، از لحاظ معماری از اصول خاصی پیروی می‌کند که سادگی حرف اول را در آن می‌زند. بنای چهارطاقی با پلانی مربع شکل و پنج در پنج و متشکل از گچ و قلوه‌سنگ که گنبدی تک‌جداره بر فراز آن وجود دارد؛ بنابراین و از آن جایی که چهارطاقی‌ها را اغلب به‌عنوان آتشکده‌های عصر ساسانی می‌شناسند، این بنا را نیز به آن دوره نسبت می‌دهند.

• آدرس: کیلومتر ۱۰ جاده دره شهر به پلدختر، بعد از روستای شیخ مکان (مشاهده روی نقشه)
• فاصله از شهر باستانی سیمره: ۱۵ کیلومتر ( حدود ۲۰ دقیقه با ماشین)

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

تنگه بهرام چوبین چنانچه از نامش بر می‌آید، عنوان خود را از «بهرام» سردار عصر ساسانی به یادگار دارد که ظاهرا روزگاری برای شکار به این منطقه می‌آمد. آثاری نیز از دژهای نظامی منسوب به بهرام چوبین در تنگه به چشم می‌خورد و نقل است که وی در زمان شورش علیه خسرو پرویز، این مکان را برای پناه گرفتن انتخاب کرده بود. از این جهت، تنگه بهرام چوبین ایلام علاوه بر جاذبه زیبای طبیعی، به‌واسطه طراحی دفاعی و نظامی که در آن صورت گرفته است، از مهم‌ترین مکان‌های تاریخی ایران به حساب می‌آید.

برای ورود به طبیعت مدافع بهرام چوبین و تماشای کامل فضاهای محافظت‌شده و روش‌های خلاقانه او برای حفظ بقا، به تجهیزات صخره‌نوردی نیاز است. هرچند به بخش‌هایی از این اثر ارزشمند طبیعی تاریخی آسیب وارد شده؛ اما همچنان، شکوه و اقتدار بی‌نظیر خود را در دامنه کبیرکوه به نمایش می‌گذارد. علاوه بر آن، فضای سرسبز و چشم‌نواز طبیعت اطراف تنگه نیز بسیار تماشایی و لذت‌بخش است؛ به‌ویژه برای کسانی که امکان یا فرصت کشف دنیای شگفت‌انگیز بهرام در داخل تنگه را ندارند.

منبع عکس: گوگل مپ؛ نام عکاس: ناشناس

چنانچه شما نیز اطلاعاتی از شهر تاریخی سیمره دارید یا به بازدید از اماکن دیدنی اطراف آن رفته‌اید، لطفا نظرات خود را با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاس: Hossein Souri)

نویسنده: فاطمه حکمت‌شعار