کاروانسرای طبسی

کاروانسرای طبسی که با نام حاج محمد ابراهیم طبسی نیز شناخته می‌شود، یکی از جا‌های دیدنی تربت حیدریه است و در استان خراسان رضوی قرار دارد. این کاروانسرا که به آن رباط گفته می‌شود از ساختمانهایی است که جنب مزار قطب الدین حیدر ساخته شده است. این اثر تاریخی در ۱۹ اسفند ۱۳۸۰با شماره ۴۸۰۲ ثبت آثار ملی شد.

این رباط مثل رباط های قدیمی از یک مجموعه ساختمانی شامل ایوان و غرفه و اطاق و اخیه و انبار و طویله تشکیل شده است. این محل، نقطه مرکزی شهر بوده است و قرار گرفتن مسجد و مزار در کنار رباط نشان می‌دهد که این کاروانسرا درای اهمیت و محل رفت و آمد بوده است.

کاروانسراها در ایران تابع شیوه و سبک زمان خود بوده‌اند، در عین حال شیوه معماری منطقه و مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیایی آن نیز در معماری بنا موثر بوده است. کاروانسراها از روزگار قدیم تغییر بسیار نیافته و بنای آن‌ها و ایجاد باربندها و اتاقهای پیرامونی آن‌ها حیاط محصور است. مصالح کاروانسرا از سنگ و آجر بوده است.

این رباط را می‌توان جزی بناهای دو ایوانی دانست. این نوع کاروانسراها همانند مدرسه‌ها و مساجد و سایر بناهای مذهبی، به‌شکل دو ایوانی به فرم مربع ساخته شده‌اند. عموما ایوانهای این کاروانسراها یکی در مدخل ورودی و دیگری رو‌به‌روی آن قرار دارد. این بنا شامل فضای هشتی و تعدادی حجره مشرف به میان سرای بنا و انبار و اصطبل است. این رباط که از ساختمانهای جنب مزار قطب‌الدین حیدر است در ضلع شرقی مزار، در خیابان قائم قرار گرفته است. کاروانسرای طبسی دارای حیاط است و در وسط حیاط آن حوضی مربع شکل وجود دارد که دارای معماری ساده و بدون شکل و تزیینات است. معماری کاروانسرا نیز کاملا ساده است و تنها طاق حجره‌های آن هستند که به‌شکل هلالی و به سبک تمام حجره‌های معماری ایرانی ساخته شده‌اند، به معماری آن حالت جذاب و زیبایی داده‌اند.

این کاروانسرا از کاروانسراهای برون شهری است که محل استراحت مسافران بوده است و موقعیت آن نشان می‌دهد که محل تبادل آداب و رسوم افراد مختلف بوده است که در اثر تماس با یکدیگر، بر فرهنگ مردم شهر هم تاثیر داشته‌اند. خاستگاه تاریخی کاروانسرا به‌طور کلی، تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در ادوار مختلف بستگی به وضعیت اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و... داشته و شکل‌یابی و توسعه آن با موارد یاد شده در ارتباط بوده است.

میراث فرهنگی شهر تربت حیدریه تعمیراتی روی این مجموعه ساختمانی انجام داده است و بخشی از ساختمان کاروانسرای طبسی را تبدیل به موزه مردم‌شناسی کرده است. این موزه به‌عنوان یکی از جاذبه های گردشگری استان خراسان رضوی میزبان گردشگران است. بخش‌های دیگر ساختمان نیز مورد استفاده قرار گرفته که به کارگاه هنری، چایخانه سنتی و کتابخانه تخصصی اختصاص یافته است.

امروزه با بازدید از این مکان و وارد شدن به این موزه و بخش‌های دیگر رباط، هم می‌توان از معماری بنای رباط دیدن کرد و هم با هنرهای سنتی شهر تربت حیدریه و کارگاههای آن آشنا شد.آداب و رسوم مردم شهر تربت حیدریه از جمله شب‌نشینی یلدا، مراسم عروسی به سبک مردم تربت حیدریه، ریسندگی، رنگرزی، بافت گلیم، عطاری، آهنگری و سایر مشاغل و رسوم قدیمی و جذاب شهر را می‌توان با بازدید از این موزه مشاهده کرد.

عکس از محمد علی رضایی

نویسنده: زهرا آذرنیوش