قلعه اردشیر کرمان

قلعه اردشیر کرمان یکی از قلعه‌های کوهستانی ایرانی است که به احتمال زیاد با اهداف نظامی و دفاعی ساخته شده بود. این قلعه زیبا و باشکوه که از جاهای دیدنی کرمان به حساب می‌آید، در زمان ساسانیان به دستور اردشیر بابکان ساخته شد. قلعه اردشیر که از آثار پیش از اسلام محسوب می‌شود، در بالای تپه مرتفعی واقع شده است که از سطح جلگه کرمان حدود ۱۵۰ متر ارتفاع دارد. این قلعه خشتی در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

قلعه اردشیر بر بالای یک تپه در جنوب شرق شهر کرمان قرار دارد.

• آدرس:استان کرمان، کرمان، جنوب‌ شرقی شهر کرمان (نمایش روی نقشه)

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: یوسف کریمی)

قلعه اردشیر کرمان یکی از چندین قلعه‌ای است که در زمان اردشیر بابکان و به دستور وی در کرمان بنا شد. اردشیر بابکان قلعه‌های دیگری نیز در سایر شهرهای استان فارس از جمله فیروزآباد بنا کرده بود. از آنجا که این قلعه دفاعی-نظامی روی قله کوه ساخته شده است، به آن «قلعه کوه» نیز گفته می‌شود.

در کتاب کارنامه اردشیر و همچنین کتاب شاهنامه فردوسی درباره آن آمده است:

هفتواد که از افراد صاحب قدرت کرمان بود، پس از شکست حاکم محلی، بر بلندی کوهی در نزدیکی شهر دژی عظیم ساخت که به دژ هفتواد شهرت یافت. یکی دژ بکرد از بر تیغ کوه شد آن شهر با او همه همگروه

پس از آگهی اردشیر بابکان از قدرت‌گرفتن هفتواد، وی چندین بار به کرمان لشکر کشید و شکست خورد تا در پایان با حیله خود توانست شهر را فتح کند. پس از آن بر بلندی کوه آتشگاهی ساخت و نام دژ را به قلعه اردشیر تغییر داد. همچنین گفته می‌شود که نام فرمانروای کرمان در آن دوران ولخش اشکانی بوده است.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Am kerman)

در گذشته هدف از ساخت قلعه‌هایی با موقعیت ‌کوهستانی، دفاع از مواضع حکومت وقت و اهداف نظامی بود. کارکرد دیگر این قلعه‌ها این بود که در مواقع لزوم و حمله دشمن، پایگاه و پناهگاهی برای حفظ جان مردم محسوب می‌شد. قلعه اردشیر یکی از این قلعه‌های کوهستانی است که احتمالا با اهداف نظامی و دفاعی ساخته شده بود. قلعه اردشیر در تاریخ یک فروردین ۱۳۴۵ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Am kerman)

با وجودی که قلعه اردشیر دارای معماری شگفت‌انگیز و خاصی بوده؛ در حال حاضر قسمت‌های زیادی از آن از بین رفته است. دیوارهای قلعه ضخامت بسیاری دارد و مصالح به کار رفته در آن‌ها خشت خام است. ابعاد خشت‌های این قلعه از خشت‌های معمولی بیشتر هستند. قطر دیوارهای قلعه در پایه آن به حدود ۶ متر می‌رسد. ساختمان‌های قلعه به دو بخش تقسیم می‌شوند. قسمتی از قلعه روی تپه در جنوب شرق ساخته شده‌ است که همان بخش ساختمانی قلعه کوه را تشکیل می‌دهد. قسمت دیگر بنا روی تپه کوتاه‌تری قرار دارد که آن را آتشکده آناهید نیز می‌گویند.

اصل قلعه اردشیر، ساختمانی است که بر فراز تپه خودنمایی می‌کند. به‌دلیل نزدیکی این دو قلعه به یکدیگر احتمال می‌رود که آن‌ها به هم مرتبط بوده و قلعه پایینی (معروف به قلعه دختر کرمان)، آتشکده قلعه اردشیر و محل پرستش ایزدبانو آناهید بوده است. در فاصله بین این دو قلعه، بقایای ساختمان‌هایی دیده می‌شود که شباهت به قصر، عبادتگاه و مکان‌هایی از این دست دارند. وجود این قلعه نشان می‌دهد که این محل در عهد حاکمیت اردشیر، یکی از شهرهای آباد محسوب می‌شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: حمید علیزاده)

در قلعه اردشیر، قطعه‌های کاشی به دست آمده است که روی آن‌ها تصاویری با مضامین بزم وجود دارد. از این جهت کسانی مثل میجر ساکس بر اساس تصاویر گفته‌اند، وجود هنرهای ظریف در تزیین برخی نقاط قلعه از این موضوع حکایت دارد که این محل علاوه بر کارکرد نظامی، در برخی ساختمان‌ها جنبه‌های بزمی نیز داشته است. در قسمت جنوبی قلعه اردشیر، صخره‌ای بلند با ارتفاع زیاد دیده می‌شود. برای رسیدن به قلعه اردشیر، از اواسط این صخره بلند، پله‌هایی تراشیده شده که ساکس تعداد آن‌ها را ۱۳۴ پله تشخیص داده است. صاحب‌نظرانی مثل ساکس این محل را نقاره‌خانه قلعه معرفی کرده‌اند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Am kerman)

موقعیت قلعه اردشیر کرمان بر بلندای قله کوه، شباهت بسیاری به قلعه فلک‌الافلاک در استان لرستان دارد. متاسفانه تاکنون اقدام باستان‌شناسی قابل ملاحظه‌ و مطالعه جدی در محل قلعه اردشیر کرمان صورت نگرفته است. یکی از موارد تاسف‌برانگیزی که با دیدن قلعه اردشیر به چشم می‌خورد، نبود حصار و حریم خاصی برای حفاظت از قلعه اردشیر است. نصب دکل‌های مخابراتی در مرتفع‌ترین جاهای قلعه اردشیر و قرارگیری پایه‌های دکل در دل قلعه در سال‌های پیش باعث آسیب به بنا شده است. بی‌شک ایجاد حریم برای این قلعه تاریخی سبب می‌شود که از گزند چنین آسیب‌هایی دور بماند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: Am kerman)

قلعه اردشیر از شهر فاصله دارد؛ اما اطراف آن را خانه‌های بسیاری فرا گرفته‌اند. برخی از بناهای بازمانده از گذشته نیز در حریم قلعه قرار دارند. خوشبختانه فاصله آن از شهر و فضای اطراف قلعه باعث شده است که از ساخت‌وسازهای مدرن شهری تا حدودی مصون بماند. اگرچه قلعه اردشیر و قلعه دختر هر یک آسیب‌های بسیار زیادی را در اثر فرسایش متحمل شده‌اند؛ این بر عهده میراث فرهنگی استان کرمان است که ضمن مراقبت از این سازه‌ها تاریخی، به مرمت آن‌ها بپردازند. در سال‌های اخیر بنا به اعلام میراث فرهنگی استان کرمان، فضای اطراف قلعه، تبدیل به فضای سبز شده است و همچنین در سال ۱۳۹۵ هجری شمسی مرمت قلعه اردشیر در دستور کار قرار گرفت. طی سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ هجری شمسی هنگام انجام عملیات استحفاظی و مرمتی، آثاری از قبیل سفال، کاشی (زرین فام و معرق)، قطعات گچ‌بری، آجر و خشت‌های معماری به دست آمد. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سفال‌های تاریخی (احتمالا اشکانی-ساسانی) و طیف وسیع سفال‌های اسلامی قرون اولیه، میانی و متاخر و همچنین اولین نمونه کاشی‌های زرین‌فام شناسایی‌شده از کرمان اشاره کرد.

شاید ترمیم بنا و استفاده گردشگری از آن، ضمن بهبود و رونق موقعیت توریستی شهر کرمان بتواند این بنای تاریخی را که روزی نماد تمدن عظیم ساسانیان بود، از معرض آسیب و تخریب نجات دهد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مصطفی هندوزاده کرمانی)

• بازدید از قلعه اردشیر رایگان است.
• در هر ساعت از شبانه‌روز امکان بازدید از قلعه وجود دارد.
• از عمر آثار تاریخی قرن‌ها می‌گذرد. در حفظ آن‌ها کوشا باشید و از وارد آوردن هرگونه آسیب جدا بپرهیزید.

نویسنده: زهرا آذرنیوش/ بازنویسی: صدیقه شجاعی