- مدت زمان بازدید از این جاذبه: بین ۱ تا ۲ ساعت
- بازدید از این جاذبه رایگان است
- ایران، استان مرکزی، ساوه، خیابان سلمان ساوجی
مسجد جامع ساوه از جاهای دیدنی استان مرکزی و اولین مساجد ساخته شده در ایران است و می‌توان آثاری از سه دوره تاریخی پیش از اسلام، قرون نخستین اسلام و عصر صفویه را در ساختمان آن مشاهده کرد.
این بنا از لحاظ معماری، نقاشی، کاشی‌کاری و نیز تزیینات انجام شده‌ای همچون گچ‌بری بسیار ارزشمند است، چراکه در بنای آن می‌توان سه دوره تاریخی ساسانیان، قرون اولیه‌ی اسلامی و همچنین دوران پادشاهی حاکمان صفوی را مشاهده کرد. این مسجد کهن که از جاهای دیدنی ساوه به شمار می‌رود، دارای مساحتی بالغ بر ۴ هزار و ۲۰۰ متر مربع بوده و اثری است باشکوه و بی‌نظیر از هنرنمایی اساتید ایرانی و می‌توان آن را گوهری گران‌بها از معماری و تزیینات خاص ایرانی نامید که در صحن، مناره، شبستان‌ها، محراب‌های قدیمی، ایوان‌ها، گنبد، دو محراب از عهد صفوی و دیگر قسمت‌های آن مشاهده کرد.
عکس از: ویکی پدیا
البته نباید از این مسئله غافل شد که به‌دلیل مرمت‌هایی که در دوران مختلف در مسجد جامع ساوه انجام شد، متاسفانه بنای اولیه تغییرات بسیاری داشته و تقریبا اثری از آن باقی نمانده و آنچه که امروزه شاهد آن هستیم، متفاوت از ساختمان اولیه‌ی مسجد است. از مهم‌ترین ویژگی‌های معماری در این مسجد قدیمی، ساخت آن به‌وسیله‌ی خشت و گل است؛ در واقع این مسجد به‌طور کامل از خشت و گل ساخته شده و همین امر آن را بنایی بی‌نظیر و منحصربه‌فرد ساخته است.
عکس از: ویکی پدیا
باستان‌شناسان احتمال می‌دهند که مسجد جامع پیش از اسلام، آتشکده بوده است
جالب است بدانید که باستان‌شناسان با در نظر گرفتن آثار باقی‌مانده‌ی تاریخی، از جمله حضور ساختمانی ساخته شده از گل و خشت آن هم به‌صورت متقاطع، که در طرفین ضلع جنوبی مسجد قرار دارد، احتمال می‌دهند که در دوران ایران باستان و در مکان امروزی مسجد، آتشکده‌ای برپا بوده است که پس از ظهور اسلام در ایران و این منطقه از خاک کشور، آن را به مسجد تبدیل کردهاند. در بخش مرکزی و در محل ساختمان صلیبی چشمه پوشی است که سازندگان آن را به‌شکل هندسی هشت‌ضلعی مختلفالاضلاع و با دهانه‌ای به مساحت تقریبی ۳۱ متر مربع و ارتفاعی برابر با ۹ متر که روی آن پوشیده نیست، ساخته‌اند.
همانگونه که پیش‌تر نیز بیان شد، این مسجد در دوران مختلفی مرمت شده و به‌شکل امروزی تبدیل شده است. به‌عنوان نمونه می‌توان از گنبدخانه‌ی مسجد نام برد. این گنبدخانه که در ضلع جنوبی ساختمان مسجد قرار دارد، به‌عنوان کهن‌ترین بخش از مسجد شناخته می‌شود و تاریخ ساخت آن متعلق به قرون چهار و پنج هجری است. همچنین تاریخ احداث مناره‌ی مسجد نیز متعلق به قرن ششم هجری است و مورخان تاریخ ساخت ایوان غربی را نیز برابر با قرن هشتم هجری اعلام کردهاند.
عکس از: gallery.aftab.cc
مناره‌ی مسجد، یکی دیگر از بخش‌های مسجد جامع ساوه است که متعلق به دوران سلجوقی است و این بخش از مسجد، به‌عنوان یکی از آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. مناره با ارتفاعی بالغ بر ۱۴ متر و قطری برابر با ۳ متر و ۵۰۰ سانتی‌متر است که سازندگان در داخل آن پله‌هایی به‌صورت مارپیچ و مزین به نقش‌های متنوع و برجسته تعبیه کردهاند. بخش پایین این مناره‌ی کهن، ساده و بدون هیچ تزیین خاصی است و این در حالی است که هنرمندان ایرانی، بخش بالایی مناره را به نقش‌های آجری زیبا و قابل‌توجه، مزین کردهاند. مناره‌ی مسجد در زمان احداث به‌صورت کاملا عمودی و به ارتفاع ۳۰ متر ساخته شده است که به‌دلیل سیل ایجاد شده از طغیان رودخانه‌ی مزدقان، آسیب دیده و عمود بودن خود را از دست داده است.
کهن‌ترین کتیبه‌ی مسجد در مناره‌ی آن قرار دارد
قدیمی‌ترین کتیبه‌ی موجود در مسجد جامع ساوه نیز در این بخش قرار دارد که قدمت آن متعلق به سال ۵۰۴ هجری است که روی آن نام «محمد بن ملک شاه»، حک شده است. برخی از باستان‌شناسان پیشینه‌ی این مناره را قدیمی‌تر از بنای مسجد جامع می‌دانند اعتقاد دارند که بنای مناره به‌صورت جداگانه و مستقل از بنای مسجد ساخته شده است. کتیبه‌ی موجود در سردر مسجد که به زبان عربی است، نشان‌دهنده‌ی تاریخ تعمیر بنای مسجد جامع در سال ۹۲۴ هجری قمری و هم‌زمان با دوران سلطنت «شاه اسماعیل صفوی»، است.
عکس از: sassanids.com
گنبدخانه نیز که از آن به‌عنوان قدیمی‌ترین بخش مسجد یاد می‌شود، در ضلع جنوبی مسجد ساخته شده و داخل آن محرابی با گچ‌بری زیبا قرار دارد. تصاویری از برگ، گل، بوته، نقوش اسلیمی و ختایی که به دوران صفوی باز می‌گردد. همچنین در حاشیه‌ی محراب این گنبدخانه می‌توان بخشی از سوره‌ی مبارکه‌ی جمعه را مشاهده کرد. گنبد فیروزه‌ای رنگ مسجد جامع را می‌توان از تمام نقاط شهر ساوه به‌خوبی مشاهده کرد. این گنبد با ارتفاعی برابر با ۱۶ متر و قطری برابر با ۱۴ متر ساخته شده که ارتفاع ساق آن تقریبا ۴ متر است و گرداگرد آن مزین به عبارت «بسم‌الله الرحمن الرحیم، لااله الا الله و علیه و توکلت و هو رب العرش العظیم»، است که روی کاشی‌های فیروزه‌ای حک شده است. همچنین در قسمت انتهایی ساقبند، به خط کوفی عبارت «لا اله الی الله، محمد رسول الله، علی ولی الله»، در نواری بسیار زیبا و به عرض ۱۰ سانتی‌متر آن هم روی کاشی معرق اجرا شده است.
مسجد جامع ساوه دارای دو ایوان وسیع است که در ضلع جنوبی و غربی حیاط قرار دارد. سازندگان این بخش‌ها، نمای بیرونی آن‌ها را با آجر و کاملا هنرمندانه تزیین کردهاند. پیرامون ایوان‌ها نیز شبستان‌ها و حجره‌هایی ساخته شده که از آن‌ها به‌عنوان محل عبادت و استراحت استفاده می‌شد. دهلیزها و راهروهای بزرگ، این شبستان‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند که هر راهرو با عرضی برابر با ۳ متر و ۵۰۰ سانتی‌متر و طول تقریبی ۲۰ متر ساخته شده است. آجرهای چهارگوش نیز کف راهروها را فرش کرده و آن را زیبا و تماشایی ساخته است. در سمت راست ایوان واقع در ضلع غربی مسجد، راه‌پله‌ای کوچک و باریک قرار دارد که در واقع راه ورودی به پشت بام مسجد است. شبستان و راهروها نیز پوشیده از سقفی از گنبدی شکل است که با استفاده از کاهگل، سطح بیرونی آن‌ها پوشیده شده است. حوضی بزرگ نیز در وسط صحن مسجد قرار دارد که دلنشین و دوست‌داشتنی جلوه می‌کند.
عکس از: مجید حاتمی
در معماری مسجد جامع ساوه در دو عهد ایلخانیان و سلجوقیان، تغییرات و تعمیراتی اساسی انجام شده که طی آن، عنصر آجر به‌جای خشت قرار گرفته است. همچنین تزیینات گچی اجرا شده در بنای مسجد جامع ساوه، معنادار جلوه می‌کند.
عکس کاور از: مهرنیوز
نویسنده: محبوبه حسنی