کاروانسرای تاج آباد

کاروانسرای تاج آباد یکی از کاروان‌سراهای زیبای عصر صفوی در روستای تاج آباد است که از جاهای دیدنی همدان به شمار می‌رود. این کاروان‌سرا از معدود کاروان‌سراهای مدور ایران است که در سال ۱۳۷۶ با شماره ۱۸۷۲ به‌عنوان اثری ملی به ثبت رسید و در فهرست کاروانسراهای ایرانی نامزد ثبت جهانی در یونسکو قرار دارد.

• آدرس: استان همدان، شهرستان بهار، روستای تاج آباد سفلی (رسول آباد) (نمایش روی نقشه)

کاروانسرای تاج‌ آباد در روستای تاج آباد سفلی (رسول آباد) و ۲۵ کیلومتری شمال غربی شهر همدان قرار دارد. این روستا که در غرب استان همدان و در شهرستان بهار واقع شده است، فاصله چندانی با جاده همدان به کرمانشاه ندارد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

کاروانسرای تاج آباد از کاروان‌سراهای منحصربه‌فرد ایران به شمار می‌رود که در سال ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۷۲ به‌عنوان یک اثر ملی به ثبت رسید. در واقع، برخلاف اکثر کاروان‌سراهای ایران که پلانی مستطیلی‌شکل دارند، این کاروان‌سرا دارای پلانی مدور است که قطر کلی آن ۵۶ متر و قطر حیاط آن ۳۱ متر است. جالب اینکه تنها دو نوع از این مدل کاروان‌سرا در ایران وجود دارد.

کاروانسرای تاج آباد، جدا از بخش رباط که مخصوص نگهداری احشام بود، کاروانسرایی زیارتی به‌حساب می‌آمد که زائران کربلا از آن استفاده می‌کردند. مصالح اصلی که در ساخت کاروان‌سرا استفاده شده، آجر قرمز و ساروج بوده است.

منبع عکس گالری: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته، محمد شاهسواری)

پس از عبور از در قدیمی کاروان‌سرا به دالانی مسقف می‌رسید که در دو سوی آن حجره‌هایی قرار دارد. ظاهرا در گذشته متولیان کاروان‌سرا و راهنمایان ورود و خروج کاروان‌‌ها در این حجره‌ها حضور داشتند. در همان ابتدا محو درها و پنجره‌های چوبی می‌شوید که به‌شکل هنرمندانه‌ای در کنار یکدیگر نصب شده‌اند.

با توجه به ویژگی‌های ذکرشده، در این روستا حتی تابلویی برای کاروان‌سرا وجود ندارد. این طور به نظر می‌رسد که اهالی روستا در سال ۱۴۰۰ درخواست نصب تابلو را به اداره راه داده‌اند؛ آن‌ها نیز تقاضای ۳۵ میلیون تومان و ماهانه چهار میلیون تومان اجاره کرده‌اند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

قدمت کاروان‌سرای تاج آباد به اواخر دوره صفویه و ابتدای دوره قاجاریه برمی‌گردد. در حقیقت، برای این بنای زیبا محدوده تقریبی زمان ساخت تخمین زده شده؛ ولی هیچ‌گاه زمان دقیقی از ساخت آن ارائه نشده است. دلیل این امر فقدان کتیبه، آجرکاری یا کاشی‌کاری بوده است.

در سال ۱۳۸۸ دستور ترمیم کاروانسرای تاج آباد همدان صادر شد و دولت بودجه ۷۰ میلیونی را به این کار اختصاص داد و ترمیم‌های عظیمی در بافت آجرهای بنا صورت گرفت. آجرهای کاروان‌سرا باید در دو دوره مرمت می‌شدند و برای انطباق آجر مرمتی با آجر اصلی باید آن را در کوره می‌پختند. در سال ۱۳۹۰ فصل ششم مرمت این بنای تاریخی در دستور کار قرار گرفت.

کاروانسرای تاج‌آباد در سال ۱۴۰۰ برای بازدید ارزیابان یونسکو به‌منظور ثبت جهانی آماده شد. این آماده‌سازی شامل تملک عرصه و حریم و سنگ‌چینی با هزینه ۲۲۵ میلیون تومان اعتبار صورت گرفت. پاک‌سازی محوطه کاروان‌سرا، مرمت کف و جداره‌ها و رنگ‌آمیزی درهای چوبی کاروان‌سرا از دیگر اقداماتی بود که برای بازدید ارزیابان یونسکو انجام شد.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: مرتضی برجسته)

• در ورودی: در ورودی بنا از شرق دارای دو طاق‌نمای تزیینی و نمایی مدرن است که دو لنگه در چوبی روی آن قرار دارد. این قسمت محل ورود به اصطبل‌ها و حجره‌های پایین است.
• حجره‌ها: در این کاروان‌سرا ۲۶ حجره وجود دارد.
• حیاط: کف حیاط کاروان‌سرا سنگ‌فرش بوده و دو چاه آب داخل بنا تعبیه شده است. در وسط حیاط، حوضی پرآب قرار داشت؛ جایی که قاطران و اسب‌‌های کاروان‌ها در آن محل مستقر می‌شدند.

منبع عکس: گوگل مپ (عکاس: علی یاراحمدی)

روستای تاج آباد (رسول آباد) یکی از روستاهای استان همدان به شمار می‌رود که با همت بالای اهالی خود توانسته است، به یک روستای نمونه و موفق در زمینه‌های فرهنگی، گردشگری و ورزشی تبدیل شود. اهالی این روستا انس عجیبی با کتاب و کتاب‌خوانی دارند؛ به‌طوری که در سال ۱۳۹۴ به‌عنوان روستای دوستدار کتاب نام‌گذاری شد. مردم روستا نیز هر کوچه را به اسم کتابی مشهور به سه زبان زبان انگلیسی، کردی و فارسی نام‌گذاری کرده‌اند.

منبع عکس: ویکی پدیا (عکاس: حسین روناسی)

• برخی گردشگران اعلام کرده‌اند که در صورت تعطیلی کاروان‌سرا، شماره تلفن همراهی روی در ورودی آن وجود دارد که اگر تماس بگیرید، در این جاذبه را برایتان باز می‌کنند.
• هنگام بازدید از این جاذبه تاریخی هیچ اثری از خود به جا نگذارید و از ریختن زباله بپرهیزید.

نویسنده: فاطمه محمدی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی