کلیسای سرکیس مقدس تهران

کلیسای سرکیس مقدس تهران بزرگ‌ترین کلیسای پایتخت به شمار می‌رود و قدمت آن به دوره پهلوی بازمی‌گردد. این کلیسا مقر خلیفه‌گری ارامنه تهران است و به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی تهران، امکان بازدید از آن برای علاقه‌مندان وجود دارد. با کجارو همراه باشید.

کلیسای سرکیس مقدس از یادگارهای دوره پهلوی است و به‌عنوان یکی از کلیساهای معروف تهران، امروزه نیز مورد استفاده ارمنیان مسیحی پایتخت قرار دارد. این مجموعه مرکز امور ارمنیان در تهران است. ساختمان کلیسا یکی از دیدنیهای پایتخت محسوب می‌شود و جذابیت خاصی برای گردشگران و علاقه‌مندان به معماری کلیساها و دین مسیحیت دارد. فضای داخل آن بسیار آرامش‌بخش و متفکرانه طراحی شده است و بازدید از آن تجربه‌ای فراموش‌نشدنی را برای بازدیدکنندگان رقم خواهد زد.

عکس از خبرگزاری آنا (عکاس: عمید فراهی)

کلیسای سرکیس مقدس تهران در خیابان کریم خان زند، ابتدای خیابان نجات اللهی قرار دارد. نزدیک‌ترین ایستگاه‌های مترو، ایستگاه میدان ولیعصر (خط شماره سه) و ایستگاه هفت تیر (خط شماره یک) است. از این ایستگاه‌ها با حدود ۱۵ دقیقه پیاده‌روی به کلیسا دسترسی خواهید داشت. اگر قصد دارید با تاکسی به این مکان بیایید، کافی است خود را به میدان ولیعصر یا هفت تیر برسانید. برای استفاده از خودروی شخصی در نظر داشته باشید که کلیسای سرکیس مقدس در محدوده طرح ترافیک قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

عکس از خبرگزاری برنا (عکاس: سارا عبداللهی)

از نیمه دوم قرن بیستم میلادی، جمعیت ارمنی‌ها در تهران رو به افزایش گذاشت و همین سبب شد تا محله‌های ارمنی‌نشین در تهران ایجاد شود. به‌علت افزایش جمعیت در تهران، کلیسای مریم مقدس که خلیفه‌گری و مسئولیت انجام امور ارمنیان تهران را داشت، با کاهش فضا روبه‌رو شد. همچنین به‌علت افزایش مسیحیان در مناطق شمال شهر تهران، دسترسی به کلیسای مریم مقدس که در جنوب بود، سخت‌تر شد. این شرایط سبب شد تا نیاز به ساخت کلیسا در مجاورت محله‌های جدید با گنجایش بیشتر و ساختمان‌هایی با فضای بزرگ‌تر برای انجام امور ارمنیان احساس شود. به این شکل خلیفه‌گری ارمنیان تهران با یاری یکی از ارمنیان خیر به نام مارکام سرکیسیان، قطعه زمینی در تقاطع خیابان کریم خان زند و استاد نجات اللهی (ویلای سابق) برای احداث کلیسا و ساختمان‌های خلیفه‌گری خریداری کرد که مرکزیت بیشتری در بین محلات ارمنی نشین تهران داشت.

کلیسای سرکیس مقدس تهران در میانه‌های دهه پنجاه/عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: نامشخص)

طراحی ساختمان کلیسا را مهندس اوژن آفتاندیلیان برعهده گرفت. پس از فوت مارکار سرکیسیان نیز فرزندان او گورکن و وازگن سرکیسیان هزینه ساخت کلیسا و ساختمان‌های خلیفه‌گری را تقبل کردند. احداث کلیسا در ۱۴ فروردین ۱۳۴۳ شمسی با حضور اسقف اعظم ارمنیان، آرداک مانوکیان شروع شد و با انجام مراسم‌های خاص برای کلیسا نام تعیین شد. کلیسا با عنوان «سرکیس مقدس» نام‌گذاری شد. ساخت کلیسا را لئون کشیشیان بر عهده گرفت. کار ساخت بنا پس از مدتی با مشکل مواجه و متوقف شد. پس از آن، ساخت کلیسا پنج سال بعد، دوباره از سر گرفته شد.

عکس از خبرگزاری آنا (عکاس: عمید فراهی)

کلیسا در سال ۱۳۵۲ شمسی طی مراسمی شروع به کار کرد. در زمان جنگ تحمیلی با اصابت موشک، بخشی از کلیسا آسیب دید و مدتی تعطیل شد. سپس با مرمت بخش‌های آسیب‌دیده، کلیسا دوباره در سال ۱۳۶۲ شمسی فعالیت خود را از سر گرفت. در سال ۱۳۹۱ شمسی نیز یک‌بار دیگر کلیسا مورد مرمت قرار گرفت و تعمیراتی در داخل و محوطه بیرونی آن انجام شد. حوضچه مخصوص غسل تعمید، واقع در گوشه شرقی دیوار شمالی بنا، بازسازی و با نقاشی تعمید حضرت مسیح به دست یوحنای تعمید دهنده تزیین شد.

سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی بود که در اوایل قرن چهارم میلادی از جزو سرداران ارتش در روم خدمت می‌کرد. وی به‌دلیل مسیحی بودن، تحت تعقیب قرار گرفت و به‌همراه خانواده‌اش به ارمنستان گریخت. تیران پادشاه ارمنستان که زیر نظر امپراتوری روم بود، مجبور به اخراج وی شد. سرکیس به ایران آمد و به خدمت شاپور دوم ساسانی درآمد. وی در جنگ با کوشان‌ها بسیار موفق بود و شاپور نیز از وی رضایت داشت اما بعدها به وی تهمت تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور زده شد و به همین اتهام وی و پسرش به‌همراه برخی سربازانش در نیشابور به قتل رسیدند.

عکس از خبرگزاری برنا (عکاس: سارا عبداللهی)

کلیسای سرکیس مقدس بزرگ‌ترین کلیسای شهر تهران است. اندازه طول این کلیسا ۳۶٫۵ متر و عرض ۱۷٫۸ متر با پلان بازیلیک تک ناوی است که روی صفه‌ای کم ارتفاع بنا شده است. با در نظر گرفتن امانت‌خانه‌های دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل پلان صلیبی شکل دارد. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفیدرنگ و دیوارهای داخلی و سقف، با گچ پوشانده شده‌اند. در طراحی کلیسا از معماری قرون‌وسطا و عصر جدید ارمنستان پیروی شده است. اما طراح بنا در این نوع معماری، تغییراتی داده است؛ به‌طوری که گنبد بدون داشتن تکیه‌گاه، در هوا معلق و روی سقف قرار دارد. از آنجا که در کلیساهای تک ناو وزن سقف بنا به‌وسیله قوس‌های زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل می‌شود، این‌گونه بناها برای تحمل فشار سقف، نمی‌توانند عرض زیادی داشته باشند. به همین دلیل بناهای تک‌ ناوی فاقد گنبد و بناهایی کوچک هستند؛ اما معمار و طراح کلیسای سرکیس، با تاثیر از معماری تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبددار، این بنا را به‌گونه‌ای طراحی کرده است که می‌‌تواند گنبد عظیمی روی آن قرار دهد.

عکس‌های گالری از خبرگزاری آنا (عکاس: عمید فراهی)، خبرگزاری برنا (عکاس: سارا عبداللهی) و باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: علیرضا فراهانی)

تالارهای گنبددار فاقد ستون زیرگنبد هستند و وزن گنبد و سقف به‌وسیله قوس‌های زیر سقف (واقع روی چهارستون بزرگ) به دیوارهای طولی بنا منتقل می‌شود. اما در این کلیسا از ستون های حامل قوس‌ها خبری نیست و طراح بنا، برای انتقال وزن سقف و گنبد بزرگ کلیسا، از هشت شاه‌تیر افقی استفاده کرده است. این هشت شاه‌تیر افقی روی هشت ستون کار گذاشته شده‌‌‌اند و به داخل دیوارها تکیه دارند.

عکس از مشرق نیوز (عکاس: محمد حسین ولایتی)

بلندی سقف کلیسا، برگرفته از کلیسای مریم مقدس است. نبود ستون در زیر گنبد سبب شده تا فضایی بسیار وسیع در صحن کلیسا به وجود آید. محراب کلیسا به‌صورت نیم‌دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف محراب بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانتخانه‌ها قرار دارند که هر یک دارای نورگیر کوچکی هستند و به غیر از ورودی که به داخل صحن کلیسا ختم می‌شود، ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشی‌های دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شده است. صحن کلیسا را می‌توان دارای سه بخش فرض کرد که قسمت میانه آن ۷۵ سانتی‌متر از هر طرف پهن‌تر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد ۱۶ضلعی کلیسا به‌وسیله یک چهارضلعی روی چهارطاقی قرار دارد که روی شاه‌تیرها تکیه کرده است. ساق و گنبد آن تماما از نورگیرها تشکیل می‌شود که موردی منحصر‌به‌فرد در سبک معماری کلیساهای ایران است.

عکس از باشگاه خبرنگاران جوان (عکاس: علیرضا فراهانی)

در بالای دیوار خارجی قسمت میانی صحن، یک سنتور قرار دارد که برای هماهنگ شدن با بالای دیوارهای صحن‌های شرق و غرب بنا، دارای زاویه‌ای باز است و ارتفاع کمی دارد. در هر یک از دیوارهای صحن میانه، سه نورگیر قرار گرفته‌اند که به‌صورت باریک از بالا تا پایین دیوار امتداد دارند. در دیوارهای صحن‌های غرب و شرق از دو نورگیر، شبیه نورگیرهای صحن میانه استفاده شده است. شیشه‌های نورگیرها منقوش به نقاشی‌هایی با موضوعات ملی و مذهبی ارمنیان است. ورودی‌های کلیسا در ضلع غربی بنا است که شامل یک ورودی اصلی و بزرگ‌تر در وسط و دو ورودی کوچک‌تر در دو طرف است که عقب‌تر از ورودی اصلی و در زیر برج‌های ناقوس قرار دارند. قسمت بالای دیوار ضلع غربی، مانند دیوارهای خارجی قسمت میانی صحن، سنتوری با ارتفاع کم دارد. این قسمت برخلاف دیوارهای دیگر قسمت‌های کلیسا در آغاز با نمای شیشه‌ای با نقش صلیب‌های بزرگ ساخته شده بود که تغییر یافت.

عکس از خبرگزاری برنا (عکاس: سارا عبداللهی)

کلیسا دارای دو ناقوس‌خانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به‌صورت برجی با پلان چهارگوش قرار دارند. در انتهای آن‌ها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساق ناقوس‌خانه‌های کلیسای سرکیس مقدس شهر ایروان طراحی شده است. در بالای ورودی‌ها، در زیر برج‌های ناقوس‌خانه‌ها، نورگیرهایی شبیه به دیگر نورگیرها قرار دارند که به داخل فضای برج‌ها باز می‌شوند.

عکس از خبرگزاری برنا (عکاس: سارا عبداللهی)

بنای یادمان نسل‌کشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده است و بلندایی برابر با ۳٫۵۰ متر دارد. این یادمان بر پایه‌ای از همان سنگ به ابعاد ۱۶۲ در ۷۷ و بلندی ۸۲ سانتی‌متر قرار گرفته است. روی پایه، کتیبه‌ای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتی‌متر دیده می‌شود که روی آن به خط نستعلیق فارسی و ارمنی جمله‌ای با عنوان «یادبود شهدای ارامنه» نوشته شده است.

عکس ازمشرق نیوز (عکاس: محمد حسین ولایتی)

بنای یادمان نسل‌کشی ارمنیان، با طرحی برگرفته از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است؛ باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتلگاه شد. نقش صلیب روی چلیپا سنگ‌ها، نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنان‌که مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را پس از تحمل چندین سده سلطه بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقش‌های رویه بنای یادبود درمجموع بیانگر روحیه آزادی‌خواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند. این بنا در ۱۳ اردیبهشت سال ۱۳۵۲ شمسی در سالگرد نسل‌کشی ارمنیان رونمایی شد.

عکس‌های گالری از خبرگزاری آنا (عکاس: عمید فراهی)

نویسنده: زهرا آذرنیوش