کاروانسرای قوام آباد

شهرستان پاسارگاد یکی از شهرستان‌های استان فارس در جنوب غربی ایران است که مرکز آن شهر سعادت شهر (با نام قدیم سعادت‌آباد) است و کمی بیش از ۳۰ هزار نفر در این شهرستان زندگی می‌کنند. خیلی از مردم نام این شهرستان را با مجموعه میراث جهانی پاسارگاد که شهرت زیادی نیز دارند می‌شناسند، اما در این مقاله می‌خواهیم شما را با نمونه‌ای دیگر از آثار باستانی و جاهای دیدنی استان فارس در این منطقه، یعنی کاروانسرای تاریخی قوام آباد آشنا کنیم.

موقعیت

کاروانسرای قوام آباد که یکی از یادگار‌ان متعلق به دوران قاجار و از جاهای دیدنی مرودشت است، در ۲۰ کیلومتری جنوب شهر سعادت شهر قرار دارد. این بنای تاریخی نزدیک به مجموعه جهانی پاسارگاد واقع شده است ولی سرنوشتی کاملا متفاوت با مجموعه پاسارگاد داشته که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.

مشخصات

مصالح اصلی که در ساخت این کاروانسرا به کار رفته‌اند، متشکل از سنگ، آجر و ساروج است. ساروج، یکی از ابتکار‌های معماران ایرانی در زمان‌های دور است که با مخلوط کردن نسبتی از خاک رس و آهک و ورز دادن آن و سپس اضافه کردن نوعی از خاکستر و مواد الیافی و کوبیدن مخلوط نهایی به چوب به دست می آمده است و در ساخت بناهای مختلف استفاده می‌شده است.

کاروانسرای قوام آباد دارای یک دروازه ورودی بزرگ با چهارچوب سنگی به ارتفاع ۴ متر و دو سکوی سنگی بزرگ به ارتفاع ۱۲۰ سانتی متر، عرض یک متر و طول سه متر در دو سوی این دروازه است.همچنین این کاروان‌سرا سه شاه نشین با طاق‌های ضربی و کاشی‌کاری و معماری قدیمی و دو حیاط نیز دارد. پلان این کاروانسرا به صورت چهار ایوانی بوده و مساحت کل آن ۴۰۳۸ متر مربع است.

ثبت در فهرست آثار ملی ایران

نام کاروانسرای قوام آباد به عنوان یکی از آثار تاریخی متعلق به دوره قاجار در کشورمان، در تاریخ ۲۵ اسفند ماه سال ۱۳۷۹ با شماره ۳۰۶۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است.

سال‌ها تجربه تلخ بی‌مهری دیدن

این بنا سال‌های زیادی بود که تبدیل به خرابه شده بود و نهادهای مسئول هیچ اقدامی برای مرمت آن انجام نمی‌دادند. این قضیه بسیار ناراحت‌کننده بود چون این درست نیست که ما فقط مجموعه‌هایی را که ثبت جهانی شده اند (مثل مجموعه پاسارگاد و مقبره کوروش) به دقت نگهداری کنیم و آثار باستانی دیگری مثل کاروانسرای قوام آباد را که گمنام تر هستند به دست فراموشی بسپاریم. نباید از یاد برد که این آثار ارزشمند تاریخی فقط با ثبت شدن در یک فهرست به نام آثار ملی جایگاه مهمی پیدا نمی‌کنند بلکه باید بر حفظ و نگهداری آن‌ها اهتمام ورزید.

البته سازمان میراث فرهنگی استان فارس در سال ۱۳۸۸ یک بار با صرف مبلغی در حدود  ۱۸۰ میلیون ریال این بنای تاریخی را مورد مرمت و نوسازی قرار داد ولی پس از گذشت چند سال و با توجه به نداشتن کاربری و بی‌توجهی، دوباره و احتمالا با بی‌مهری یک سری از مردم محلی این بنا تا حدود زیادی تخریب شد.

خبر خوب

در تابستان سال ۱۳۹۵ اعلام شد که این بنای تاریخی از توسط صندوق حفظ و احیا و بهره برداری از اماکن تاریخی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور و به صورت برگزاری مزایده‌ای به بخش خصوصی واگذار شده است. خبری که دوباره امید‌ها را برای توجه بیشتر به این کاروانسرا و احیای آن زنده کرد.

همچنین در خبرها اعلام شد که کار مرمت و نوسازی این بنا از بهار سال ۱۳۹۵ آغاز شده و تا پایان سال ۱۳۹۶ مرمت  این کاروانسرا به طور کامل انجام خواهد شد. اتفاقی که اگر به وقوع بپیوندد خوشحالی همه مردمی را که ارزش آثار تاریخی کشور را می‌دانند به همراه خواهد داشت.

سخن آخر

کاروانسرای قدیمی قوام آباد در استان فارس و شهرستان پاسارگاد، گنجینه ای از میراث پیش از اسلام تا دوران اسلامی در تاریخ ایران است. امید است این یادگار دوران قاجار روزی به طور کامل مرمت شود تا نه تنها به عنوان یک سند از هنر و معماری این سرزمین در زمان‌های گذشته، دوباره خودش را نشان دهد، بلکه بتواند سهمی در ارتقای پتانسیل گردشگری و رونق اقتصادی منطقه پاسارگاد داشته باشد.

نویسنده: پویا جوانمرد