برج رسکت

برج رسکت از جاهای دیدنی ساری به شمار می‌آید و در روستایی با همین نام واقع شده است. این برج یکی از برج‌های مدور آجری بازمانده از قرن پنجم هجری قمری محسوب می‌شود و احتمالا مدفن یکی از افراد خاندان باوندیان بوده است. برج رسکت علاوه بر آثار معماری آن که در نوع خود قابل‌توجه هستند، دارای دو رشته کتیبه به خط کوفی گلزار و پهلوی ساسانی است که بر اهمیت آن بیش‌ازپیش می‌افزاید. با کجارو همراه باشید.

رسکت یکی از با اهمیت‌ترین برج‌های آجری ایران به شمار می‌آید و دارای اعجاز هندسی و معماری بی‌نظیری است. احتمال ‌می‌رود این بنا مدفن شهریاری از خاندان باوندیان مازندران باشد که در قرن پنج هجری قمری بنا شده است. یکی از دلایل ارزشمندی برج، برخورداری از کتیبه‌ای به خط پهلوی است که البته قابلیت خواندن ندارد. وجود این خط پس از پنج قرن بعد از ساسانیان، نشانه‌ تداوم سنت‌های پیش از اسلام در این منطقه است.

عکس از ایرنا (عکاس: نامشخص)

یکی دیگر از برج‌های هم‌دوره با رسکت در استان مازندران، برج لاجیم است. این برج نیز به خاندان باوندیان نسبت داده می‌شود. خاندان باوندی از دوره ساسانی در این منطقه از کشور حضور داشتند. آن‌ها با ورود اسلام، مسلمان شدند و حدود ۷۰۰ سال در مازندران حکومت کردند.

برج رسکت در ۴۰ کیلومتری جنوب غرب شهرستان ساری، بخش دودانگه، روستای رسکت واقع شده است. (مشاهده روی نقشه)

مسیر دسترسی به برج رسکت از ساری آغاز می‌شود. از طریق بلوار کشاورز، راهی مسیر کیاسر شوید. در این جاده به دوراهی کیاسر و سد سلیمان تنگه خواهید رسید. مسیر خود را سمت سد سلیمان تنگه ادامه دهید. بعد از سد سلیمان تنگه، خروجی رسکت را پیش بگیرید تا به روستای رسکت برسید.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: فرهاد بابایی)

برج رسکت احتمالا در سال ۴۱۳ هجری قمری ساخته شده است. در خصوص تاریخ احداث بنا، به نظر می‌رسد در انتهای متن کوفی، حروف پایانی کلمه‌ای به‌صورت «مائه» (به‌معنای صدها) خوانده می‌شود؛ ولی اثر دیگری از تاریخ باقی نمانده است. با این همه اگر در مورد نام ماه یقین حاصل شود، نامی که بسیار صدمه دیده است؛ ولی ظاهرا شوال خوانده می‌شود، با توجه به فاصله کمی که میان کلمه شوال و مائه باقی می‌ماند، می‌توان گفت تاریخ سال دقیقا اربعمائه، یعنی ۴۰۰ هجری قمری است. در واقع از نظر شکل معماری بنا نیز این تاریخ نمی‌تواند ۳۰۰ یا ۵۰۰ هجری قمری باشد.

عکس از ویکی‌پدیا (عکاس: فرهاد بابایی)

برج رسکت به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان مازندران، در تاریخ ۹ مرداد ۱۳۱۲ با شماره ثبت ۱۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

یک‌بار عملیات مرمتی در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷ روی برج رسکت انجام شد و بار دیگر، در ۱۳۹۶ مرحله‌ جدیدی از مرمت شامل استحکام‌بخشی گنبد، بندکشی بدنه‌ها و تثبیت گچبری شاخص برج توسط متخصصان روی این بنا صورت گرفت.

عکس‌های گالری از ویکی‌مدیا (عکاسان: فرهاد بابایی، فرزاد امامی و محمد مهدی زرگریان)

برج رسکت در شیب تند کوهی سنگی بنا شده است و همواره این سال مطرح بود که این بنای آجری چگونه در این شیب تند پابرجا مانده است. با طرح این سوال، گمانه‌‌ای در اطراف برج زده و طی آن بخشی از سکوی آجری نمایان شد که سطح شیب را برای معماران برج از بین برده است. معمارانبا استفاده از تراشیدن سنگ‌‌های کوه، حفره‌‌ای سنگی را به وجود آوردند تا بتوانند سکوی آجری را در داخل آن بنا کنند.

برج رسکت ۱۸ متر ارتفاع دارد و محیط آن در پایین حدود ۱۵ متر است. حد فاصل‌ قسمت‌ فوقانی‌ بدنه‌ و آغاز گنبد را با مقرنس‌‌کاری‌ تزیین‌ کرده‌اند و دو کتیبه ‌آجری‌ پهلوی ساسانی و کوفی‌ روی‌ آن‌ واقع شده‌اند. برج رسکت مدور است، با سقفی مخروطی که قسمت داخل آن حدود ۵۷ متر قطر دارد.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: محمد مهدی زرگریان)

لب برج را با ردیف مضاعفی از مقرنس‌های آجری مزین به نقوش گچبری آذین کرده‌اند. در پایین این مقرنس‌ها، کتیبه‌ کوفی به کمک گچبری نقش شده که دو سوم آن از میان رفته است. حروف کتیبه به رنگ سفید بر زمینه‌ای به رنگ آبی جلوه‌گری می‌کند.

مفاد کتیبه چنین است:

«بسم الله الرحمن الرحیم.. قل هو اللّه احد اللّه الصمد لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفواً احد. (سورهٔ ۱۱۲) بسم اللّه الرحمن الرحیم کلّ نفسِ ذائقه الموت … (سوره ۲۱، آیهٔ ۳۶)

بالای در، کتیبه دیگری از گچ با آسیب‌های بسیار به چشم می‌خورد. این کتیبه شامل چهار سطر می‌شود که سه سطر اول و نصف از سطر چهارم به خط کوفی ریحان، مشابه خط کتیبه فوقانی و نیم دیگر از سطر چهارم به خط پهلوی است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاسان: Mostafa German، فرزاد امامی و ایوب فارابی)

متنی که به خط کوفی نوشته شده توسط خطی عمودی به دو بخش تقسیم می‌شود که یکی آیات قرآنی و دیگری مطلب تاریخی است. خط عمودی دیگری نوشته‌های کوفی را از متن پهلوی جدا می‌سازد. مفاد اولین بخش از کتیبه خط کوفی، احتمالا چنین است:

لا اله إلاّ اللّه مخلصاً محمّد رسول اللّه صادقا

این جملات نشانه ایمان به اسلام است که به آن کلمات مخلصا، به‌معنای خلوص قلبی و صادقا، به‌معنای صداقت قلبی اضافه شده است. گرچه این دو کلمه در نوشته‌ها کاملا غیر معمول هستند؛ ولی هنوز در ایران به هنگام بیان شفاهی شهادتین به‌منظور تحکیم بیشتر به کار می‌روند. مفاد بخش تاریخی با این کلمات آغاز می‌شود:

هذه القبّه …

به‌جز این چند کلمه آثار دیگری بر جای نمانده است که بتوان خواند.

بازدید از برج رسکت رایگان است و برای آن نیازمند پرداخت هزینه نیستید. همچنین تمام ساعات روز و روزهای هفته می‌توانید از برج دیدن کنید. مسلما بازدید در ساعات روشنایی روز برای عموم مردم بهتر است؛ مگر آنکه به قصد عکاسی شبانه راهی این مکان شوید.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: محمد مهدی زرگریان)

نویسنده: بهاره غنچه