آتشکده آذرخش

آتشکده آذرخش داراب از جمله جاهای دیدنی استان فارس به شمار می‌آید که به ثبت ملی رسیده است و در آستانه ثبت جهانی نیز قرار دارد. در نزدیکی این آتشکده آسیاب سنگی مشاهده می‌شود که قدمت بسیار زیادی دارد. این آتشکده‌ خاموش با نام‌های مسجد سنگ و مسجد سنگی نیز شناخته می‌شود و در دل کوه پهنا حجاری شده است. در ادامه این مطلب، شما را بیشتر با این آتشکده تماشایی آشنا خواهیم کرد.

• آدرس: استان فارس، شهر داراب، کیلومتر پنج کمربندی داراب به حاجی‌آباد (مشاهده در نقشه)

برای بازدید از آتشکده آذرخش، باید به‌سمت شهر داراب بروید که در فاصله ۲۷۵ کیلومتری شرق شیراز قرار دارد. سپس در مسیر داراب به‌سمت رستاق حرکت کنید. این آتشکده در حدود پنج کیلومتری جنوب شرق شهر داراب در سمت راست جاده واقع شده است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: H N)

آتشکده‌ها جزو نیایش‌گاه‌های زرتشتیان بوده‌اند که در آن آتش روشن می‌کردند و مهم‌ترین نیایش‌هایشان را انجام می‌دادند. آنچه در منابع تاریخی درباره آتشکده‌ها آمده، اطلاعاتی مربوط به دوره ساسانی و اسلامی است. معماری آتشکده‌ها در سراسر ایران با وجود شباهت‌های بسیار، تفاوت‌هایی جزیی نیز با یکدیگر دارند. با ورود اسلام به ایران و رسمی شدن دین اسلام، بیشتر آتشکده‌ها به‌تدریج خاموش شدند و کارکردشان را از دست دادند. بسیاری از آتشکده‌ها نیز بدون استفاده ماندند و برخی با گذر زمان تبدیل به مسجد شدند. همچنین بسیاری از مساجد اسلامی امروزی روی آتشکده‌های ساسانی بنا شدند.

آتشکده آذرخش در تاریخ ۱۵ آذرماه سال ۱۳۱۴ با شماره ۲۲۹ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: بهار بیدمشک)

آتشکده آذرخش از جاهای دیدنی داراب به شمار می‌آید و در دامنه کوه ساخته شده است. بناهایی مانند این آتشکده که تلفیقی از معماری اسلامی و تاریخی ایران‌ هستند، جزو آثار ارزشمند کشورمان محسوب می‌شوند که شکوه و عظمت‌شان همگان را متحیر می‌کند. متاسفانه تا به امروز هیچ مرمتی روی این بنای تاریخی صورت نگرفته است و این آتشکده را به حال خود رها کرده‌اند. اگرچه این بنا دارای قدمتی قابل‌توجه است و زمان ساخت آن به دوره ساسانی می‌رسد، هم‌اکنون نمایی کاملا اسلامی دارد و در نگاه اول نمی‌توان قدمت بنا را تشخیص داد.

عکس از سایت hameghlim.com (عکاس: نامشخص)

برخی از پژوهشگران بر این عقیده‌اند که آتشکده آذرخش در ابتدا معبد مهرپرستان آریایی بوده و در عصر ساسانی به آتشکده تبدیل شده است. این آتشکده حیرت‌انگیز در دوره اتابکان به مسجد تغییر کاربری داد. در برخی منابع، این بنا را با عناوینی مثل «قصر دختر» و «کاروان‌سرا» نیز معرفی کرده‌اند. از لحاظ پیشینه تاریخی، بنای آتشکده را به دختر داراب کیانی به نام پوران‌دخت نسبت می‌دهند.

آتشکده آذرخش را در حدود سده سوم قبل از میلاد، در دوره ساسانی ساختند. هم‌زمان با حاکمیت ایلخانان در زمان هلاکو و به دستور ابوبکر سعد بن زنگی، حاکم فارس، در قسمت چپ این بنا محرابی ساخته شد و از آن زمان مسجد سنگی داراب نام گرفت. این آتشکده تنها بنای مذهبی تاریخ ایران محسوب می‌شود که در سه دوره مهرپرستی، زرتشتی و اسلامی کاربری مذهبی داشته است. به‌نظر بسیاری از متخصصان، نمونه‌ای در جهان مشابه این آتشکده رازآلود مشاهده نشده که در نوع خود بی‌نظیر و ستودنی است.

گزارش‌ها حاکی از آن است که به دستور مدیر فنی تیم مرمت بناهای باستانی و با مجوز رسمی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، حریم این آتشکده را که هنر دست سنگ‌تراشان ایران قدیم بوده است، با لودر مسطح کرده‌اند. متاسفانه به‌دلیل این خاک‌برداری، آتشکده دچار صدمه‌های جبران‌ناپذیری شده است.

عکس از ویکی‌مدیا (عکاس: لیلا اسمعیل‌زاده)

آتشکده آذرخش سازه‌ای شگفت‌انگیز است. این بنا مساحتی حدود ۴۲۰ متر مربع دارد و به‌طور کامل از کوه تراشیده شده است. بخشی از سقف آتشکده باز است و در زیر آن حوضی کم‌عمق قرار دارد. معماری کلی بنا صلیبی‌شکل است. رواقی با جرز، ستون و دهانه‌های طاق‌دار این آتشکده را احاطه می‌کند. پوشش چهار بازوی محوطه به‌صورت طاق گهواره‌ای ساخته شده و پوشش میانی به‌صورت مربع بریده شده است.

طولانی‌ترین قسمت بنا طول شرقی‌ـ‌غربی آن است که از در ورودی شروع می‌شود. ورودی‌های آن در سمت جنوب شرقی قرار دارند و فاصله آن از ابتدای درگاه ورودی تا انتهای شمال غربی ۲۰ متر است. طول دو طرف دیگر مسجد در بخش جنوب غرب و شمال شرق حدودا ۱۸ متر است. به‌نظر می‌رسد که ساخت این بنا با کندن کوه از بالای نورگیر شروع شده، به‌صورت چاه با پلان مربع‌شکل به پایین رفته است و دیواره‌های چاه و ایوان‌های مسجد از چهار طرف کنده شدند. در قسمت ورودی بنا یک هشتی وجود دارد. در کنار مسجد، اتاقی با سقفی طاقی‌شکل قرار دارد که هشت متر طول، سه متر عرض و حدود دو متر ارتفاع دارد و به نظر می‌رسد جایگان نگهبان بوده است.

وجود محراب مقرنس‌کاری‌شده با خطوط کوفی، به‌ویژه قطع شدن راهروها در دو طرف محراب و قرار گرفتن آن در سمت قبله و کتیبه‌های کوفی، از دلایل اسلامی بودن بنا محسوب می‌شوند.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: مهدی خوانساری، ساحل دریا و احد مرادی)

• آسیاب سنگی داراب: استان فارس، شهرستان داراب، کیلومتر هفت کمربندی داراب به حاجی‌آباد (مشاهده روی نقشه)

در قسمت شمالی مسجد سنگی، آسیابی خاص مربوط به دوره ساسانیان وجود دارد که در دل کوه ساخته شده و از نظر معماری در نوع خود بی‌نظیر است. گفته می‌شود که این آسیاب در دوران اتابکان، قاجاریه و ناصرالدین‌شاه تعمیر و بازسازی شد.

• نقش شاپور: استان فارس، شهرستان داراب، کیلومتر چهار جاده داراب (مشاهده روی نقشه)

نقش شاپور یکی از جاهای دیدنی شهرستان داراب است و در دامنه کوه پهنا قرار دارد. این نگاره پیروزی شاپور اول ساسانی را بر امپراتوران روم به تصویر کشیده است. این نقش برجسته جزو بحث‌برانگیز‌ترین نگاره‌های دوره ساسانی محسوب می‌شود.

نقش شاپور؛ عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مرضیه مرادی)

• بازدید از آتشکده آذرخش برای تمامی گردشگران رایگان است.
• شما در هر ساعتی از شبانه‌روز می‌توانید از این مکان دیدن کنید.
• آتشکده آذرخش یکی از باارزش‌ترین آثار تاریخی ایران است؛ لطفا در حفظ آن کوشا باشید و روی دیوارهای آن یادگاری ننویسید.
• شما می‌توانید برای اقامت به هتل‌ها و مهمان‌پذیرهای شهرستان داراب مراجعه کنید.

نویسنده: زهرا آذرنیوش / بازنویس: حانیه رضوی