پارک باستان شناسی زیرآبی بایا

شهر زیرآبی بایا یکی از جاهای دیدنی ایتالیا به شمار می‌رود که بیش از ۲۰۰۰ سال پیش، لاس وگاس امپراتوری روم بود. این شهر باستانی که در حدود ۲۰ کیلومتری مرکز ناپل در سواحل غربی ایتالیا قرار دارد، زمانی به‌عنوان یک تفرجگاه ساحلی محبوب محسوب می‌شد و به‌دلیل موقعیت ایدئال و چشمه‌های آب‌معدنی با خاصیت درمانی‌، افراد سرشناس و اشرافی مانند جولیوس سزار، نرون و کالیگولا را به خود جذب کرده بود. امروزه بخش اعظم شهر بایا در زیر آب است و امکان بازدید از آن با قایق‌های کف شیشه‌ای و غواصی وجود دارد.

• آدرس: ایتالیا، استان ناپل، ۲۰ کیلومتری مرکز شهر ناپل، کمون باکولی (نمایش روی نقشه)

منبع عکس:‌ سایت gettyimages.com (عکاس: Andreas Solaro)

شهر زیرآبی بایا در کمون باکولی ایتالیا و در فاصله ۲۰ کیلومتری از مرکز شهر ناپل واقع شده است. این شهر در زیر دریای تیرنی قرار دارد.

• قطار: از مرکز ناپل سوار قطار «ایستگاه کومانا» (Cumana Railway) شوید تا شما را به ایستگاه «فوسارو» (Fusaro) برساند؛ نزدیک‌ترین ایستگاه قطار به شهر زیرآبی بایا که حدود ۸۰۰ متر و به‌اندازه ۱۰ دقیقه پیاده‌روی با آن فاصله دارد. در ادامه برای بازدید از شهر باید با یک قایق راهی شمال خلیج ناپل و صخره‌ای مشرف به شهر شوید.

منبع عکس:‌ سایت gettyimages.com (عکاس: Andreas Solaro)

«بایای» (Baiae) که در میان ایتالیایی‌های امروزی بیشتر با نام «بایا» شناخته می‌شود، شهر آب معدنی و اقامتگاه‌های ساحلی در دوران روم باستان به شمار می‌رفت. این شهر به‌ویژه در اواخر «جمهوری روم» و نخستین سال‌های آغاز دوران امپراتوری روم باستان، بر شهرهای معروف دیگر آن زمان همچون «پمپئی» (Pompeii)، هرکولانیوم (Heculaneum) و «کاپری» (Capri) ارجحیت داشت و از نظر ثروت و شهرت گوی سبقت را از آن‌ها ربوده بود.

شهرت بایا تا حدی به اشاعه‌ فساد و افکار انحرافی نیز مربوط می‌شد و به‌نوعی بدنام بود. به همین دلیل، برخی افراد پایان تراژیک این شهر را تقاصی برای گناهان بسیاری می‌دانستند که در گوشه‌وکنار بایا رخ می‌داد. سرانجام بخش اعظم شهر در طول رنسانس و به‌واسطه‌ فعالیت‌های آتشفشانی به‌تدریج به زیر آب فرو رفت.

امروزه بقایای جالب‌توجه و تماشایی این شهر از جمله معدود پارک‌های باستان‌شناسی زیرآبی است که بازدیدکنندگان را به سفری به درازای تاریخ می‌برد. به‌دلیل سطح مواج پوسته زمین در این منطقه، بقایای شهر بایا در آب نسبتا کم‌عمق با عمق متوسط ۶ متر قرار دارند و به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهند تا برخی از ساختارهای وهم انگیز زیر آب را از قایق‌هایی با کف شیشه‌ای تماشا کنند. همچنین غواصی از جمله راه‌های دیگر برای حضور در این ناحیه است که گردشگران می‌توانند مستقیما از میان شهر عبور کنند.

منبع عکس:‌ سایت sorrentoreview.com (عکاس: ناشناس)

بایا که از جاذبه های گردشگری باکولی محسوب می‌شود، برای قرن‌ها اهمیت بسیار زیادی داشت و در میان افراد متشخص و سرشناس روم باستان مورد توجه بود. این شهر روی دهانه‌های آتشفشانی طبیعی ساخته شد و به‌خاطر چشمه‌های آب‌معدنی شفابخش در گوشه‌وکنار شهر، شهرت خوبی پیدا کرد. در واقع، از قرن دوم پیش از میلاد بود که آب و هوای معتدل و چشمه‌های آبگرم منطقه، توجه رومیان را به خود جلب کرد. در این زمان، منطقه را به‌دلیل دهانه‌‌ آتش‌فشانی با نام «سرزمین مشتعل» می‌شناختند؛ زمینی که اگر آن را سوراخ می‌کردند، بخار و دود بلند می‌شد. این دهانه‌های آتشفشانی باعث خلاقیت و اختراع‌های بسیاری بودند. یکی از شگفت‌انگیزترین اختراعات مردم بایا، سیمان ضدآب است؛ ترکیبی از آهک و سنگ‌‌های آتشفشانی که در معماری گنبدی شهر دیده می‌‌شود.

در زمان رونق این شهر از ۱۰۰ سال قبل از میلاد تا ۵۰۰ پس از میلاد، بسیاری از شخصیت‌های مهم آن دوران نظیر «نرون»، «سیسرو»، «ژولیوس سزار»، «کالیگولا»، «مارکوس آنتونیوس» و «پمپیوس» مرتب از آن بازدید می‌کردند و حتی تعدادی از آن‌ها برای اقامت خود ویلاهای شخصی تهیه کرده بودند.

شهر بایا معجونی از اخلاق‌های عجیب و گاه ناپسند بود و به‌عنوان مثال، مردان مسن رفتاری همچون پسران جوان از خود نشان می‌دادند و طبق توصیفات به نظر می‌رسد که این شهر بی‌شباهت به «لاوس وگاس» امروزی نبوده است. این دوران خوب و سرشار از نعمت و خوشبختی دوام چندانی نداشت؛ تا اینکه در قرن هشتم با حمله‌ اعراب به پایان رسید و داستان شوربختی شهر آغاز شد.

در اوایل سال ۱۵۰۰، شهر مجلل سابق به خرابه‌ای متروکه تبدیل شده بود. از آنجا که شهر روی دهانه‌های طبیعی آتشفشان قرار داشت، آب گرم از درون آن‌ها به سطح شهر راه پیدا کرد و در نهایت باعث شد بخش زیادی از پایین شهر بایا به زیر آب برود. در واقع کل این منطقه به‌دلیل خالی‌شدن لایه‌های زیرین اتاقک‌های ماگما، همچون یک صفحه تخت به‌اندازه ۶ متر به پایین فرونشست کرد.

منبع عکس:‌ سایت gettyimages.com (عکاس: Andreas Solaro)

در دهه ۱۹۴۰ یک خلبان عکسی هوایی از عمارتی به اشتراک گذاشت که درست زیر سطح اقیانوس قرار داشت. سوراخ‌های روی ویرانه‌های نزدیک به ساحل که توسط نرم‌تنان ایجاد شده بود، توجه زمین‌شناسان را به خود جلب کرد و نشان می‌داد که دامنه‌های تپه در گذشته به سطح زیر دریا رفته‌ است. دو دهه بعد، مقامات ایتالیایی یک زیردریایی را برای بررسی قسمت‌های زیر آب شهر فرستادند. آن‌ها به اطلاعات جذابی رسیدند که از زمان رومیان، فشار زیرزمینی باعث شده بود، زمین‌های اطراف شهر بایا به‌طور مداوم بالا و پایین برود و در نتیجه بقایای این شهر باستانی مکررا به‌سمت سطح دریا حرکت کند و مجددا به پایین کشیده شود.

حفاری‌های باستان‌شناسی مهمی در سال ۱۹۴۱ انجام شد که شامل بخش‌هایی از ساختمان‌ها، حمام‌ها و ویلاهایی از اعصار مختلف بود. ویرانه‌های زیر سطح دریا تا همین اواخر فقط برای کاوش‌های باستان‌شناسی مورد استفاده بود و در سال ۲۰۰۲ که به روی عموم باز شد، به‌طور رسمی به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده دریایی تعیین شد. از آن زمان، به‌لطف فناوری اسکن سه‌بعدی و پیشرفت‌های دیگر در باستان‌شناسی دریایی، امکان نگاهی اجمالی به این فصل از دوران باستان فراهم شده است. غواصان، تاریخ‌شناسان و عکاسان بسیاری برای تصویربرداری از ویرانه‌های این شهر باشکوه، به اعماق دریا رفته‌ و تصاویر منحصربه‌فردی ثبت کرده‌اند.

منبع عکس:‌ سایت gettyimages.com (عکاس: Andreas Solaro)، سایت subaia.com (عکاس: Edoardo Rusentini)، سایت sorrentoreview.com و سایت historydaily.org (عکاس: ناشناس)

ممکن است به‌زودی این جاذبه ارزشمند به‌طور کامل از بین برود؛ زیرا زلزله‌شناسان از فعالیت‌های آتشفشانی بیشتر در امتداد ساحل بایا در آینده نزدیک خبر می‌دهند. تنها در سال ۲۰۱۸، ۲۰ زمین‌لرزه کوچک در این منطقه به ثبت رسید و در سال‌های اخیر صحبت‌هایی مبنی بر تعطیلی دائمی پارک باستان‌شناسی زیرآبی بایا مطرح شد.

منبع عکس:‌ سایت gettyimages.com (عکاس: Andreas Solaro)

شهر بایا شاهد برخی از رویدادهای مهم تاریخ روم بوده است. امپراتور نرون، مادرش (آگریپینا) را در ویلایی به قتل رساند که در بایا ساخته بود، امپراتور هادریان در سال ۱۳۸ پس از میلاد در این شهر درگذشت و پل شناور کالیگولا، امپراتور روم باستان از بایا تا پاتزوالی امتداد داشت. گفته می‌شود که کلئوپاترا نیز در زمان مرگ جولیوس سزار در سال ۴۴ قبل از میلاد در بایا اقامت داشت.

جان اسموت، محققی که با باستان‌شناسان محلی برای مطالعه در این مکان همکاری کرده بود، می‌گوید:

داستان‌های متعددی از دسیسه‌های مرتبط با شهر بایا وجود دارد. شایعات حاکی از آن است که کلئوپاترا پس از کشته‌شدن جولیوس سزار در سال ۴۴ قبل از میلاد با قایق خود از بایا فرار کرد؛ در حالی که جولیا آگریپینا نقشه مرگ شوهرش کلودیوس را می‌کشید تا پسرش نرون امپراتور روم شود. او کلودیوس را با قارچ‌های کشنده مسموم کرد؛ اما او به‌نحوی جان سالم به در برد. بنابراین، آگریپینا در همان شب با دارویی سمی موفق شد نقشه قتل همسرش را پیاده کند.

منبع عکس:‌ گوگل مپ (عکاس: Arctic Ita)

به نظر می‌رسد بایا برگرفته از نام «بایوس» (Baius) باشد که در ادیسه، اثر حماسی و به‌یادماندنی هومر، شاعر و داستان‌سرای یونانی به‌عنوان سکان‌دار کشتی «ادیسه» (Odysseus) نام برده شده است. ظاهرا بایوس در جایی در همان نزدیکی به خاک سپرده شده بود. از سوی دیگر خلیج هم‌جوار این شهر نیز «خلیج بایان» (Bajan) نام داشت که اکنون در بخش غربی «خلیج پاتزوالی» (Gulf of Pozzuoli) قرار دارد.

منبع عکس:‌ سایت historydaily.org (عکاس: ناشناس)

• ساعت بازدید: پارک باستان‌شناسی بایا از سه‌شنبه تا یکشنبه ساعت ۹ باز شده و یک ساعت قبل از غروب خورشید بسته می‌شود. این جاذبه در روزهای دوشنبه تعطیل است.
• بلیط ورودی: هزینه بازدید از شهر زیرآبی بایا (در سال ۲۰۲۲) برای هر نفر چهار یورو است.

شهر زیرآبی بایا از ژوئیه تا سپتامبر در گرم‌ترین زمان خود به سر می‌برد و دمای آب آن بین ۲۴ تا ۲۶ درجه سانتی‌گراد است. دمای آب در زمستان تا ۱۰ درجه کاهش می‌یابد و در فوریه و مارس به پایین‌ترین سطح می‌رسد.

از آنجا که بخش اعظم گشت‌وگذار در شهر بایا به غواصی می‌گذرد و خلیج ناپل به‌خاطر ترافیک قایق‌ها و پلانکتون‌ها در ماه‌های تابستان، آب شفافی ندارد، بهترین زمان برای غواصی را می‌توان ماه‌های زمستان دانست که رسوبات و مزاحمت کمتری در آب وجود دارد. اگر تحمل دمای آب در زمستان برایتان دشوار است، در ماه‌های اوت و سپتامبر به این منطقه سفر کنید.

منبع عکس:‌ سایت gettyimages.com (عکاس: Andreas Solaro)

مراکز غواصی محلی، تورهای غواصی و اسنورکلینگ را در شهر زیرآبی بایا ارائه می‌کنند. در این تور می‌توانید از ستون‌های رومی و جاده‌های باستانی بازدید کنید و شاهد مجسمه‌های کلودیا اکتاویا (خواهر امپراتور کلودیوس) و اولیوس در ورودی غارهای زیر آب باشید.

محوطه‌های غواصی شامل «آبسنگ اسموکی»‌ (Smokey Reef)، «بندر جولیوس» (Portus Julius)، «ویلای پیسونی» (Pisoni Villa)، «ویلای پروتیرو» (Villa Protiro)، «ویلا بای اراگونیز کسل»‌ (Villa by the Aragonese Castle)، «ویلای ماریتایم» (Maritime Villa)، «برج فانوس دریایی» (Tower of Miseno Lighthouse) و «نیمفیوم غرق‌شده» (Sunken Nymphaeum) می‌شود.

در صورت نداشتن تجهیزات، غواصی در منطقه ناپل (در سال ۲۰۲۲) ۵۰ یورو هزینه دارد. غواصی در پارک باستان‌شناسی بایا (در سال ۲۰۲۲) برای هر نفر پنج یورو هزینه اضافی بر می‌دارد. قیمت‌ها بسته به فصل و مرکز غواصی در نوسان است.

ساختمان‌ها و ویلاهای باشکوهی متعلق به اشراف رومی و همین طور ده‌ها مجسمه مرمری و حمام‌ها، از جاذبه‌های زیر آب در شهر یابا هستند. بیشتر دیوار ساختمان‌ها فروریخته است؛ اما اتاق‌های مختلف آن قابل تشخیص هستند و برخی از آن‌ها هنوز کف موزاییکی سالمی دارند. جالب اینکه کف‌های مرمر گرانبهای شهر، بزرگ‌ترین مجموعه موزاییک‌های رومی زیر آب در جهان هستند. بسیاری از مجسمه‌های زیر آب به‌صورت کپی تهیه شده‌اند و اصل آن‌ها را می‌توانید در بالای تپه در قلعه بایا مشاهده کنید؛ جایی که موزه‌ای به آثار اکتشافی از زیر دریا اختصاص دارد. علاوه بر این، بسیاری از ویرانه‌های شهر روی زمین و در نزدیکی پارک باستان‌شناسی زیرآبی بایا قرار گرفته‌اند.

منبع عکس:‌ سایت subaia.com (عکاس: Edoardo Rusentini)

نیمفیوم کلودیوس حدودا در عمق پنج متری زیر آب قرار گرفته است و شکلی مستطیلی دارد که قسمت پایینی آن به‌صورت نیم‌دایره است و چهار طاق در هر ضلع آن به چشم می‌خورد. «نیمفیوم» (Nymphaeum) به ساختمان یا اتاقی رومی گفته می‌شد که به‌عنوان محل استراحت به کار می‌رفت و مجهز به فواره، گل‌وگیاه و مجسمه بود. این سازه به‌وضوح در زیر آب قابل‌مشاهده است و وجود مجسمه‌هایی که به‌دقت بازآفرینی شده‌، جذابیتی دوچندان به آن بخشیده‌اند.

منبع عکس:‌ سایت subaia.com (عکاس: Edoardo Rusentini)

در عمق پنج متری شهر بایا، خرابه‌های یک ویلای باستانی مهم با دو صندلی مرمری خودنمایی می‌کند. بقایای سنگ‌های مرمر، نقاشی‌ها و موزاییک فوق‌العاده‌ای با سنگ‌های سیاه و سفید، در کنار هم ۶ ضلعی‌های مختلفی را تشکیل داده‌ که به‌خوبی حفظ شده‌اند.

منبع عکس:‌ سایت subaia.com (عکاس: Edoardo Rusentini)

مجموعه حمام‌های آب‌گرم بایا که احتمالا متعلق به یک اقامتگاه خصوصی بوده‌اند، اخیرا در تابستان ۲۰۲۰ در عمق چهار متری کشف، بازسازی و به روی عموم باز شد. بقایای چندین موزاییک رنگی و کف‌های مرمر از بخش‌های دیدنی این حمام‌ها هستند. علاوه بر اتاق‌های مختلف و حمام‌ها می‌توان سه دیوار نیم‌دایره‌ای را نیز مشاهده کرد که زمانی پنجره‌های بزرگی مشرف به بندر بایا داشتند.

حمام‌های عمومی و خصوصی بایا مملو از آب معدنی گرمی بود که از چشمه‌های آب‌گرم زیرزمینی نشئت می‌گرفت. مهندسان رومی موفق به ساخت سیستم پیچیده‌ای شده بودند که گرمای زیرزمینی را به تاسیساتی هدایت می‌کرد که به‌عنوان سونا عمل می‌کردند. حمام‌ها علاوه بر جنبه تفریحی، در طب رومی برای درمان بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

منبع عکس:‌ سایت subaia.com (عکاس: Edoardo Rusentini)

«ویلای پیسونی» (Villa Pisoni) در اصل متعلق به خانواده پیسونی بود؛ اما بعد از تلاش برای توطئه علیه امپراتور نرون، مصادره شد. در اینجا شاهد بقایای ستون‌های باغی بزرگ و خرابه‌های راهروهایی خواهید بود که دورتادور باغ را احاطه کرده‌اند. همچنین یک استخر و مزرعه پرورش ماهی در این ویلا وجود دارد.

۲۵ ستون رومی باستان (پیلا) در عمق ۱۰ متری این محوطه نیز به چشم می‌خورد که قدمت آن‌ها به قرن اول قبل از میلاد برمی‌گردد. این ستون‌ها با تکنیک ریختن بتن به‌صورت مستقیم در دریا ساخته شدند و بخشی از ویلای پیسونی بودند تا به احتمال زیاد از آن یا یک اسکله بزرگ محافظت کنند. هنگام غواصی در این محوطه، در میان سازه‌های بزرگی قرار می‌گیرید که برخی حتی پنج متر ارتفاع دارند و به‌طور کامل با گیاهان دریایی و مرجان‌ها پوشیده شده‌اند. در عمق ۱۳ متری با دهانه‌های آتشفشانی مواجه خواهید شد که گازهای ناشی از فعالیت آتشفشانی از آن‌ها خارج می‌شود.

منبع عکس:‌ سایت subaia.com (عکاس: Edoardo Rusentini)

«بندر جولیوس» (Portus Julius) بندر تجاری مهمی بود که به‌لطف تصاویر هوایی یک خلبان غواص مورد توجه قرار گرفت؛ چراکه بندری به بزرگی ۱۰ هکتار را نشان می‌داد. در طول غواصی می‌توان بقایای بسیاری از طبقات، ستون‌ها و قطعات مرمری را تحسین کرد؛ اما زیباترین بخش را باید موزاییک‌های شگفت‌انگیز آن دانست.

معبد دیانا، منبع عکس:‌ سایت historydaily.org (عکاس: ناشناس)

معبد دیانا

معبد دیانا از گنبد عظیم‌الجثه‌ای تشکیل شده که نیمی از آن فروریخته است و دیوارهای مرمری با تصاویری از صحنه‌های شکار دارد. در این محل بخارهای آب از زیر زمین جمع‌آوری و برای حمام‌های آب‌گرم استفاده می‌شد.

معبد ونوس

معبد ونوس، ساختمانی هشت ضلعی است که سه متر در زمین فرو رفته است و هشت پنجره بزرگ قوسی‌شکل و یک بالکن مشرف به استخر دارد.

معبد عطارد

معبد عطارد، منبع عکس:‌ سایت historydaily.org (عکاس: ناشناس)

معبد عطارد، گنبد بزرگی به قطر ۲۱٫۵ متر دارد که تا قبل از ساخت پانتئون رم در سال ۱۲۹ پس از میلاد، به‌عنوان بزرگ‌ترین گنبد جهان شناخته می‌شد. این گنبد که قدیمی‌ترین گنبد بتنی جهان است، در قرن اول قبل از میلاد در اواخر جمهوری روم برای محصورکردن استخر سرد در حمام عمومی ساخته شد.

ویلای آمبولاتیو

«ویلای آمبولاتیو» (Villa of the Ambulatio)‌ ۶ تراس دارد که با یک سری پلکان‌ به یکدیگر متصل می‌شوند. در این ویلا، راهرویی طولانی در تراس دوم قرار دارد که به‌عنوان یک پیاده‌راه سرپوشیده با چشم‌انداز باشکوهی از خلیج ناپل مورد استفاده بود. در تراس دوم ویلا، بخش مسکونی قرار داشت و تراس سوم اکنون به باغی مملو از درخت تبدیل شده است. تراس چهارم برای بخش خدماتی بود و در تراس پنجم، اتاق‌هایی وجود دارد که احتمالا محل اقامت و استراحت بوده‌اند. تراس ششم نیز با یک باغ پوشیده شده است.

• شهر زیرآبی بایا که زمانی پر از عمارت‌ها و حمام‌های مجلل بود، امروزه دارای یک اسکله کوچک، یک هتل و تعداد انگشت‌شماری رستوران‌ غذاهای دریایی است.
• شهر تاریخی پمپی در نزدیکی شهر بایا قرار دارد که بازدید از آن خاطره‌ای فراموش‌نشدنی را برایتان رقم خواهد زد.

نویسنده: مریم اصلانی/ بازنویسی: صدیقه شجاعی