حمام گله‌ داری

بندرعباس مرکز استان هرمزگان، در جنوب ایران است و در نزدیکی آب‌های نیلگون خلیج فارس قرار دارد. این شهر که امروزه بزرگ‌ترین بندر تجاری کشور به شمار می‌آید، حوادث مختلفی همچون تسخیر شدن توسط پرتغالی‌ها را نیز تجربه کرده است.

آثار تاریخی بسیاری در بندرعباس وجود دارند که هرکدام یادآور دوره‌ای از تاریخ هستند. یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی بندرعباس، حمام گله داری است که امروزه به‌عنوان موزه مردم‌شناسی استان هرمزگان نیز شناخته می‌شود. این اثر با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

حمام گله‌ داری از جاذبه های گردشگری استان هرمزگان به شمار می‌آید و در بندرعباس، بلوار ساحلی، خیابان دلگشا قرار دارد. (مشاهده روی نقشه)

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حمیدرضا بیابانی مقدم)

$('.map-container') .click(function(){ $(this).find('iframe').addClass('clicked')}) .mouseleave(function(){ $(this).find('iframe').removeClass('clicked')});

«شیخ احمد گله داری» یک تاجر سرشناس و خیر بود. او به‌منظور خدمت به مردم، این حمام را ساخت. قدمت بنای حمام به دوره حکومت قاجاریه برمی‌گردد. وی پس از اتمام ساخت این حمام آن را به مسجد گله داری وقف کرد.

گویا حمام گله داری در قدیم بسیار شلوغ بوده است و مردم زیادی از آن استفاده می‌کردند و رونق فراوانی داشت. یکی از اهالی قدیمی محله گله داری در خاطراتش از این حمام این‌گونه بیان می‌کند که این حمام در نوبت زنان کاملا قرق می‌شد و زنان بندرعباس، با تشریفات خاصی از صبح تا بعدازظهر را در این حمام سپری می‌کردند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: کیهان صنعت)

حمام گله داری بندرعباس میان سال‌های ۱۳۳۳ تا ۱۳۳۸ خورشیدی مورد بازسازی قرار گرفت. پس از اینکه از سال ۱۳۴۰ خورشیدی به بعد لوله‌کشی شهری و حمام به منازل مردم آمد، متاسفانه حمام تاریخی گله داری عملا به یک حمام متروکه مبدل شده بود. در سال ۱۳۷۰ خورشیدی، اداره این بنا به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری واگذار شد. این اتفاق باعث شد تا علاوه بر ثبت آن در فهرست آثار ملی ایران، بنای ساختمان مورد بازسازی نیز قرار گیرد و احیا شود.

نوبت آن است که وارد حمام شویم و نگاهی به قسمت‌های داخلی آن بیندازیم. حمام گله داری شامل قسمت‌های مختلفی همچون بینه، سربینه، گرمخانه و خزینه است که از این نظر مشابه حمام‌های تاریخی در مناطق واقع در کویر مرکزی است. در قسمت ورودی این حمام، یک راهرو هشتی به چشم می‌خورد که ابعاد کوچکی دارد و برای تنظیم دما و میزان رطوبت محیط داخلی حمام ساخته شده است. در اطراف این هشت‌ضلعی، چهار سکو به‌عنوان نشیمن‌گاه و رختکن ایجاد شده‌اند. در مرکز این فضا نیز یک حوض کوچک به‌شکل هشت‌ضلعی جلب توجه می‌کند.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: روژیار قوامی)

از قسمت بینه که بگذریم، به میاندر می‌رسیم. میاندر، در واقع محل ارتباط بینه با گرمخانه حمام و محیط داخل آن سرد و مرطوب است. قسمت سربینه نیز بخشی از حمام است که محل شست‌و‌شو بوده و دارای دو سکوی نشیمن است. ضمن آن که بخار نیز به آن می‌رسد.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: مجید راد)

بخش دیگری از حمام که نظرمان را جلب می‌کند، بخش خزینه است. خزینه در واقع محلی است که آب مورد استفاده در حمام در آن گرم می‌شود و به همین دلیل، فضای خزینه گرم و خشک است. آبی که در خزینه گرم می‌شود، توسط کانال‌هایی از جنس ساروج و سنگ، به قسمت‌های مختلف حمام منتقل می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در ساخت بنای حمام گله داری از سنگ‌های اسفنجی و ساروج محلی به‌اضافه گچ دستکوب استفاده شده است. دلیل استفاده از سنگ‌های اسفنجی به قابلیت بالای آن‌ها در جذب رطوبت ربط دارد که با توجه به افزایش رطوبت در این منطقه، لزوم استفاده از آن‌ها احساس شده است. این سنگ‌های اسفنجی از خلیج فارس تهیه می‌شداند. از سایر مصالح به کار رفته در بنا باید به آجر فرش در کف حمام اشاره کرد. این حمام دارای پنج گنبد است.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: حمیدرضا بیابانی مقدم)

لازم به ذکر است که آب مصرفی حمام گله داری بندرعباس، از یک چاه با عمق ۱۰ متر تامین می‌شد که این چاه همچنان وجود دارد. در دوره‌ای نیز آب مصرفی حمام از آب برکه و با استفاده از نیروی کمکی گاو تامین و به آن سیستم چاه چرخ گاوی گفته می‌شد. در مورد سیستم گرمادهی حمام باید اشاره کنیم که این سیستم مجموعه‌ای شامل انبارسوخت، آتشدان، دیگ، دودکش‌ها و گودال جمع‌آوری خاکستر بوده است.

بحث روشنایی نیز موضوعی است که در ساخت هر بنایی باید در نظر گرفته شود. در هرکدام از فضاهای حمام گله داری می‌توانید روزنه‌هایی را در سقف حمام مشاهده کنید. این روزنه‌ها وظیفه تامین روشنایی و همچنین تهویه فضای حمام را بر عهده داشتند. در واقع این روزنه‌ها در فصولی از سال باز می شدند تا دما و رطوبت حمام تنظیم شود.

عکس از گوگل‌مپ (عکاس: ایمان شاهوردی)

امروزه حمام گله داری بندرعباس تبدیل به یک موزه فاخر شده است و به‌عنوان موزه مردم‌شناسی استان هرمزگان شناخته می‌شود. پس از اینکه سال‌ها این حمام به دست فراموشی سپرده شده بود، تصمیم برای استفاده از آن به‌عنوان موزه، امر بسیار ارزشمندی در راستای احیای این بنای تاریخی و به‌کارگیری آن برای معرفی تاریخ و آداب و رسوم مردمان هرمزگان بوده است.

همه‌روزه از ساعت ۹ تا ۱۸ می‌توانید از حمام گله داری بازدید کنید. بهای بلیط (در سال ۱۴۰۰) بیست هزار تومان است. برای صرفه‌جویی در وقت پیش از راهی شدن، با گرفتن تماس زمان بازدید را رزرو کنید.

عکس‌های گالری از گوگل‌مپ (عکاسان: احسان دادور و سینا رضایی)

نویسنده: پویا جوانمرد