معرق کاری چیست و انواع آن کدامند؟
هنر معرق کاری از زیباترین هنرهای اصیل ایرانی است و معرق کاری اصفهان از برجسته‌ترین نمونه‌های آن به شمار می‌رود.
هنر معرق کاری از محبوب‌ترین و زیباترین هنرهای ایرانی است که قدمتی بالا در کشور ما دارد. در گوشه و کنار ایران و در بیشتر آثار و بناهای تاریخی به جا مانده از دوره‌های تاریخی مختلف نمونه‌هایی از این هنر اصیل به چشم می‌خورد. اساتید ایرانی برجسته هنر معرق نیز آثار هنری ماندگاری از خود به جا گذاشته‌اند.
آثار هنر معرق کاری در کشور ما بخشی از بهترین صنایع دستی ایران هستند. اگر از علاقه‌مندان به آثار هنری و صنایع دستی هستید، در این مقاله با ما همراه شوید.
با هنر معرق کاری و انواع مختلف آن آشنا شوید:
- معرق کاری چیست؟
- تاریخچه معرق کاری
- انواع معرق کاری
- مراحل ساخت معرق
- ابزار مورد نیاز معرق کاری
- تفاوت منبت کاری با معرق کاری چیست؟
معرق کاری چیست؟
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما، عکاس نامشخص
هنر معرق کاری از زیباترین نمونه‌های هنرهای دستی ایران است که ریشه در فرهنگ و تاریخ سرزمین ما دارد. معرق به‌معنای تکه، رگه و وصله است و خلق آثار دستی با تکه‌های چوب، فلز، کاشی و دیگر ابزار سنتی را هنر معرق کاری می‌نامند. در این هنر با چیدمان متنوع تکه‌های مختلف، تابلو، ظرف یا صنایع دستی گوناگونی تولید می‌کنند که زیبایی منحصربه‌فردی دارند. از این هنر در تزیینات معماری سنتی ایران نیز استفاده شده است.
نمونه‌های زیبایی از هنر معرق کاری در دوره سلجوقیان که از قرن ششم هجری به یادگار مانده‌اند، قدمت این هنر را مشخص می‌کنند. در نخستین آثار معرق کاری ایران‌زمین، نمونه‌هایی از معرق کاشی و چوب به چشم می‌خورند. در بناها و آثار مختلف از هنر معرق کاری، هنرمندان با الهام از اشکال هندسی و نقش و نگارهای سنتی آثار متنوعی خلق کرده‌اند.
منبع عکس: سایت بومگردی ایران، عکاس نامشخص
در نخستین آثار معرق کاری ایرانی تکه‌های چوب و کاشی بزرگ‌تر بودند؛ اما به مرور زمان اشکال کوچک‌تر و ظریف‌تر شدند. در بناهای تاریخی شهرهای مختلف ایران مانند تبریز، یزد، کاشان و اصفهان، انواع معرق کاری‌های فلز، چوب و کاشی دیده می‌شوند. امروزه نیز هنر معرق کاری جایگاه ویژه‌ای برای تزیینات داخلی ساختمان‌ها و دکوراسیون مدرن آپارتمان‌ها دارد. در حال حاضر، از این هنر به دو شکل سنتی و مدرن در طراحی هتل‌ها، سفره‌خانه‌های سنتی و مجتمع‌ها و آپارتمان‌های مسکونی و تجاری استفاده می‌کنند.
با توجه به استقبال از هنر معرق کاری در معماری امروزی بناها، آموزش این هنر در هنرستان‌ها و آموزشگاه‌ها صورت می‌گیرد. آموزش معرق کاری در انواع رشته‌های این هنر مانند فلز، چوب، فیبر و پلی استر انجام می‌شود و هنرمندان این رشته در شاخه‌های متنوعی از معماری گرفته تا فعالیت در کارگاه‌های تولید لوازم منزل و تولید آثار هنری و نمایشگاهی فعالیت می‌کنند.
منابع عکس‌ها: خبرگزاری صدا و سیما، ایسنا، خبرگزاری تسنیم، سایت ایران آنتیک، سایت دنیای سفر و خبرگزاری ایرنا، عکاسان نامشخص
معرق کاری به دو صورت برجسته و صاف انجام می‌شوند. نوع برجسته دارای ظرافت‌های بیشتری است و هنرمند معرق کار باید مهارت بیشتری برای تولید آن داشته باشد. در این روش آثاری سه‌بعدی متشکل از چند لایه تولید می‌شوند که بسیار زیبا هستند. تکنیک‌های مختلفی در هنر معرق کاری وجود دارند که بسته به سلیقه هنرمند معرق کار مورد استفاده قرار می‌گیرند. تکنیک نازک کاری معرق از متداول‌ترین شیوه‌های معرق در ایران است که در بسیاری از شهرها رواج دارد و در آن از تکه‌های بسیار ریز و ظریف استفاده می‌کنند. در ادامه این مقاله به معرفی تاریخچه هنر معرق کاری در ایران و انواع مختلف این هنر می‌پردازیم.
تاریخچه معرق کاری
منبع عکس: سایت ایران بومگردی، عکاس نامشخص
اصطلاح معرق ریشه‌ای عربی دارد و ورود آن به ایران مربوط به زمان حمله اعراب به کشور ما در قرن اول هجری است. از زمان انتخاب نام معرق کاری برای هنر خلق آثار با تکه‌های فلز و چوب اطلاع دقیقی در دست نیست، اما نمونه‌هایی از آثار معرق کاری هنرمندان در دوره ایران باستان موجود است که قدمت این هنر را مشخص می‌کند.
پیش از نام معرق، اصطلاح «موزاییک» را برای نمونه آثار این هنر استفاده می‌کردند که ریشه‌ای یونانی داشت. یونانیان باستان با کنار هم گذاشتن تکه‌های رنگی چوب، فلز و سنگ‌های ارزشمند آثاری هنری و زیبا خلق و از آن‌ها با نام هنر موزاییک یاد می‌کردند. این هنر در زمان امپراتوری بیزانس در یونان به اوج رسید و نمونه‌های آن امروزه در کلیساهای تاریخی این کشور مشهود است. متاسفانه به‌دلیل نابودی بسیاری از آثار هنری ایرانیان در طول زمان، قدمت دقیق هنر معرق کاری در کشور ما مشخص نیست.
گرچه نمونه‌های یونانی و هندی هنر معرق کاری در گذشته‌های دور هنوز موجود است، سبک معرق کاری‌های ایرانی با این‌گونه‌ها کاملا متفاوت است. به همین دلیل نمی‌توان هنر معرق ایران‌زمین را زیر مجموعه‌ای از آثار هنرمندان دیگر نقاط جهان دانست. معرق کاری روی چوب و معرق کاشی از قدیمی‌ترین نمونه‌های معرق کاری در کشور ما به شمار می‌روند که با توجه به معماری اصیل ایرانی با این دو عنصر از زمان‌های دور تاکنون بسیار محبوب بوده‌اند.
یکی از قدیمی‌ترین نمونه‌های هنر معرق کاری ایران را در شهر سوخته زابل کشف کرده‌اند. این اثر، شانه‌ای دست‌ساز با تزیین گلی با تکه‌های چوبی است. سفالینه‌های کشف شده با این شانه اصالت ایرانی این اثر هنری را نشان می‌دهند. قدمت این آثار به حدود ۵۰۰۰ سال پیش می‌رسد. نمونه‌های سالم و پابرجایی از هنر معرق کاری ایران باستان در زمان‌های هخامنشیان، اشکانیان و سلوکیان وجود ندارد و تنها بقایایی از هنر معرق چوب از این دوران باقی مانده‌اند که گواه قدمت این هنر است.
در دوره حکومت ساسانیان، هنر معرق چوب کاربرد فراوانی داشت و به‌شکل رویه کوبی‌های چوبی با تزیینات هندسی در ساختمان‌ها استفاده می‌شد. آغاز شکوفایی هنر معرق کاری در ایران را به دوره حکومت سلجوقیان در قرون پنجم و ششم هجری نسبت می‌دهند. با گذشت زمان و در طول دو قرن پس از سلجوقیان، ظرافت آثار هنری معرق افزایش یافت و آثار هنری این رشته بسیار زیباتر شدند. نمونه‌های برجسته‌ای از آثار هنرمندان معرق کاری در این زمان به دوره ایلخانیان تعلق دارند. در قرن هشتم هجری تنوع آثار معرق کاری نیز بیشتر شد و معرق‌های لعابدار صدفی رواج پیدا کردند.
منبع عکس: مشرق نیوز، عکاس نامشخص
در قرون نهم و دهم هجری آثار هنرمندان معرق کار در ایران به اوج کمال و زیبایی رسید و تا زمان حکومت صفویان در اوج باقی ماند. نمونه‌های برجسته‌ای از معرق کاری‌های ایرانی در بناها و آثار هنری این دوره‌ها در شهرهای اصفهان، یزد، کاشان و آران و بیدگل به چشم می‌خورند. در زمان قاجار معرق کاری روی چوب، برای تزیین وسایل دربار و مبلمان بسیار متداول بود. در این زمان با آغاز سفر به اروپا تحولاتی در سبک طراحی آثار هنرمندان معرق ایجاد شد.
در دوره معاصر هنر معرق کاری ایران بسیار گسترش یافته است و آموزشگاه‌های مجهز و متنوعی در شهرهای مختلف کشور ما آغاز به کار کرده‌اند. استاد «احمد امامی» از پیشگامان آموزش معرق کاری در دوره معاصر ایران به شمار می‌رود که نخستین کارگاه منبت و معرق را در سال ۱۳۱۰ شمسی تاسیس کرد. امروزه هنر معرق از گرانبهاترین و ارزشمندترین آثار هنری در ایران به شمار می‌رود و طرفداران بسیاری دارد.
منبع عکس: سیری در ایران، عکاس نامشخص
هنر معرق کاری در عصر معاصر نخست برای تزیین وسایل چوبی با چوب‌های آبنوس، فوفل، گلابی، سنجد و توت انجام می‌شد و تنها به این پنج رنگ محدود بود. به مرور برش‌های خاتم کاری نیز به آن‌ها اضافه شدند. تابلوی «دو سوارکار» و نقش‌برجسته یک زن به‌ترتیب اثر اساتید «احمد رعنا» و «عباس شهمیرزادی»، نمونه‌هایی از آثار رنگی در سال‌های ۱۳۱۳ و ۱۳۱۴ شمسی هستند. پس از آن هنرمندان دیگری مانند «علی و خلیل امامی» روش‌های نوین در استفاده از چوب‌های رنگی در تابلوهای معرق را ادامه دادند.
در سال ۱۳۱۶ شمسی استاد «احمد رعنا» با خلق تابلوی «شکارگاه»، شیوه معرق نیمه برجسته را ارائه کرد. از سال ۱۳۳۴ شمسی به بعد استفاده از رنگ‌های شیمیایی برای تنوع رنگی بیشتر به آثار هنری معرق آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. در سال ۱۳۴۴ شمسی «محمد طاهر امامی» در تابلوی «مرغ و آشیانه» اثری کاملا برجسته در هنر معرق خلق کرد. پس از آن تحولات گسترده‌ای در زمینه فضاسازی، استفاده از فلزات و سنگ، نمایش نقش در دو سطح و نمایش عمق در آثار معرق کاری تا به امروز اتفاق افتاده است.
منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس نامشخص
از برجسته‌ترین نمونه‌های معرق کاری در معماری بناهای تاریخی ایران می‌توان به گنبد سبز مراغه، آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی، درب شمال غربی وزارت آموزش‌وپرورش و مسجد شیخ لطف الله خان اصفهان اشاره کرد. پرویز زابلی، عباس شهمیرزادی، علی امامی، خلیل امامی و احمد رعنا از برجسته‌ترین اساتید معرق ایران هستند و تابلوهای ارزنده‌ای از آثار این اساتید در حال حاضر در اداره‌کل هنرهای سنتی به چشم می‌خورند.
انواع معرق کاری
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما، عکاس نامشخص
هنر معرق کاری انواع مختلفی دارد که بر اساس تکه‌های بریده شده دسته‌بندی می‌شوند. چوب، فلز، کاشی و چرم از معروف‌ترین ابزار معرق کاری هستند و بر همین اساس اثر هنری معرق را نام‌گذاری می‌کنند. این تکه‌ها روی زمینه اصلی کار چسبانده می‌شوند که در حالت کلی این زمینه‌ها چوبی یا پلی استر هستند. از انواع معرق می‌توان در تهیه وسایل کاربردی، تزیینات بنا و معماری داخلی و وسایل دکوری و تزیینی استفاده کرد.
استفاده از زمینه چوبی در هنر معرق به‌دلیل سهولت دسترسی، انعطاف‌پذیری بالا و شکل پذیری متنوع و قدمت طولانی نسبت به زمینه پلی استر، میان هنرمندان معرق کار پرطرفدارتر است. گرچه نمونه‌هایی از معرق کاری روی زمینه‌های کاشی، سنگ و فلز نیز میان آثار هنری ایرانی به چشم می‌خورند، امروزه چوب و پلی استر بیشترین استفاده را در زمینه کار معرق دارند. معرق روی زمینه چوبی ساده، متداول‌ترین نوع برای انواع معرق به شمار می‌رود.
معرق کاری با کاشی
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما، عکاس نامشخص
معرق با کاشی از قدیمی‌ترین نمونه‌های هنر معرق در ایران است که در ساخت بناهای تاریخی بسیار از آن استفاده کرده‌اند. در این روش از تکه‌های ریز کاشی در رنگ‌های مختلف برای ساخت اثر هنری یا طراحی بنا استفاده می‌کنند. قدمت بالای هنر کاشی‌کاری در کشور ما را می‌توان دلیلی بر شکل‌گیری این شاخه از هنر معرق در گذشته‌های دور دانست.
از مهم‌ترین ویژگی‌های معرق کاشی می‌توان به تنوع رنگی بالا در این آثار اشاره کرد. برای تولید اثر هنری معرق کاشی، مهم‌ترین ابزار تکه‌های کوچک کاشی هستند. در این روش از قطعات کوچک کاشی، سرامیک، موزاییک، آینه و ظروف چینی استفاده می‌کنند. استفاده از زمینه چوبی برای آثار معرق کاشی در اندازه‌های بزرگ مناسب نیست. چوب در مقابل وزن بالای کاشی مقاومت کمی دارد و به مرور تغییر شکل می‌دهد. برای ساخت تابلوهای بزرگ یا تزیین بناها با معرق کاشی از زمینه‌های سنگی، فلزی و سفالی استفاده می‌کنند.
منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما، عکاس نامشخص
در هنر معرق کاشی برای خرد کردن تکه‌های کاشی یا سایر مواد از انبرهای مخصوص استفاده می‌کنند. روش کار در این نوع معرق شباهت زیادی به سایر روش‌ها دارد؛ اما استفاده از چسب و ابزار مناسب و موثر برای انواع کاشی و سرامیک در این روش ضروری است. نمونه‌های برجسته‌ای از هنر معرق کاشی به‌خصوص با رنگ فیروزه‌ای در شهرهای مختلف کشور ما به چشم می‌خورند.
معرق کاری با چوب
منبع عکس: خبرگزاری میراث آریا، عکاس نامشخص
هنر معرق کاری با چوب گرچه پس از معرق کاشی در ایران گسترش یافت؛ به‌دلیل سهولت کار با چوب، به سرعت پیشرفت کرد. این نوع هنر معرق با الهام از معرق کاشی شکل گرفت و اساس کار در این روش شباهت زیادی به معرق کاری با کاشی دارد.
در معرق کاری چوب از تکه‌های کوچک برش خورده چوبی در ساخت اثر هنری معرق استفاده می‌کنند. بهترین چوب برای این منظور چوب‌های دارای بافت متراکم و سفت هستند که رگه و گره نداشته باشند. از طرفی چوب معرق باید کاملا خشک باشد تا پس از اتمام کار تغییر شکل ندهد. در هنر معرق چوب قطعات ریز چوبی را مانند پازلی یک دست کنار یکدیگر قرار می‌دهند تا هیچ شکاف و درزی بین این قطعات باقی نماند. اندازه مناسب برای ضخامت چوب‌ها در تولید تابلوی معرق نفیس، بین دو تا سه میلی‌متر است.
با توجه به استفاده از رنگ طبیعی در ساخت آثار هنری معرق چوب، استفاده از چند نوع چوب مختلف در این نوع معرق متداول است. بهترین نمونه‌ها برای این منظور چوب گلابی، توت، سنجد و آبنوس هستند که تفاوت رنگ نیز دارند. هرچه تنوع چوب و رنگ در اثر معرق چوب بیشتر باشد، ارزش این اثر هنری بالاتر می‌رود.
در گذشته از هنر معرق چوب استفاده‌های زیادی در ساخت بناها می‌کردند و نمونه‌های ارزشمندی از این هنر امروزه در شهرهای مختلف ایران به یادگار مانده‌اند. نخستین آثار معرق چوب در کشور ما کاربردی بودند؛ اما با گذشت زمان آثاری تزیینی نیز با این نوع معرق طراحی شدند. از معروف‌ترین شاخه‌های تزیینی در هنر معرق چوب می‌توان به معرق خاتم اشاره کرد. این هنر در واقع تلفیقی از هنر معرق و هنر خاتم کاری است که هنرمندان برجسته‌ای مانند «علی نعمت»، «عزیزالله ویزایی» و «اکبر سریری» در این رشته آثار زیبایی خلق کرده‌اند. از دیگر نمونه‌های تلفیقی در هنر معرق چوب می‌توان به معرق مشبک، معرق منبت و معرق گره اشاره کرد.
معرق کاری با فلز
منبع عکس: سایت فیلود، عکاس نامشخص
معرق کاری با فلز از دیگر شاخه‌های هنر معرق است که در آن از انواع مختلف فلز مانند مس استفاده می‌کنند. نکته مهم در معرق کاری با فلز استفاده از فلزات دارای دوام مناسب و رنگ ثابت است که در طول برش‌ها و پرداخت اثر به قطعات ریز آن‌ها آسیبی وارد نشود. چنانچه از ورق‌های ریز فلزی با ترکیب تکه‌های چوب یا دیگر مواد در طراحی اثر معرق استفاده کنند، یکسانی ضخامت این ابزار اهمیت بالایی دارد. مراحل کار برای ساخت اثر هنری معرق فلز مانند سایر رشته‌های این هنر است و تنها باید از ابزار موثر بر فلز مانند اره مویی فلزبر در آن استفاده شود.
معرق کاری با چرم
منبع عکس: سایت چرم جانتا، عکاس نامشخص
در معرق کاری با چرم، عنصر اصلی، پوست مناسب است و پوست بز به‌دلیل ویژگی‌های خاص آن بهترین گزینه برای هنر معرق با چرم به شمار می‌رود. بنا بر اسناد تاریخی موجود، قدیمی‌ترین آثار معرق چرم از دوره پادشاهی تیموریان به جا مانده‌اند. نخستین طراحی‌های معرق چرم شامل اشکال ساده هندسی می‌شدند؛ اما به مرور زمان نقوش اسلیمی و مینیاتوری به این طراحی‌ها اضافه شدند. برای طراحی نقش مورد نظر در این روش از کاغذ پوستی استفاده می‌کنند و سپس کاغذ را روی لایه چرم می‌اندازند. در ادامه نقش یا متن مورد نظر را برش می‌زنند و با کمک قالب‌های حرارت دیده، برجستگی‌هایی بین یک تا دو میلی‌متر روی چرم‌ها ایجاد می‌کنند.
پس از اتمام کار برجسته سازی قطعات کوچک، مرحله اصلی معرق کاری یعنی نصب چرم‌ها بر زمینه کار آغاز می‌شود. خلق تابلو و اثر معرق چرم نیاز به مهارت بالایی دارد و از ارزشمندترین آثار هنر معرق است. متاسفانه به‌دلیل سختی بالا در تولید آثار معرق چرم، استقبال علاقه‌مندان به هنر معرق از این شاخه روزبه‌روز کمتر می‌شود. از هنر معرق چرم با نام هنر سوخت معرق پوست نیز یاد می‌کنند و هنرمندان این رشته تسلط کاملی بر تهیه پوست، طراحی، معرق کاری، منبت کاری و تمام بخش‌های این هنر دارند.
از هنر معرق چرم در تزیینات و طراحی‌های خاص مانند ساخت جلد کتاب‌های نفیس استفاده می‌کنند. از برجسته‌ترین اساتید هنر معرق چرم می‌توان «میر محمد خوشنویس اصفهانی»، «تقی کلباسی»، «حسین ختایی» و «عفت ختایی» را نام برد.
معرق کاری با پلی استر
منبع عکس: سایت ایران چوب، عکاس نامشخص
معرق کاری پلی استر را با نام معرق زمینه رنگ نیز می‌شناسند. از این هنر معرق کاری در تزیین ساختمان‌ها و ساخت تابلوهای دکوری استفاده می‌کنند. در این روش از خمیر پلی استر استفاده می‌شود و نسبت به سایر معرق کاری‌ها ساده‌تر است. از دلایل سادگی این روش می‌توان به عدم نیاز به برش زمینه کار اشاره کرد.
در معرق با پلی استر پس از خرد کردن طرح‌های مورد نظر، سطح زمینه را با رنگ پلی استر دلخواه می‌پوشانند. حجم رنگ به‌اندازه‌ای است که شیارها با سطح تکه‌های معرق برابر شوند. برای رنگ زمینه نیز از خمیر پلی استر مشکی یا رنگ‌های ابر و بادی استفاده می‌کنند. استفاده از رنگ‌های مختلف در خمیر پلی استر میسر است و بستگی به سلیقه هنرمند دارد. بیشترین نمونه‌های معرق با پلی استر را می‌توان در تابلوهای تزیینی مشاهده کرد.
به‌جز موارد بالا نمونه‌های دیگری از هنر معرق نیز وجود دارند که در آن‌ها از صدف، استخوان و مواد دیگری به‌جای چوب و فلز و کاشی در طراحی استفاده می‌کنند. نمونه‌های مختلفی از معرق کاری در طول سالیان اخیر توسط اساتید این رشته طراحی شده‌اند و در نمایشگاه‌های هنری و گالری‌ها به نمایش در آمده‌اند.
مراحل ساخت معرق
منبع عکس: سایت روستیران، عکاس نامشخص
چوب، عاج، صدف، فلز و مس از رایج‌ترین وسایل ساخت آثار هنری معرق هستند. برای ساخت اثر معرق نخست ابعاد طرح مورد نظر را مشخص می‌کنند و آن را با یک لایه نازک چسب بر تخته سه لایی می‌چسبانند. در طراحی نقشه معرق می‌توان از انواع طرح‌های سنتی مانند گل و مرغ، اسلیمی و مینیاتور استفاده کرد. برای زمینه کار نیز از تخته‌های چند لایی، نئوپان و کلاف استفاده می‌کنند، اما نئوپان به‌دلیل سنگینی، کاربرد کمتری دارد. در این مرحله با استفاده از کمان اره یا اره مویی تابلو را به قطعات کوچک تقسیم می‌کنند. این بخش از کار ظرافت بالایی دارد. انتخاب چوب با رنگ مناسب در طراحی قسمت‌های کوچک اهمیت بالایی دارد.
در مرحله بعدی تکه‌های بریده را روی زیرکار مناسب می‌چسبانند. اتصال این قطعات به‌وسیله میخ های ریز یا چسب انجام می‌شود. سپس درزها و پستی و بلندی‌های کار را با استفاده از لایه‌ای از پلی استر پوشش می‌دهند و آن را سنباده نرم می‌زنند. در آخر با توجه به تکنیک معرق اثر، پوششی محافظ روی اثر قرار می‌دهند که سبب براقی کار نیز می‌شود. چنانچه اثر هنری تابلو باشد، پس از اتمام کار آن را قاب می‌کنند.
معرق کاری با اره مویی
منبع عکس: سایت aa.com.tr، عکاس نامشخص
اره مویی یکی از مهم‌ترین ابزار کار در هنر معرق است. با توجه به نوع معرق کاری از انواع مختلف اره مویی استفاده می‌کنند. کار با اره مویی در هنر معرق را می‌توان حساس‌ترین بخش در تولید اثر هنری معرق دانست. تقسیم چوب، فلز و دیگر مواد اولیه مورد نظر در هنر معرق به قطعات کوچک‌تر توسط اره مویی انجام می‌شود.
هنرمند معرق کار برای خرد کردن قطعات معرق، اره مویی را به‌صورت عمودی در مسیر طراحی قرار می‌دهد. برای این منظور از اره مویی فلزبز برای معرق فلز، چوب بر برای معرق چوب و انواع مناسب تیغه‌ها برای دیگر رشته‌های معرق استفاده می‌شود. استفاده از تمام قسمت‌های اره در سرعت کار و یکنواختی برش‌ها تاثیرگذار است. قسمت‌های گرد طراحی باید با سرعت بیشتری بریده شوند تا یکدست باشند. تکنیک‌های مختلفی برای برش با اره مویی در معرق کاری وجود دارند که توسط اساتید این رشته مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای کنترل دمای تیغه اره مویی هر چند دقیقه یک بار لایه‌ای صابونی روی آن می‌مالند.
صدای یکنواخت برش اره مویی یکی از نشانه‌های ایجاد برشی صاف و یک دست است. مهارت برش کاری با اره مویی در هنر معرق تنها با تمرین بالا حاصل می‌شود و اساتید این رشته، این بخش از هنر معرق را با ظرافت بسیار زیادی انجام می‌دهند.
ابزار مورد نیاز معرق کاری
منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان، عکاس نامشخص
برای تولید آثار هنری معرق کاری به لوازم هنری و ابزارهای مختص این هنر نیاز است. بسته به نوع معرق کاری و زمینه و تکنیک کاری هنرمند معرق کار، این ابزار تفاوت‌هایی دارند؛ اما بسیاری از ابزار مورد نیاز در رشته‌های مختلف معرق مشترک هستند. مهم‌ترین ابزار معرق کاری شامل موارد زیر می‌شوند:
- مصالح اصلی (چوب، چرم، عاج، استخوان، صدف ، فلز و غیره)
- میز کار
- تخته پیشکار
- کمان اره
- تیغه اره مویی (بسته به نیاز یکی از انواع فلزبر، چوب‌بر و گردبر)
- آچار مشتی
- موم
- چسب (سیریش گیاهی)
- میخ در سه نوع سایه، سنجاقی و کبریتی
- چکش
- مته دستی
- تیغ موکت بری
- رنده دستی
- تیزک
- لیسه
- دستگاه پولیش
- سنباده نرم
- کمپرسور
- رزین
- پلی استر
تفاوت منبت کاری با معرق کاری چیست؟
منبت‌کاری، منبع عکس: خبرگزاری ایسنا، عکاس نامشخص
منبت کاری و معرق کاری از زیباترین هنرهای ایرانی هستند که به‌دلیل ادغام آن‌ها در بسیاری از آثار هنری، تفاوت این دو هنر برای برخی افراد مشخص نیست. منبت کاری نیز مانند هنر معرق قدمت زیادی دارد و نمونه‌های برجسته‌ای از آن در آثار و بناهای تاریخی مناطق مختلف ایران به چشم می خورند.
منبت کاری هنر کنده کاری روی چوب است. از گذشته‌های دور، به‌دلیل نیاز به ساخت لوازم زندگی، انسان‌ها با اجسام نوک تیز اقدام به کنده کاری روی چوب می‌کردند. با گذشت زمان این هنر نیز پیشرفت کرد و برای خلق آثار هنری از آن استفاده شد. برخلاف منبت کاری در هنر معرق با چیدن قطعه‌های کوچک کنار یکدیگر اثر هنری را خلق می‌کنند و کنده‌کاری روی زمینه کار انجام نمی‌شود.
معرق کاری را به‌نوعی می‌توان هنر نگارگری دانست که تیغه اره در آن جایگزین رنگ و قلمو می‌شود. در هر دو هنر منبت و معرق، از ابزار نوک تیز و برنده استفاده می‌کنند. در منبت کاری این ابزار جهت تراشیدن و کنده کاری و در معرق کاری برای خرد کردن و برش تکه‌های کوچک‌تر استفاده می‌شوند. در منبت کاری به‌جای چسباندن تکه‌های کوچک کنار هم، از حکاکی، برجسته سازی و پیکر تراشی استفاده می‌کنند. هر سه این کار‌ها جهت حجم سازی تندیس‌ها و آثار هنری چوبی انجام می‌شوند.
در پایان کار منبت کاری، بخشی از حجم چوبی مورد نظر از زمینه کار بیرون می‌زند و برجستگی‌ها و فرورفتگی‌هایی دارد؛ اما اساس کار هنر معرق بر سطح استوار است و تکه‌های کوچک بر سطح قرار می‌گیرند. در هر دو هنر منبت و معرق امروزه بیش از ۶۰ نوع چوب مورد استفاده قرار می‌گیرند که رنگ و درجه سختی‌های متفاوتی دارند.
منبع عکس: خبرگزاری ایرنا، عکاس نامشخص
یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های هنر منبت کاری و معرق کاری در چوب مورد نیاز برای این هنرها است. در معرق کاری نمی‌توان از چوب‌های روغنی مانند چوب پسته و بادام استفاده کرد؛ زیرا پس از خشک شدن کار، شوره سفید رنگی روی آن‌ها ظاهر می‌شود که ارزش اثر هنری را کاهش می‌دهد. این چوب‌ها چربی خود را نیز روی بخش‌های دیگر اثر پخش می‌کنند و کیفیت اثر هنری را از بین می‌برند. به‌جز موارد بالا تفاوت‌های ظریف دیگری نیز در ویژگی‌های هنری منبت کاری و معرق کاری وجود دارند که جزیی و تخصصی است. برخی ویژگی‌های خاص در هنر منبت کاری و برخی نکات ظریف در هنر معرق‌کاری به چشم می‌خورند که در نظر متخصصان این دو هنر را از یکدیگر متمایز می‌کنند. امروزه بسیاری از هنرمندان با تلفیق این دو هنر، آثاری ارزنده و زیبا می‌آفرینند.
در این مقاله به معرفی هنر معرق کاری و انواع مختلف آن پرداختیم. شما نیز در ادامه می‌توانید تجربه‌های خود را از معرق کاری و بازدید از آثار هنری هنرمندان این رشته با ما و دیگر کاربران کجارو در میان بگذارید.
پرسش‌های متداول
هنر معرق کاری چیست؟
انواع معرق کدامند؟
تفاوت معرق کاری با منبت کاری چیست؟
کدام شهرهای ایران بیشترین هنرمندان معرق را دارند؟
عکس کاور از صفحه اینستاگرام mehrabdamadi
دیدگاه