قوم لر | تاریخچه و طوایف قوم لر + تفاوت لر و بختیاری
قوم لر یکی از اقوام بزرگ ایرانی است که آداب و رسوم خاص خود را دارند و بخش‌های بزرگی از جغرافیای ایران را به خود اختصاص داده‌اند.
قوم لر در جنوب و جنوب غربی ایران سکونت دارند. آن‌ها به زبان لری صحبت می‌کنند و زبان لری ریشه در زبان‌های غرب و جنوب غربی ایران دارد. سکونتگاه قوم لر در یک جای مخصوص در ایران نیست و آن‌ها در جغرافیایی پراکنده زندگی می‌کنند.بخشی از آن‌ها در لرستان، بخشی در بختیاری، اصفهان، خوزستان و دسته دیگر در نواحی جنوبی ایران سکونت دارند و هر یک از این گروه‌ها، آداب و رسومی دارند که ریشه آن‌ها مشترک است.
آنچه باید درباره قوم لر بدانید:
- قوم لر چگونه به وجود آمد؟
- تاریخچه قوم لر
- طوایف لر
- قوم لر و شاهنامه
- تفاوت قوم لر و بختیاری
- قوم لر و کرد
- قوم لر بهمئی
- آداب و رسوم قوم لر
- زبان لری
- سکونتگاه قوم لر
- وجه تسمیه کلمه لر
- پوشش قوم لر
- مشاهیر لر
قوم لر چگونه به وجود آمد؟
منبع عکس: نامشخص
مردم‌شناسان قوم لر را دارای اصالت ایرانی می‌دانند. این قوم دارای آیین، زبان و آداب و رسومی مشترک هستند. مناطقی که قوم لر در آن ساکن هستند، در گذشته‌های دور، محل سکونت کاسی‌ها و عیلامی‌ها بوده است. بعد از آن که آریایی‌ها وارد ایران شدند، سکاها، مادها و پارس‌ها در مناطقی که امروز لرها در آن زندگی می‌کنند، سکونت یافتند و حکومت‌هایی مخصوص به خود را تشکیل دادند. علت نام‌گذاری این قوم به «لر» هنوز مشخص نیست. برخی بر این عقیده‌اند که واژه لر از «لهراسب» گرفته شده و قوم لر از اعقاب لهراسب هستند که در شاهنامه شرح حال او آمده است. برخی دیگر این عقیده را دارند که این قوم در مکانی با نام لر سکونت یافتند. این منطقه در ارتفاعات زاگرس بوده است و سکونتگاهی برای این قوم به شمار می‌رفت.
تاریخچه قوم لر
قوم لر ترکیبی از اقوام آریایی با اقوامی هستند که پیش از آریایی‌ها در ایران می‌زیستند و شامل عیلامی‌ها، کاسی‌ها و لولوبی‌ها می‌شدند. طبق شواهد باستان‌شناسی، برخی از تاریخ‌دان‌ها لرها را بقایای عیلامی‌هایی می‌دانند که بعد از تهاجم آریایی‌ها، زبان آن‌ها تغییر کرد.«هینتس» عیلامی‌های باستان را به‌عنوان اجداد لرهای امروزی ذکر کرده است. او برای ذکر این مورد به اشیای فلزی بازمانده از منطقه لرستان اشاره می‌کند. پژوهشگران هنر مفرغ لرستان را نتیجه تمدنی بزرگ می‌دانند.«جرج کامرون» بر این عقیده است که سرزمین پدری هخامنشیان که پارسوا نام داشت با بخش‌هایی از جنوب لرستان امروزی که بخشی از سرزمین لرها است تطابق دارد.
بعدها با حمله اعراب به ایران، فرهنگ آن‌ها بر فرهنگ مردم این کشور تاثیر گذاشت. این تاثیر شامل لرستان نیز می‌شد. با این وجود، قوم لر توانستند آداب و رسوم خود را تا حدود زیادی حفظ کنند. در عصر حکومت صفویه، دو ایالت لرنشین وجود داشتند که یکی از آن‌ها در لرستان و دیگری در کهگیلویه و بویراحمد قرار داشت. این دو ایالت، والیانی مستقل داشتند.
والیان لرستان فیلی در سال ۱۰۰۶ هجری قمری به دستور شاه عباس بزرگ، حاکمان پیشکوه و پشتکوه شدند و تا عصر قاجاریه بر این منطقه حکمرانی کردند. لرستان عصر زند نیز یکی از ایالت‌های لرنشین دارای حاکمیت به شمار می‌رفت.
منبع عکس: نامشخص
بعد از روی کار آمدن قاجاریه، آقامحمدخان که کینه بسیار از حکومت زند و مردمان لر داشت، دست به تغییراتی در منطقه زد. او لرها را مجبور به کوچ اجباری به منطقه قزوین کرد. فتحعلی‌شاه همچنین حکومت والیان لرستان را به منطقه پشتکوه محدود کرد. او تا سال ۱۳۰۷ در این منطقه حکم راند؛ اما بعد از تصرف پشتکوه به عراق رفت. بعد از پایان یافتن حکومت آقامحمد خان قاجار، فتحعلی‌شاه لرستان را تجزیه کرد. در راستای اجرای این سیاست، پشتکوه از لرستان جدا شد و زیر نظر مستقیم حکومت قاجاریه قرار گرفت. از آن پس منطقه لرستان را شاهزادگان قاجار اداره می‌کردند. با این سیاست، لرستان دچار هرج و مرج شد. اقوام لر شروع به ستیز با هم کردند و بسیاری از آن‌ها کوچ‌نشینی را به ماندن در آن منطقه ترجیح دادند.
لرستان در آن زمان به لرستان بزرگ شهرت داشت و شامل مناطق بختیاری، لرستان کوچک، کهگیلویه و بویراحمد و منطقه ممسنی می‌شد. مستوفی بر این عقیده بود که بعد از آن لرستان بزرگ به دو بخش تقسیم شد که عناوین «لر بزرگ» و «لر کوچک» را به خود گرفتند. اداره این دو ایالت، به دست دو برادر به نام های بدر و منصور سپرده شد. بدر که برادر بزرگ‌تر بود بر مناطق بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و ممسنی حکومت داشت. ازاین‌رو این ایالت به لر بزرگ شهرت یافت. ایالت دوم، استان لرستان بود که به دست برادر کوچک‌تر اداره می‌شد و نام لر کوچک داشت.
بر طبق این تقسیم‌بندی، دو حکومت لر نژاد در ایران بود که یکی از آن‌ها اتابکان لر بزرگ و دیگری اتابکان لر کوچک بودند. حکومت اتابکان لر کوچک هم‌زمان با دوره حکومت صفویه و ایلخانان در ایران بود. این حکومت حاکمان مشهوری داشت و به‌صورت ایلی و طایفه‌ای اداره می‌شدند. در سال ۱۰۰۶ هجری قمری با کشته شدن شاهوردی آخرین اتابک لر کوچک به دست شاه عباس کبیر، حکومت اتابکان لر کوچک پایان یافت. بعد از آن، اداره حکومت به والیانی که از طرف دولت مرکزی فرستاده می‌شدند، سپرده شد. اداره حکومت اتابکان لر کوچک به شیوه والی‌گری تا سال ۱۳۰۸ و عصر حاکمیت رضاخان تداوم داشت.
منبع عکس: نامشخص
لر بزرگ در عصر صفویه، منطقه بختیاری، کهگیلویه و ممسنی را شامل می‌شد. بعد از سقوط سلسله اتابکان لر بزرگ یا فضلویه در آن منطقه، حکومت دیگری جای آن‌ها را نگرفت؛ اما در منطقه بختیاری که یکی از این سه بخش بود، یک تشکیلات ایلی منسجم شکل گرفت و تا سال‌ها به حکومت خود ادامه داد. در زمان زندیه، بین کریم خان زند و علی مردان خان بختیاری که در آن زمان، ریاست ایل را بر عهده داشت، رقابتی سخت برای به دست گرفتن حکومت ایجاد شد که در پایان آن، کریم خان زند پیروز شد و سلسله زند را تشکیل داد.
سلسله زند که از نژاد لر تشکیل شده بود، پایتخت خود را شیراز انتخاب کرد. کریم خان در دوره حاکمیت خود، عنوان شاه را به کار نبرد و از نام «وکیل‌الرعایا» برای خود استفاده کرد. کریم خان در زمان حکومت خود، اقدامات بسیاری برای پیشرفت و آبادانی ایران و توسعه تجارت این کشور انجام داد. سلسله زند با پیروزی آقا محمد خان قاجار بر لطفعلی خان زند پایان یافت.
قوم لر به‌دلیل لر بودن کریم خان و سلسله زندیه، در عصر حکومت آقامحمد خان قاجار آسیب زیادی را متحمل شدند. لرها در این دوره از مناصب مختلف کنار گذاشته شدند و قاجارها تلاش کردند آن‌ها را تضعیف کنند. ضعف قوم لر زیاد طول نکشید و آن‌ها در عصر حاکمیت مشروطه توانستند تا حدود زیادی قدرت خود را باز پس گیرند. لرهایی که در دوره مشروطه قدرت خود را بازیافتند؛ از قوم لر بزرگ و اعقاب حسینقلی خان ایلخانی بودند. علیقلی خان سردار اسعد از مهم‌ترین آن‌ها بود که توانستند به‌همراه سرداران آذربایجان و محمدولی خان تنکابنی، تهران را در اختیار خود قرار دهند.
منبع عکس: نامشخص
با روی کار آمدن سلسله پهلوی در ایران، به‌دلیل سیاستی که دولت در زمینه تخته قاپو کردن عشایر و انتقال قدرت از ایلات به‌سمت حکومت مرکزی داشت، ایلات مورد ظلم و ستم قرار گرفتند. قوم لر نیز از این سیاست در امان نماند. قوم لر در ابتدا مایل نبودند به این سیاست تن در دهند و مقاومت‌هایی در برابر آن انجام دادند. این مقاومت‌ها سبب شد بین ایلات لر و دولت مرکزی درگیری‌هایی ایجاد شود؛ اما دولت مرکزی در مقابل ایلات ایستادگی کرد و با ایجاد جنگ و خونریزی به هدف خود دست یافت و مناطق لرنشین را زیر سلطه خود درآورد. رضاشاه به لرستان و کهگیلویه حمله کرد و قتل عام بزرگی در بین قوم لر ایجاد شد. ازاین‌رو، بسیاری از عشایر لر مجبور به کوچ‌های اجباری شدند. قوم لر ساکن در سرزمین بختیاری نیز مجبور به اسکان اجباری شدند که همین امر سبب شد که از لحاظ اقتصادی و نظامی ضعیف شوند.
منبع عکس: ناشناس
طوایف لر
قوم لر در یک تقسیم‌بندی کلی به دو شاخه لر بزرگ و لر کوچک تقسیم شده است. لرهای بختیاری و لرهای کهگیلویه و بویراحمد در شاخه لر بزرگ و لرهای لرستان در شاخه لر کوچک قرار می‌گیرند.
لر بزرگ در استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، بخش‌هایی از خوزستان، اصفهان و بوشهر زندگی می‌کنند و سلسله مراتب و تقسیم‌بندی خاص خود را دارند که کلی‌ترین آن ایل است. برای مثال؛ ایل بختیاری یکی از بزرگترین ایل‌های ایران محسوب می‌شود. لر کوچک نیز در سرزمین لرستان، همدان، ایلام و بخش‌هایی از کرمانشاه و استان مرکزی زندگی می‌کنند. رودخانه دز به‌عنوان مرزی بین جغرافیای لر کوچک و لر بزرگ قرار گرفته است. شرق این رود از آن لر بزرگ و غرب آن متعلق به لر کوچک است.
طوایف لر بزرگ و لر کوچک در جغرافیایی پراکنده قرار دارند و در استان‌های مختلف زندگی می‌کنند. این طوایف زیاد هستند و نام بردن از همه آن‌ها در اینجا امکان‌پذیر نیست.
قوم لر و شاهنامه
منبع عکس: نامشخص
شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی یکی از مهم‌ترین آثار ایرانی محسوب می‌شود که بخش حماسی آن مورد توجه قوم لر است. این قوم به‌دلیل داشتن روحیه رزمی و جنگ‌آوری، به بخش‌های حماسی شاهنامه فردوسی علاقه زیادی دارد و در برخی موارد آن را به زبان خود ترجمه کرده‌اند. شاهنامه شناسانی چون جلال الدین کزازی بر این عقیده‌اند که اگر فردوسی زنده بود بابت علاقه لرها به شاهنامه، به آن‌ها آفرین می‌گفت.
فردوسی اهل خراسان بود و شاهنامه را به زبان دری سرود که ریشه آن زبان فارسی باستان است؛ اما خاستگاه و محل سکونت قوم لر، بخش‌هایی از غرب و جنوب غربی ایران بود که زبان آن‌ها نیز به زبان فارسی باستان نزدیک است. با این حال آنچه شاهنامه را برای لرها جذاب می‌کند، محتوای حماسی آن است که با روحیات قوم لر متناسب است. لرهای ایلیاتی به‌دلیل داشتن خلق و خوی حماسی و زندگی در کوهستان‌های زاگرس، خصلت‌های پهلوانی را در خود پرورش داده‌اند؛ ازاین‌رو، با شاهنامه ارتباط قلبی می‌گیرند.
یکی از آداب و رسوم لرها، به‌ویژه لرهای بختیاری این است که از ابتدا برای کودکان خود شاهنامه می‌خوانند تا آن‌ها را با روحیات پهلوانی آشنا کنند. بزرگان خانواده‌های لر، اکثرا شاهنامه خوانی می‌کنند. آن‌ها اشعاری از شاهنامه را به شیوه لری و حتی به زبان لری برگردانده و آن را با ریتمی خاص در دور همی‌های خانوادگی می‌خوانند. در این دورهمی‌ها کرسی گذاشته و آتش نیز مهیا می‌شود و افراد خانواده و فامیل دور آن می‌نشینند و یکی از بزرگان خانواده که شاهنامه‌خوان است و صدایی خوب دارد، شاهنامه را به سبک لری می‌خواند. نوجوانان لر نیز که در این دورهمی‌ها حضور دارند، با اشعار حماسی شاهنامه فردوسی آشنا هستند و گاهی اشعار وی را زمزمه می‌کنند.
محققان بر این عقیده‌اند که لرها در هنگام جنگ، وقتی اشعار رزمی شاهنامه را که با ساز خوانده می‌شد، گوش می‌دادند همانند پهلوانان شاهنامه که در برابر دیوان ایستادگی می‌کردند، در برابر دشمن دلاوری‌ها از خود نشان می‌دادند. در برخی منابع آمده است که وقتی رضاشاه نمی‌توانست لرها را مجبور به یکجانشینی کند، دستور داد گلوی شاهنامه خوانان ایل را ببرند تا تفنگچی‌ها را احساساتی نکند و یکجانشینی عشایر با موفقیت انجام شود.
منبع عکس: ناشناس
تفاوت قوم لر و بختیاری
همان طور که پیش‌تر نیز اشاره شد، بختیاری‌ها دسته‌ای از لرها هستند که به لر بزرگ شهرت دارند. به گفته منابع، لرهای بختیاری کسانی هستند که پیش از ورود اسلام به ایران، در دولت ساسانی می‌زیستند؛ اما با حمله اعراب، به کوه‌های بختیاری گریختند و در آنجا ساکن شدند. برخی منابع بر این عقیده‌اند که دلیل نام‌گذاری بختیاری بر این قوم، همین بود که بخت با آن‌ها یار بود و از دست اعراب جان سالم به در بردند. این قوم دارای خصلت‌ها و آداب و رسوم خاص هستند.
منبع عکس: نامشخص
قوم لر و کرد
قوم کرد یکی از اقوام ایرانی هستند که در غرب ایران سکوت دارند. واژه کرد در دوران قدیم ایران، به‌معنای «رمه گردان و کوچ‌نشین» به کار می‌رفت. شاید همین معنای لغوی سبب شده است که در برخی منابع، لرها، بلوچ‌هاو دیگر اقوام ایرانی را نیز کرد بنامند؛ زیرا واژه کرد را در مفهوم شیوه زندگی به کار می‌بردند. قوم لر نیز همچون کردها رمه‌گردان و کوچ نشین بودند. آن‌ها در مناطق وسیعی از غرب و جنوب غربی ایران پراکنده بودند. پیش از اینکه آریایی‌ها قلمرو لرها را به تصرف خود درآورند، کاسی‌ها و عیلامی‌ها در آنجا ساکن بودند.
برای اولین بار در قرن چهارم، واژه لر در متن‌های تاریخی و جغرافیایی مطرح شد. درباره منشا نژادی قوم لر، نظرات متنوعی داده شده است. در این میان، نظریه کرد دانستن قوم لر در بین جغرافی‌دان‌ها طرفداران بیشتری داشت. این در حالی است که این دو قوم، با وجود اشتراکات فراوان و خاستگاه یکسان، از یکدیگر جدا بودند و هر یک شاخصه‌های مخصوص به خود را داشتند.
قوم لر بهمئی
منبع عکس: نامشخص
ایل لر بهمئی یکی از ایل‌های لر است که در ایران زندگی می‌کنند. آن‌ها نام خود را از فردی به نام بهمن گرفته‌اند. ایل بهمئی، بهمن را جد خود می‌دانستند. این ایل به دو تیره احمدی و محمدی تقسیم می‌شود و هر یک از این تیره‌ها، دارای زیرمجموعه‌های جداگانه هستند. تیره احمدی به دو قسمت بیژنی و جلالی تقسیم می‌شود. بخش بیژنی به طایفه‌های غیبی، بتلی، ویسی، بلواسی، کهرلی، مش محمدی و شه میصری تقسیم می‌شد و بخش جلالی نیز چهار طایفه داشت که با نام‌های شاه‌نظری، کمبری، شوسنی و باولی شناخته می‌شدند.
تیره محمدی نیز ۹ طایفه دارد که با نام‌های عالی محمدی، محمدمیسا، بناری، نوروزی، کلاه کج، علاالدین خلیلی، نری‌میسا و کمایی شهرت دارند. طایفه علاالدین نیز چهار بخش دارد که به نام‌های شیخ، خاجمیر، نعمت‌الله و قنبر شناخته می‌شوند. درباره خاستگاه ایل بهمئی دو نظریه موجود است. برخی ایل بهمئی را از نژاد بختیاری و جزوی از طایفه بهداروند می‌دانند که در گذشته به کهکیلویه و بویر احمد کوچانده شده‌اند و برخی دیگر، ایل بهمئی را اصالتا از لرهای کهکیلویه و بویراحمد می‌دانند.
آداب و رسوم قوم لر
این روزها، پژوهشگران فرهنگ عامه و سنت‌های اجتماعی و فرهنگی، برای آداب و رسوم گذشتگان و سنت‌های آن‌ها ارزش و اهمیت خاصی قائل هستند. در بین آداب و رسومی که در سراسر دنیا در بین مردم رایج است، آداب و رسوم مربوط به ازدواج، پررنگ‌تر از دیگر رسوم است. قوم لر نیز از چنین شاخصه‌ای به دور نیست. در ادامه به برخی آداب و رسوم ازدواج و سوگواری در بین قوم لر اشاراتی خواهیم کرد.
آداب و رسوم ازدواج
منبع عکس: نامشخص
آداب و رسوم ازدواج در بین لرها شبیه هم نیست. این آداب بین لرهای بختیاری و لرهای لرستان، متفاوت است. برخی از سنت‌ها را ممکن است بخشی از لرها انجام دهند و بعضی دیگر آن را انجام ندهند. برای مثال در منطقه بختیاری، وقتی خانواده داماد توانستند موافقت عروس را برای ازدواج گیرند، داماد بعد از دادن هدیه به کسی که خبر را می‌آورد، حلقه‌ای از انگشتر را به خانه عروس می‌فرستد و از این طریق روی دختر نشان می‌گذارد که دختر مورد نظر نامزد دارد و نباید دیگران به خواستگاری او بروند. این رسم بیشتر در بین بختیاری‌ها رایج است.
آداب و رسوم ازدواج در نزد لرها چنین است که ابتدا یکی از نزدیکان داماد به خانه عروس می‌رود و از او خواستگاری می‌کند. خانواده عروس در این مرحله جواب صریحی نمی‌دهد. اگر مخالف باشد، به‌نحوی صحبت می‌کند که خانواده داماد وارد مراحل بعدی نشود و اگر پاسخ او مثبت باشد، با گشاده‌رویی از مهمان پذیرایی می‌کند و از این طریق به او می‌فهماند که موافق است و آن‌ها را به‌سمت مراحل بعد سوق می‌دهد. این رسم بیشتر در بین لرهای منطقه کهگیلویه و بویراحمد رایج است.
بعد از گرفتن موافقت عروس، مراسم نامزدی برگزار می‌شود. در مراسم نامزدی، تشریفاتی خاص انجام می‌شود. در روز نامزدی، مبلغ جهیزیه و شیربها را تعیین می‌کنند و هر دو طرف، قرارداد توافق را در حضور چند نفر بزرگ یا ریش سفید امضا می‌کنند. وقتی دختر را انتخاب کردند، یک روز را مشخص می‌کنند تا خانواده داماد شیرینی، یک کله قند و یک قواره از پارچه با چند قطعه طلا به خانه عروس ارسال کند. با ارسال این هدایا، رسمیت نامزدی تایید می‌شود. این مراسم را «شیرینی حرونی» می‌گویند.
بعد از شیرینی‌خوران، صحبت‌هایی درباره شیربها و مخارج عقد و عروسی بین دو طرف رد و بدل می‌شود و نرخ شیربها و مهریه مشخص می‌شود؛ سپس احتیاجات عقد و عروسی بین دو طرف و با رضایت آن‌ها مشخص و روی یک لیست نوشته می‌شود. این لیست که به نام کلام‌الله مجید تزیین شده است را «سیاهه» می‌نامند. وقتی دختر و پسر نامزد شدند، داماد به خانواده عروس اعلام می‌کند که با چند نفر به مهمانی خانه آن‌ها می‌رود. در این مهمانی، داماد یک دست لباس به عروس هدیه می‌دهد. این مهمانی در بین لرها با عنوان «حسیره» شهرت دارد.
منبع عکس: نامشخص
در بین لرها، رسم بر این است که بخشی از جهاز دختر، توسط داماد تهیه می‌شود. در مناطق لرنشین رسم بر این است که لیستی از جهاز دختر را تهیه می‌کنند و آن را به خانواده داماد می‌دهند تا محتویات لیست را تهیه کند. پس از آن به سراغ افرادی می‌روند که قرار است در مهمانی دعوت شوند. لیستی از مهمانان تهیه می‌کنند و یک روز پیش از موعد مقرر، از آن‌ها به‌صورت شفاهی یا از طریق ارسال کارت، دعوت می‌شود در مراسم شرکت کنند. مهمانی عروسی ممکن است طبق شرایط، یک یا چند روز به طول بینجامد.
مهمانان در روزی که دعوت شده‌اند به مراسم عروسی می‌روند. از ابتدا طبق توافقی که صورت می‌گیرد مشخص است که هر فرد باید به چه میزان پول برای هدیه بپردازد. یک نفر انتخاب می‌شود تا پول‌ها را از مهمانان بگیرد و نام و مبلغ پولی را که توسط مهمان‌ها پرداختش شده است را در یک برگه یا دفتر یادداشت کند. سپس از مهمانان با شیرینی و چای پذیرایی می‌شود.
در بین لرها، معمولا عقد و عروسی با هم انجام می‌شود. شب قبل از عقد، مراسم حنابندان انجام می‌شود. در این مراسم، علاوه بر حنا گذاشتن به دست و پای عروس و داماد، به دست دخترها و زنان جوان حنا گذاشته می‌شود و آن‌ها برای روز عقد آماده می‌شوند. در گذشته برای مراسم عقد، یک روحانی را به منزل می‌آوردند و او با اجازه والدین عروس و داماد آن‌ها را عقد می‌کرد.
بعد از عقد، مراسم عروسی آغاز می‌شود و با پذیرایی از مهمان‌ها و صرف شام، به سراغ عروس می‌روند و او را با شادی و هلهله به خانه داماد می‌آورند. بعد از آن، مراسم بره کشون شروع می‌شود و گوسفندی را جلوی عروس و داماد سر می‌برند و آن‌ها از روی خون گوسفند می‌گذرند و وارد خانه داماد می‌شوند. مراسم عروسی با آمدن عروس پایان می‌یابد و زوج جوان زندگی مشترک خود را آغاز می‌کنند.
مراسم دادن هدایا در بین اقوام لر، متفاوت است. این رسم در برخی جاها پیش از عروسی، در بعضی جاها حین عروسی و در بین لرهای کوچک مثل منطقه الیگودرز، یک روز بعد از عروسی انجام می‌شود.
آداب و رسوم سوگواری
منبع عکس: نامشخص
آداب و رسوم سوگواری در بین لرها متفاوت است. اگر فرد بیمار باشد، خویشاوندان و نزدیکان او به دیدن بیمار می‌روند. اگر فرد فوت کرد، افراد فامیل و افراد دور و نزدیک در مراسم خاکسپاری، تشیع و تدفین او شرکت می‌کنند. در بین قوم لر، مراسم روز سوم، روز هفتم، روز چهلم و سالگرد برگزار می‌شود و با ادای احترام به متوفی، در از دست دادن او سوگواری می‌کنند.
مراسم عزاداری در بین لرهای مناطق مختلف ایران ریشه‌ای مشترک دارد؛ اما تفاوت‌هایی هم با یکدیگر دارند. در بین لرها مراسمی برای مردگان در نظر گرفته می‌شود که هفت تا پنج روز مانده به عید نوروز برگزار می‌شود. در این مراسم پلو با گوشت، شیربرنج و حلوای خرما می‌پزند و آن را خانه به خانه تقسیم می‌کنند و به آن «خیرات» می‌گویند. خیرات را افراد کوچک‌تر تقسیم می‌کنند و افراد بزرگ‌تر فاتحه می‌خوانند.
طبق سنت‌ها و آداب و رسوم لرهای بختیاری، پیرزنان ترانه‌هایی غمناک به زبان لری می‌خوانند تا هرچه بیشتر بر شکوه و عظمت مراسم عزاداری بیفزایند و سوز و گداز مراسم عزا را بیشتر کنند. در هنگام زمزمه این اشعار، زنان دیگر قوم لر نیز با این پیرزنان همراهی می‌کنند تا صدای این آواز غم‌انگیز به گوش همه کسانی که در این مجلس حضور دارند برسد. در بین مردان بختیاری این نغمه‌ها که «گاگریو» نام دارند با موسیقی حزن‌انگیز و همراهی ساز چپ که نشانه عزا است، برای حاضران در مجلس سوگ، اجرا می‌شود. مراسم سوگواری در بین لرهای بختیاری با نغمه‌های آن شهرت دارد. این نغمه‌ها بخش زیادی از ادبیات فولکلور لرهای بختیاری را در بر می‌گیرند.
آیین یاری و مهمان داری
منبع عکس: نامشخص
آداب و رسوم دیگری که بین لرها رواج دارد، آداب یاری کردن است. کمک کردن به دیگران از گذشته‌های دور در فرهنگ ایرانی رایج بود. طبق این رسم، اگر کسی در شرایطی قرار می‌گرفت که نیازمند کمک بود، افراد از یاری او فروگذار نبودند. برای مثال اگر فردی خانه‌اش آتش می‌گرفت یا با زلزله ویران می‌شد، افراد فامل و خویشاوندان دور و نزدیک، او را در ساختن خانه نو یاری می‌کردند. اگر کسی به‌دلیل بیماری یا فقر، نمی‌توانست در وقت درو یا کشت، محصول خود را جمع‌آوری کند، محصول او را جمع‌آوری می‌کردند.
خصلت مهمان‌نوازی یکی از ویژگی‌هایی است که قوم لر به آن مزین است و این خصلت برای همگان به اثبات رسیده است. این سنت از گذشته در بین لرهای عشایر رایج بود. آن‌ها برای مهمان ارج و قرب بسیاری قائل بودند. حتی اگر یک گلیم داشتند و مهمانی برای آن‌ها می‌آمد، اگر مرد بود در کنار مرد خانه و اگر زن بود در کنار زن خانه شب را به صبح می‌گذراند و از همان خوراکی که اهل خانه می‌خوردند، به مهمان نیز می‌دادند. این روزها زندگی‌ها از تجملات بیشتری برخوردار هستند و مهمانی‌ها نیز با سبک‌های دیگری برگزار می‌شوند؛ اما احترام به مهمان، همچنان برقرار مانده است.
زبان لری
منبع عکس: نامشخص
مردمان لر به زبان لری تکلم می‌کنند و این زبان، نزدیک‌ترین گویش به زبان فارسی است. زبان لری ریشه در فارسی میانه و فارسی باستان دارد. برخی بر این عقیده‌اند که زبان لری از پارسی میانه پهلوی گرفته شده است و با یک واسطه به زبان فارسی باستان، یعنی زبان هخامنشیان می‌رسد. ویژگی‌های زبان لری نشان‌دهنده این است که این زبان در لرستان، بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد با هم یکی نیستند. اگرچه ریشه این زبان‌ها یکی است؛ اما گویش آن‌ها متفاوت است و گاه حتی یک واژه، ممکن است معناهای متفاوتی در بین آن‌ها داشته باشد.
سکونتگاه قوم لر
منبع عکس:تسنیم
جغرافیای لرها به‌صورت پراکنده در نقاط زیر است. این دسته‌ها هریک گویش متفاوت از دیگری دارند.
| دسته | محل سکونت |
|---|---|
| لر بزرگ |
|
| لر کوچک | این دسته از لرها در استان لرستان، ایلام، خوزستان، جنوب و غرب همدان و برخی از نقاط شرقی عراق هستند و با ایران مرز مشترک دارند. |
| لر بویراحمدی | این دسته از لرها در استان کهگیلویه و بویراحمد و بخشی نیز در جنوب شرق استان خوزستان ساکن هستند. |
| ممسنی | این دسته در استان فارس، ممسنی و بخش‌هایی از کازرون، رستم و شیراز ساکن هستند. |
وجه تسمیه کلمه لر
منبع عکس: نامشخص
مفهوم واژه لر وجه تسمیه‌هایی دارد که مشخص نیست کدام‌یک از آن‌ها قطعیت بیشتری دارند. همان طور که در بالا هم گفته شد برخی آن را برگرفته از واژه لهراسب ذکر کرده و لرها را از اعقاب او دانسته‌اند. برخی دیگر نیز واژه لر را نام یک شهر می‌دانند که در استان خوزستان واقع بود. حمدلله مستوفی نیز واژه لر را نام یک روستا می‌داند که در کوهپایه‌های زاگرس واقع بوده است. برخی نیز بر این باورند که چون به کوه پر درخت، لر گفته می‌شد، به محلی که این قوم در آن ساکن بوده‌اند و درخت زیاد داشته، لر (ler) گفته‌اند و با گذشت زمان لام که ختم به کسره بود، به لام ختم به ضمه، تغییر کرده است.
پوشش قوم لر
منبع عکس: نامشخص
قوم لر همان‌گونه که دارای خصائل و آداب و رسومی خاص است، لباسی سنتی نیز بر تن می‌کند که به لباس لری شهرت دارد. این لباس محلی ایران ترکیبی از فرهنگ، جغرافیا، دین و خصلت‌های این قوم است که در اثر هم‌زیستی افراد با یکدیگر، شکل گرفته است. لباس‌های لری هم زنانه هستند و هم مردانه. این لباس‌ها در بین تمامی قوم لر یکی نیستند و بین دسته‌های مختلف، با هم تفاوت‌هایی دارند. با این توضیح، لباس‌های لرهای بختیاری با لرهای بویراحمدی و لرهای فیلی یکی نیستند.
لباس لرهای فیلی
لرهای فیلی لباس مخصوص به خود را دارند که از بخش‌های مختلف تشکیل می‌شود. لباس لرهای فیلی از یک کلاه کوچک زیبا تشکیل شده است که به‌وسیله سکه‌های قدیمی تزیین می‌شود. این کلاه زیبا به‌صورت دستی بافته می‌شود. «گلونی» یا روسری یک سربند مخصوص است که اصل واژه آن گلبندی بوده است که به مرور زمان به گلونی تغییر نام یافت. گلونی از نوعی پارچه ابریشمی رنگی دوخته می‌شود.
جومه نیز پیراهن زنان لر فیلی است که آستین‌های آن بلند هستند و بلندی آن نیز تا مچ پا می‌رسد. شلوار زنان نیز به پاپوش مشهور است. جنس این شلوار بسیار نرم است و از ابریشم دوخته شده و پاچه آن از شلوار کردی بازتر و راحت‌تر است. زنان نوعی کفش را می‌پوشند که نام آن کاله است و به آن آژ هم می‌گویند. کوفلنجا نیز یک نیم‌تنه است که آن را روی یک پیراهن بلند می‌پوشند و جنس آن از مخمل و زری است.
لباس مردان لر فیلی از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود. قبایی که می‌پوشند به «ستره» مشهور است که اندازه آن تا زیر زانو است. مردان لر این قبا را در مراسم‌های رسمی استفاده می‌کنند. مردان از کلاه نمدی استفاده می‌کنند که به‌شکل استوانه است. سربند، تکه‌ای دیگری از لباس‌های مردانه است که آن را به‌صورت عمامه دور کلاه می‌بندند. امروزه این نوع از سربند به چفیه هم تغییر شکل داده است. چوخا نیز نوعی بالاپوش مردانه با آستین کوتاه است که با پشم گوسفند آن را می‌بافند و به تن می‌کنند.
منبع عکس:مجله دلتا
لباس لرهای بختیاری
لباس لرهای بختیاری، لباسی ویژه است که با دیدن آن به تن این قوم می‌توان به‌راحتی آن‌ها را از اقوام دیگر، تشخیص داد. لرهای بختیاری در چهارمحال و بختیاری، خوزستان و اصفهان پراکنده هستند. مردان این قوم کلاهی سیاه از نمد به سر می‌گذارند که به «کلاه خسروانی» معروف است. این افراد چوقا، شلوار دبیت، گیوه و در فصول سرد، کردین نیز می‌پوشیدند.
منبع عکس: نامشخص
لباس‌های زنان بختیاری نیز شامل یک کلاه به نام «لچک»، یک روسری سه متری به نام «مینا»، زیرلچکی، جومه که پیراهن زنانه است، شولارقری که دامنی پرچین است که زیر جومه می‌پوشند و ارسی نیز نوعی کفش است که برای زنان بختیاری استفاده می‌شد.
منبع عکس: نامشخص
لباس‌های بختیاری در دوره رضاشاه و یکجانشین شدن عشایر، در بین مردان کم‌رنگ شد؛ اما زنان که بیشتر وقتشان در خانه بودند و کمتر در مکان‌های عمومی ظاهر می‌شدند، بهتر توانستند فرهنگ خود را حفظ کنند و تغییرات کمتری در لباس‌های خود دادند.
لباس لرهای جنوب
پوشش لرهای جنوب که در کهگیلویه و ممسنی زندگی می‌کردند، با لرهای دیگر مناطق ایران، تفاوت‌هایی داشت. این لباس را بیشتر لرهای ساکن استان فارس، کهگیلویه و برخی دیگر از لرهای خوزستان می‌پوشیدند. این لباس را امروزه بیشتر زنان مسن می‌پوشند و زنان دیگر آن را تنها در مجالس عروسی پوشیده‌اند. لباس‌هایی که زنان می‌پوشند از رنگ‌های شاد و متنوع هستند. طبق آنچه که در منابع آمده است، قدمت این لباس‌ها به قرن هشتم هجری و دوره حکومت تیموریان می‌رسد.
منبع عکس: رضا کامران
لباس‌های سنتی لرهای جنوب، از سه بخش تشکیل می‌شوند. یک بخش آن‌ها شامل سرپوش است که به آن روسری یا مینا هم می‌گویند. پارچه مینا از یک متر بیشتر است و روی آن یک پارچه به نام چارقد پوشیده می‌شود. این پارچه در زبان فارسی به نام «سربند» معروف است. کلاهی کوچک نیز در زیر مینا است که موهای جلوی سر را می‌پوشاند و وسایل تزیینی و زیورآلات نیز به آن وصل می‌شوند. بالاتنه این لباس همان جومه است که از زیر گردن تا پایین پا را می‌پوشاند. این پیراهن آستین‌های بلندی دارد و مدل آن برای همه زنان لر استفاده می‌شود.
بخش پایین تنه لباس، دامن است که شباهت زیادی به شولارقری دارد. این دامن ۶ تا ۱۲ متر پارچه را به خود اختصاص می‌دهد. این دامن از بالا دارای کش است و حالتی چین خورده دارد و پایین آن نواردوزی شده است. رنگ پارچه‌ها بسیار متنوع و زیبا هستند و جنس آن‌ها نیز بر اساس گرایش‌های قومی و قبیله‌ای زنان انتخاب می‌شود. افراد کم سن و سال، از رنگ‌های شادتر و افراد با سن بالا از رنگ‌های تیره‌تر استفاده می‌کنند.
مشاهیر قوم لر
در بین لرها افراد مشهور و بانفوذی است که هم شامل زنان و هم مردان می‌شوند. بدون شک پرداختن به تمامی افراد مشهور این قوم در این گفتار، امکان‌پذیر نخواهد بود؛ بنابراین سه نفر از معروفترین مشاهیر قوم لر که هرکدام مربوط به یک دسته از این قوم هستند را در اینجا معرفی می‌کنیم.
سردار اسعد بختیاری
منبع عکس: نامشخص
«علی قلی خان سردار اسعد» از بزرگ‌مردان لر در ایل بختیاری است. او که به سردار اسعد بختیاری شهرت دارد، یکی از رجال سیاسی معروف در تاریخ معاصر ایران است. علی‌قلی‌خان رئیس ایل بختیاری بود. دوره حیات سیاسی این مرد بزرگ، مقارن با چهار پادشاه در ایران بود.
علی قلی خان بختیاری فرزند چهارم حسینقلی خان بود که بعد از مرگ پدر، جانشین او شد. او بعد از به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه قاجار، با کمک برادرش صمصام‌السلطنه و پسر عموی خود ضرغام‌السلطنه ابتدا به اصفهان حمله کرد و پس از فتح اصفهان، به منطقه بختیاری رسید و با متحد کردن تفنگچی‌های خود به تهران حمله کرد. سردار اسعد با همراهی سرداران آذربایجان و محمد ولی خان تنکابنی تهران را فتح و مشروطه را در پایتخت احیا کردند.
سردار اسعد بعد از مشروطه، به‌سمت وزیر جنگ گماشته شد و در یک دوره نیز وزیر داخله بود. در دوره حیات سیاسی سردار اسعد، نفت توسط کنسرسیوم دارسی در خوزستان و مسجد سلیمان کشف شد. سردار اسعد علاوه بر سیاست، در ترجمه برخی آثار از زبان فرانسه نیز همت گماشت. از او کتابی تاریخی با عنوان تاریخ بختیاری نیز به‌جای مانده که در آن به شرح تاریخ بختیاری همت گماشته است.
کریم خان زند
منبع عکس: نامشخص
کریم‌خان زند از طایفه زند لرستان و موسس سلسله زندیه بود. در عصر حاکمیت او آرامش و امنیت بر ایران حکم‌فرما شد. او شیعه مذهب بود؛ اما در زمان حکومت خود، برای ترویج مذهب، تلاش چندانی نکرد. کریم خان زند در کشور، تسامح مذهبی برقرار کرد و مدارا را با پیروان ادیان مختلف، پیشه خود ساخت.
کریم‌خان زند به نسبت دیگر پادشاهان ایرانی، دربار خود را ساده انتخاب کرد. او نام وکیل‌الرعایا را برگزید تا دستگاه اداری مانند دستگاه‌های پادشاهان دیگر تشکیل ندهد. کریم خان زند به فرهنگ و ادبیات علاقه زیادی داشت و برای رشد فرهنگ و ادب در ایران تلاش کرد. در زمان حکومت او شعرا و نویسندگان، انزوا را کنار گذاشتند و مجالس ادبی را برای پیشرفت شعر و ادبیات ترتیب دادند.
کریم خان زند در دوره پادشاهی خود تلاش بسیاری برای رواج امنیت در کشور انجام داد. با ایجاد امنیت، تجارت و بازرگانی ایران با خارج از کشور توسعه پیدا کرد. کریم خان زند برای پیشرفت تجارت، گا‌م‌های عظیمی برداشت. او با ایجاد امنیت در خلیج فارس و عقد قرارداد تجاری با انگلستان، روابط بازرگانی را توسعه داد.
رئیس علی دلواری
منبع عکس: نامشخص
رئیس علی دلواری از لرهای جنوب ایران است که در هنگام اشغال بوشهر توسط نیروهای بریتانیا، در میانه جنگ جهانی اول، رهبری قیام مردمان جنوب را عهده‌دار شد. او طرفدار مشروطه بود. با تصرف بوشهر توسط انگلیسی‌ها، روحانیون فتوای جهاد دادند و رئیس علی به‌همراه گروهی از مردم تنگستان به مبارزه با نیروهای انگلیس رفت.
تنگستانی‌ها به نیروهای انگلیسی شبیخون زدند و نیروهای انگلیسی تلفات بسیاری را متحمل شدند. رئیس علی دلواری سرانجام با خیانت یکی از همراهان خود کشته شد و روز شهادت او را به نام روز ملی مبارزه با استعمار انگلستان نام نهادند.
قوم لر یکی از اقوام اصیل ایرانی است که به دو دسته لر بزرگ و لر کوچک تقسیم می‌شود. این قوم نیز مانند دیگر اقوام ایرانی، تاریخی پر فرازونشیب را از سر گذرانده و در برابر ناملایمات روزگار ایستادگی کرده تا اینکه توانسته است به امروز برسد. قوم لر دارای خاستگاه و سکونتگاه مشخصی است و آداب و رسوم مخصوص به خود را دارد که در شرح آن‌ها در متن آمد. شما هم نظر خود را با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.
منبع عکس کاور: نامشخص
دیدگاه