اردشیر یکم هخامنشی | زندگینامه اردشیر درازدست + علت مرگ

اردشیر یکم هخامنشی پس از به قتل رسیدن پدرش خشایارشا، جانشین او شد. خشایارشا در هنگام حکومت، فرزند بزرگ‌تر خود داریوش را به جانشینی برگزیده بود؛ اما داریوش به قتل رسید و اردشیر یکم با کمک اردوان بر تخت سلطنت هخامنشیان نشست. اردشیر پس از تکیه بر تخت، تمامی نزدیکان خود را به‌عنوان «ساتراپ» در بخش‌های مختلف امپراتوری هخامنشی منصوب کرد. ویشتاسب برادر اردشیر، تلاش کرد تا با ترتیب دادن یک توطئه قدرت را از اردشیر بگیرد؛ اما شکست خورد.

آنچه باید درباره اردشیر یکم هخامنشی بدانید:

• اردشیر یکم کیست؟
• لقب اردشیر یکم
• زندگی‌نامه اردشیر یکم
• اوضاع عمومی جامعه در زمان اردشیر یکم هخامنشی
• نقش‌برجسته اردشیر یکم در نقش رستم
• کتیبه اردشیر یکم در تخت جمشید
• مرگ و محل دفن اردشیر یکم هخامنشی

اردشیر یکم کیست؟

_{منبع عکس: نامشخص}

اردشیر یکم هخامنشی فرزند خشایارشا و ملکه آمستریس بود. اردشیر یکم بعد از قتل داریوش بزرگ و جانشین او خشایارشا، بر تخت سلطنت نشست. ویشتاسب برادر اردشیر از او بزرگ‌تر بود؛ اما اردشیر بر او پیش‌دستی کرد و با کمک اردوان، فرمانده گارد شاهنشاهی، قدرت را به دست گرفت. اردوان به این فکر می‌کرد که بعد از گذشت مدتی، اردشیر را از تخت سلطنت بردارد؛ اما اردشیر از قصد او آگاهی یافت و اردوان را کشت. بعد از قتل اردوان، اردشیر خود را شاه هخامنشی خواند و مدت ۴۱ سال بر ایران فرمانروایی کرد.

در دوره حکومت اردشیر یکم، ایران هخامنشی به قدرت بیشتری دست یافت. ایران با کمترین جنگ‌ها، بدون هزینه مالی و تلفات کم توانست منافع بسیاری را در یونان نصیب خود کند. در دوره پادشاهی اردشیر یکم، ایران رونق فرهنگی بسیار یافت و بر قدرت خود در شرق افزود. در این دوره، ایران در آرامش به سر می‌برد و ناآرامی‌هایی که ایجاد می‌شد، خیلی زود فرو می‌نشست.

اردشیر در منابع تاریخی، شاهی جوانمرد و رئوف توصیف شده است. برخی منابع تاریخی یونان نیز او را بهترین شاه هخامنشی توصیف کرده‌اند؛ اما مطالعه منابع بیشتر نشان می‌دهد که اردشیر در هنگام عصبانیت عنان از کف می‌داد. برخورد او با بغابوخش که داماد او بود و اردشیر یکم با یک بهانه دستور اعدام او را داد، نمونه‌ای از این اخلاق او است. اگرچه با وساطت اطرافیان، بغابوخش را بخشود، طولی نکشید که او را به نقطه‌ای دوردست تبعید کرد.

لقب اردشیر یکم

نام اردشیر یکم به زبان فارسی باستان «ارتخشترا» و لقب او «درازدست» بوده است. هرودوت، درازدست را به مفهوم جنگجوی بزرگ می‌دانست. طبق منابع تاریخی، نخستین کسی که لقب درازدست را برای اردشیر یکم به کار برد، «دی‌نن» بود. او این لقب را به مفهوم توان گسترده اردشیر دانسته است. با این توضیح، می‌توان چنین استنباط کرد که لقب درازدست را یونانی‌ها به اردشیر یکم دادند. پلوتارک در کتاب خود علت دادن این لقب به اردشیر را این دانسته است که دست راست اردشیر بلندتر از دست چپ او بود. زرین‌کوب نیز درازدست را به مفهوم توانا ذکر می‌کند. برخی نیز بر این عقیده‌اند که لقب درازدست از آن رو به اردشیر داده شد که فرمانروایی یک امپراتوری بزرگ را در دست داشت.

زندگی‌نامه اردشیر یکم

_{منبع عکس: اطلس تاریخ ایران}

گاهشمار زندگی

بعد از مرگ خشایارشا در سال ۴۶۵ پیش از میلاد پسر او ارشک، شاه ایران شد. او از سال ۴۶۵ تا ۴۲۴ پیش از میلاد، به‌مدت ۴۱ سال شاه ایران بود. ارشک بعد از رسیدن به شاهی، نام ارتخشترا را برگزید. با روی کار آمدن اردشیر و بعد از اینکه خبر درگذشت خشایارشا به مصر رسید، گروهی از مصریان سر به شورش برداشتند. عموی اردشیر که شهربان مصر بود، در این شورش به قتل رسید. مردم عادی در این شورش حضور نداشتند و یونانیان آن را پشتیبانی می‌کردند.

اردشیر، ارتاباذ و بغابوخش که به مگابیز هم شهرت داشت را مامور دفع شورش در مصر کرد؛ اما نیروی دریایی ایران برای مقابله با شورش مصر مهیا نبود. به‌علت عدم آمادگی نیروی دریایی ایران برای مقابله با این شورش، زمان مقابله، یک سال به تعویق افتاد. با مهیا شدن نیروی دریایی ایران، آرتاباذ از راه دریا به مصر رفت و بغابوخش نیز به ممفیس حمله برد. شورش مصر سرکوب شد؛ اما محاصره شورشیان در دریا یک سال به طول انجامید.

منابع تاریخی نام همسر اردشیر یکم را «داماسپیا» نوشته‌اند. به گفته «کتزیاس»، خشایارشاه ۱۷ پسر داشت که تنها خشایارشا پسر همسر رسمی او داماسپیا بود که جانشین اردشیر یکم شد و بعد از او به تخت سلطنت هخامنشیان نشست.

شخصیت

اردشیر هخامنشی را در منابع، شاهی جوانمرد و خوشنام توصیف می‌کنند. پلوتارک اردشیر یکم را شاهی بزرگوار و دارای روان پاک دانسته‌ است. در روزگار او روابط با یونان بر پایه احترام متقابل بود. اردشیر یکم به بسیاری از شهرهای آتن، خودمختاری داد. او قلمرو خود را با تدبیر و سیاست اداره می‌کرد. اردشیر یکم در ابتدای شاهی خود فرمان داد از شدت کیفرها بکاهند و جزای افراد را ملایم‌تر کنند. برخی منابع تاریخی بر این عقیده‌اند که اردشیر یکم هخامنشی زیر سلطه مادر خود بود و در بسیاری از موارد، نظرهای مادرش «آمستریس» در تصمیم‌های شاه تاثیر داشتند.

جنگ‌ها

_{منبع عکس: نامشخص}

در دوره حکومت اردشیر یکم هخامنشی، شورش‌هایی در مصر رخ داد که اردشیر توانست به کمک فرمانروایان خود آن را سرکوب کند. علاوه بر شورش مصر، مگابیز یکی از سرداران اردشیر یکم بود که برای اعتراض به فرمان قتل اسرای یونانی در سوریه سر به شورش برداشت؛ اما اردشیر شورش وی را سرکوب کرد.

در دوره فرمانروایی اردشیر یکم هخامنشی، به‌دلیل ارتباط خوبی که بین اردشیر و تمیستوکلس وجود داشت، ایران و یونان بیشتر در صلح بودند و جنگ‌های بسیار کوتاه و کم رنگی بین آن‌ها رخ داد که سرانجام به نفع اردشیر تمام شد. اردشیر با سیاست تفرقه‌اندازی بین شهرهای آتن، از اتحاد آن‌ها به نفع خود جلوگیری کرد و با کمترین هزینه توانست بر یونان سلطه پیدا کند. اردشیر دستور داد استقلال شهرهای یونان را به رسمیت بشناسند و با اهالی شهرها به احترام رفتار کنند.

اقدامات در دوره پادشاهی

_{منبع عکس: نامشخص}

• اردشیر یکم هخامنشی با سیاستی که داشت موفق شد ایران را با ثبات و آرامش اداره کند. در دوره حکومت او، جنگ‌های بسیار کمی رخ داد.
• تمیستوکلس به دربار اردشیر یکم پناهنده شد و اردشیر درخواست او را پذیرفت و به تمیستوکل امان داد. بعد از آن تمیستوکل تبدیل به یکی از نزدیکان شاه شد و از امتیازاتی برخوردار شد که نجیب‌زادگان استفاده می‌کردند، وجود تمیستوکل در دربار برای سیاست‌هایی که شاه درباره یونان پیش می‌گرفت، مفید بود؛ اما دخالت او در همه امور سبب نارضایتی اطرافیان شاه می‌شد. اردشیر با کمک و مشاوره تمیستوکل توانست با یونان صلح و سیاست‌های خود را به‌صورت صلح‌طلبانه در آنجا دنبال کند.
• در دوره پادشاهی اردشیر یکم، شورش‌های مختلفی در قلمرو او توسط سردارانش شکل گرفت؛ اما اردشیر توانست با موفقیت آن‌ها را سرکوب کند.
• اردشیر کاخ صد ستون را که بنای آن در دوره خشایارشا گذاشته شده بود، به پایان رساند.
• آرامشی که در عصر حکومت اردشیر در ایران ایجاد شد، توسعه فرهنگ و تمدن هخامنشی را در بیرون از مرزهای ایران توسعه داد.
• اردشیر در دوره حکومت خود، همچون پدرانش به حمایت از قوم یهود پرداخت و در دوره او سرزمین قوم یهود در آرامش بود و پیشرفت‌های بسیار داشت. اردشیر نحمیا را برای اداره اورشلیم انتخاب کرد و او بناهای استحکامی زیادی در اورشلیم ساخت و شهر را به حالت حفاظتی درآورد. در این دوره اورشلیم از لحاظ مدنی نیز پیشرفت کرد و اصلاحاتی در قوانین آن انجام داد.

جانشینان

بعد از مرگ اردشیر یکم، جنگ‌های خانگی به‌منظور کسب تاج‌وتخت پادشاهی هخامنشی در درون امپراتوری رخ داد. خشایارشای دوم که فرزند اردشیر یکم و جانشین او بود، تنها ۴۵ روز بر تخت سلطنت هخامنشیان تکیه زد و پس از آن به دست برادر خود سغدیانوس به قتل رسید. کتزیاس در کتاب خود آورده است که در آن زمان اردشیر دستور داد جسد پدر و مادرش را به تخت جمشید انتقال دهند؛ اما با کشته شدن او، هر سه جسد را با هم انتقال دادند.

سغدیانوس برادر خشایارشاه نیز تنها هفت ماه بر اریکه قدرت بود. او نیز بعد از هفت ماه به دست داریوش دوم کشته شد. اخس پسر دیگر اردشیر یکم نیز در همان زمان به قتل رسید و سرانجام بعد از دفع توطئه‌های بسیار، داریوش دوم در سال ۴۲۳ پیش از میلاد به تخت سلطنت هخامنشیان نشست.

کاخ‌ها

_{منبع عکس: نامشخص}

طبق گفته منابع تاریخی، کاخ صد ستون، دومین کاخ بزرگی بود که در دوره هخامنشی بنا شد. این کاخ در شرق کاخ آپادانا قرار داشت و تالار مرکزی آن دارای ۱۰۰ ستون بود. نام این کاخ نیز از تعداد ستون‌های آن گرفته شده است. باستان‌شناسان این بنا را تالار تخت نیز نامیده‌اند. از سرستون‌های این کاخ، تنها دو سرستون باقی مانده است که اکنون در موزه شهر شیکاگو نگهداری می‌شوند.

تالار بزرگ، قسمت اصلی کاخ صد ستون محسوب می‌شود. تالار کاخ، شکلی چهارگوش دارد و مساحت آن بیش از ۴,۶۰۰ متر مربع است و سطح کاخ دو متر از سطح کاخ آپادانا پایین‌تر قرار دارد. این تالار دارای هشت در بود که به دالان‌ها، ایوان و صندوق‌خانه منتهی می‌شدند.

دیوارهای تالار با سنگ‌های مرمر سیاه ساخته شدند که ۴۰ سانتی‌متر بلندی داشتند. هر یک از دیوارها دارای دو دریچه، ۹ تاقچه و پنج دریچه از سنگ هستند. زیر ستون‌های کاخ، زنگوله‌های بوته‌دار بود که به بوته‌های مرکب و گل، مزین شده و روی ستون‌های کاخ، گاوهایی دو سر ساخته شد. ارتفاع هر یک از ستون‌های کاخ ۱۴ متر ذکر شده است.

ساخت کاخ صدستون را خشایارشا آغاز کرد؛ اما مهلت نیافت آن را به اتمام برساند. به گفته منابع، اردشیر صنعتگران و معماران را به کار گرفت تا اینکه کار را ادامه دهند و بنا در دوره او ساخته و به پایان رسید. شرح اتمام کاخ در دوره اردشیر در یک سنگ‌نوشته در جنوب شرقی تالار کاخ صدستون آمده است. بنای کاخ صد ستون در سال ۴۷۰ پیش از میلاد آغاز شد و در سال ۴۵۰ پیش از میلاد اتمام یافت. شرح کتیبه که به خط میخی بابلی نوشته شده، به‌نقل از اردشیر شاه چنین است:

این خانه را خشیارشا، پدر من، پی اش را ریخت، به تایید اهورا مزدا، من، اردشیر شاه، آن را برآوردم و تمامش کردم.

مرزها و قلمرو حکومت

در دوره حکومت اردشیر یکم هخامنشی، کشورگشایی خاصی انجام نشد و اردشیر به حفظ قلمرو بازمانده از پدرش خشایارشا اکتفا کرد. مرزهای امپراتوری هخامنشی در این دوره ثابت ماندند و اردشیر بیشتر وقت خود را صرف ایجاد آرامش در کشور و تکمیل کارهای خشایارشا کرد. در این دوره، مصر و دولت‌شهرهایی از یونان زیر نظر هخامنشیان اداره می‌شدند. اورشلیم و قلمرو مربوط به دولت یهود نیز زیر نظر ایران بود. در این دوره تعداد جنگ‌های ایران با یونان بسیار کم و هر دو دولت، اکثر اوقات در صلح بودند.

اوضاع عمومی جامعه در زمان اردشیر یکم هخامنشی

_{منبع عکس: نامشخص}

در دوره حکومت اردشیر یکم به‌علت خصلت جوانمردی که در او بود و به‌دلیل کاهش شدت قوانین کیفری، اعتماد بیشتری در بین عموم جامعه به شاه ایجاد شد. شورش‌هایی که در زمان حکومت اردشیر رخ داد، پشتوانه مردمی نداشتند. برخی از این شورش‌ها همچون شورش مصر از بیرون کشور هدایت می‌شدند و برخی دیگر نیز توسط سرداران اردشیر رخ دادند. از اوضاع عمومی جامعه در دوره حکومت اردشیر، اطلاع خاصی در دست نیست؛ اما به نظر می‌رسد اوضاع عمومی کشور در این دوره، مساعد بوده است؛ زیرا منابع تاریخی شورش یا نارضایتی عمومی که از سمت مردم باشد را در دوره حکومت اردشیر گزارش نکرده‌اند.

نقش‌برجسته اردشیر یکم در نقش رستم

_{منبع عکس: نامشخص}

نقش‌برجسته‌ای از اردشیر یکم هخامنشی در نقش رستم باقی مانده است. در این نقش‌برجسته، اردشیر به حالت نیم‌رخ ایستاده و یک دست خود را به حالت احترام و دعا به‌سمت بالا گرفته است، در دست دیگر او کمانی دیده می‌شود که سر آن به‌سمت پایین قرار دارد.  

کتیبه اردشیر یکم در تخت جمشید

_{منبع عکس: ایسنا}

از اردشیر یکم یک کتیبه به خط میخی و زبان فارسی باستان به‌جای مانده است. این کتیبه ۱۱ سطر دارد. محتوای آن ستایش اهورامزدا، معرفی اردشیر یکم و شرح ساخت بنایی از دوره خشایارشا است که اردشیر آن را به پایان رساند. اردشیر عمارت ۱۰۰ ستون را که در زمان پدرش شروع به ساخت شده بود، به اتمام رساند. از اردشیر کتیبه کوچکی نیز به زبان فارسی باستان بر جای مانده که در بشقابی نقره‌ای حک شده است. لوحی بابلی نیز بر جای مانده که نشان می‌دهد اردشیر تالار صد ستون را ساخته و آن را به اتمام رسانده است. در دوره اردشیر یکم، کارگاه‌های سلطنتی تخت جمشید فعال بودند و صنعتگران نیز در آن منطقه به ساخت تالار صد ستون اشتغال داشتند.

مرگ و محل دفن اردشیر یکم هخامنشی

_{منبع عکس: نامشخص}

اردشیر در سال ۴۲۴ پیش از میلاد درگذشت. دوره سلطنت او در برخی منابع تاریخی ۴۱ و در بعضی دیگر ۴۲ سال، ذکر شده است؛ ازاین‌رو، برخی منابع سال وفات او را ۴۲۳ پیش از میلاد نیز نوشته‌اند. طبق گفته منابع تاریخی، همسر او داماسپیا نیز در همان روز درگذشت و هر دو را در نقش رستم به خاک سپردند. مقبره اردشیر یکم در محل آرامگاه خانوادگی شاهان هخامنشی در نقش رستم واقع شده است.

اردشیر یکم هخامنشی که ششمین پادشاه این سلسله است، بعد از خشایارشا به تخت سلطنت ایران نشست. در دوره او ایران در ثبات و آرامش به سر می‌برد. در این دوره جنگ‌های زیادی رخ نداد و شورش‌ها نیز سرکوب شدند. اردشیر سیاست تفرقه‌اندازی در دولت‌شهرهای یونان را پیش گرفت و با جلوگیری از اتحاد دولت‌شهرهای یونان، آن‌ها را بدون ایجاد جنگی خاص، زیر سلطه خود درآورد. شما هم نظر خود را درباره اردشیر یکم هخامنشی با کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.

_{منبع عکس کاور: نامشخص}