چطور بدون آسیب زدن به حیات وحش عکاسی کنیم؟
عکاسی از حیوانات وحشی چه در دل طبیعت و چه در مناطق حفاظت‌شده، مستلزم رعایت یک سری نکات اخلاقی و احترام‌گذاشتن به زندگی و آرامش حیوانات است.
نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۸/۱۱/۲۵ منتشر شده و در تاریخ ۱۴۰۰/۰۲/۱۷ به‌روزرسانی شده است.
هر عکاسی در وهله اول باید آرامش و آسایش حیوانات را مدنظر قرار دهد. عکاس‌های نشنال جئوگرافی، نکاتی درباره نحوه عکاسی اخلاق‌مدار را با ما به اشتراک گذاشته‌اند که در ادامه این مقاله به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
از یک‌طرف، عکاس‌ها به ابزارها و فرصت‌های بی‌نظیری برای پیداکردن سوژه‌های حیوانی خود دسترسی دارند؛ از طرف دیگر، حیوانات وحشی با تهدیدهایی جدی برای بقای خود مواجه هستند. در واقع، ازبین‌رفتن زیستگاه، تغییرات اقلیمی، تجارت غیرقانونی حیوانات وحشی، ماهیگیری بیش از حد و آلودگی باعث کاهش فاجعه‌بار تعداد پرندگان، حشرات، پستانداران، خزندگان و دوزیستان طی چند دهه گذشته شده است.
بر اساس گزارش اخیر سازمان ملل متحد، از هر چهار گونه، یکی با خطر انقراض روبه‌رو است. علاوه بر این، قطع ارتباط جامعه مدرن با طبیعت نیز که از یک فرهنگ بی‌تفاوتی حکایت دارد، خود تهدید دیگری برای حیوانات به شمار می‌شود. در این جامعه مدرن، مردم به‌جای اینکه به دل طبیعت بروند، دستگاه‌های الکترونیکی‌شان را به برق وصل می‌کنند و زندگی مجازی خود را دارند. با این حال، عکاسی از حیات‌وحش این قدرت را دارد که مردم را به‌سمت شگفتی‌های طبیعت سوق دهد؛ در عین حال که ابزار مهمی برای ترغیب مردم به محافظت از حیات‌وحش و ایجاد تغییرات اساسی به حساب می‌آید.
در واقع عکس‌های حیات‌وحش ممکن است فقط در عرض چند دقیقه وایرال شده و باعث جلب توجه بیشتر به حیواناتی شود که در وضعیت بحرانی هستند. هرچند در رسانه‌های اجتماعی نیز علاوه بر تصاویری که با دقت و مراقبت نسبت به حیات‌وحش گرفته شده است، شاهد تصاویری هم هستیم که به قیمت زندگی و رفاه حیوانات عکاسی شده‌اند و هدف از آن‌ها به‌دست‌آوردن لایک و فالوور بیشتر است. با این اوصاف، چه کسی را می‌توان عکاس اخلاق‌مدار در حوزه حیات‌وحش در نظر گرفت؟
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
بورلی ژوبرت (Beverly Joubert)، عكاس نشنال جئوگرافی که ده‌ها سال است از حیوانات وحشی آفریقا عکاسی می‌کند، می‌گوید:
اخلاق عكاسی، همان اخلاق زندگی است؛ به‌طوری که همه‌چیز حول محور احترام می‌چرخد.
تعداد محدودی قوانین کلی و همین طور نقاط مبهم در این زمینه وجود دارد. آنچه که برای یک نفر اخلاقی محسوب می‌کند، برای فردی دیگر ممکن است غیراخلاقی به حساب آید. به همین دلیل باید محبت به حیوانات و حفاظت از آن‌ها را سرلوحه خود قرار دهیم و رفاه‌شان را در اولویت بگذاریم. با اینکه هیچ کتاب راهنمایی دراین‌باره نوشته نشده است، اما چندین اصل اساسی وجود دارد که می‌تواند مسیر روشنی را پیش روی عکاس‌ها قرار دهد.
۱. آسیب نرسانید
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
برای داشتن چشم‌اندازی بهتر، زیستگاه حیوانات را تخریب نکرده یا تغییری در آن ایجاد نکنید. اجازه دهید، حیوانات به کار خود مشغول باشند و به‌دنبال جلب توجه یا تعامل با آن‌ها نباشید. در فصل تولیدمثل دقت بیشتری به خرج دهید و علائم استرس در گونه‌های موردعلاقه‌تان را بشناسید. بی‌شک وقتی وارد قلمروی حیوانی می‌شوید، روی زندگی او تاثیر می‌گذارید؛ چراکه به‌دنبال لانه و محل زندگی حیوانات، محل غذا و جای تجمعات‌شان می‌شد و گاهی اوقات آن‌ها را لگدمال می‌کنید. اما آیا این بدان معنا است که اصلاً نباید به دل طبیعت بروید و عکاسی کنید؟ قطعا این‌طور نیست. اکنون بیش از هر زمان دیگری، طبیعت به داستان‌های ما نیاز دارد. در عین حال نیز بسیار مهم است که آگاهی بیشتری از میزان تأثیرمان بر طبیعت پیدا کنیم.
جول سارتوره (Joel Sartore)، بنیان‌گذار جنبش Photo Ark در نشنال جئوگرافی و عکاس، تاکید می‌کند که اولین اصل در عکاسی از طبیعت، آسیب‌نزدن به حیات‌وحش است. به‌عبارتی، برای داشتن تصویری زیباتر نباید زیستگاه هیچ حیوانی را تخریب کرد و مانع از شکار، غذاخوردن و استراحت آن‌ها شد. عکاس‌ها در فصل تولیدمثل باید دقت و توجه ویژه‌ای داشته باشند. از اقداماتی که می‌تواند منجر به دورکردن والدین از فرزندشان شود، بپرهیزند؛ چراکه با این کار آن‌ها را در معرض خطر شکارچیان و باد و باران قرار می‌دهند. به هیچ عنوان پوشش گیاهی اطراف لانه حیوانات را تغییر ندهند، زیرا استتار خوبی برای آن‌ها است و از حیوانات در برابر باد و باران و آفتاب محافظت می‌کند.
ما باید دائماً رفتار حیوانات را تماشا کنیم تا بفهمیم چه زمانی باید عقب بکشیم یا از آن‌ها دور شویم. برای این منظور مطالعه کنید و راجع به رفتار حیات‌وحش بیاموزید، این بهترین روش برای تشخیص وضعیت هشداردهنده یا دوری‌کردن از گونه‌های خاص به شمار می‌رود.
۲. حیوانات را وحشی نگه دارید
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
برای غذادادن به حیوانات، احتیاط کنید و از عادت‌دادن حیوانات وحشی به حضور انسان بپرهیزید. مهربان‌ترین کاری که ما می‌توانیم برای حیوانات وحشی انجام دهیم، احترام‌گذاشتن به وحشی‌بودن آن‌ها است. وب‌سایت پارک ملی یلواستون دراین‌باره گفته است:
حیوانی که از دست انسان غذا بخورد، یک حیوان مرده است. حیواناتی که به تماس انسان و غذاخوردن از دست او عادت کنند، توسط خدمات پارک از بین خواهند رفت.
شکارچیانی مثل روباه، گرگ صحرایی آمریکای شمالی، خرس، گرگ، جغد و... ، با انسان‌هایی که برایشان غذا آورده‌اند، به‌سرعت ارتباط برقرار می‌کنند. با اینکه شاید حیوانات برای گرفتن غذا از دست انسان به‌راحتی به او نزدیک شوند، اما اگر خیلی جسور یا تهاجمی رفتار کنند، آژانس‌های حیات‌وحش اغلب آن‌ها را می‌کشند. از آنجا که عده زیادی از مردم از داخل خودروی خود به حیوانات غذا می‌دهند، احتمال تردد آن‌ها در کنار جاده‌ها و متعاقباً خطر کشته‌شدن هنگام گذر از جاده نیز وجود دارد.
در مکان‌هایی مثل فنلاند و رومانی به خرس، گرگ و وُلوِرین (راسوی بزرگ) در نزدیک مخفیگاه عکاس‌ها، غذا می‌دهند، اتفاقی که به یک کسب‌وکار بزرگ در اروپای شرقی و شمالی تبدیل شده است. عکاسی با چنین روشی با واقعیت فاصله دارد و مصنوعی است، چراکه گرفتن عکس از خرس‌ها و گرگ‌هایی که مثل دوست در کنار هم هستند، از آن جهت امکان‌پذیر شده است که در نزدیکی این همه غذا هستند و به همین دلیل کاری به هم ندارند.
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
با این اوصاف، برای فریب سوژه‌های عکاسی چه زمانی مناسب غذادادن است؟ پاسخ قطعی‌ای برای این سوال وجود ندارد، اما سوالاتی که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم، شاید بتواند راهنمای خوبی باشد.
آیا غذادادن به حیوانات وحشی می‌تواند تاثیر مضری روی رفتار آن‌ها داشته باشد؟ اگر حیوانی در زیستگاهش زندگی می‌کند یا به منطقه‌ای مهاجرت کرده است که در آنجا شکار می‌شود، غذادادن به او می‌تواند باعث عادت‌کردن حیوان به انسان‌ها شود و همین کار او را به یک هدف آسان تبدیل کند. یا اینکه برای گرفتن غذا از دست انسان خیلی جسور و تهاجمی می‌شود و در نتیجه مدیران حیات‌وحش چاره‌ای جز کشتن آن‌ها ندارند.
آیا غذا با روشی امن و مناسب به حیوان داده می‌شود؟ به‌عنوان مثال، تهیه جایگاه‌های غذای پرنده، به این معنا است که باید مسئولیت تمیزکردن مرتب آن‌ها را برعهده بگیرید تا از شیوع ویروس‌ها و انگل‌ها جلوگیری شود، در عین حال باید از پنجره‌ها به‌اندازه تعیین‌شده فاصله داشته باشد تا باعث برخورد پرنده‌ها به پنجره نشود.
۳. تابع قوانین باشید
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
قوانین بر حسب مکان و گونه‌ها و همین طور هدف و روش عکاسی متفاوت هستند. یادگیری و رعایت قوانین و مقررات در پارک‌های محلی، ایالتی و ملی مانند میزان فاصله بین انسان‌ها و گونه‌های خاص، اهمیت ویژه‌ای دارد. در واقع وجود چنین قوانینی به‌منظور حفظ امنیت ما و همین طور حیات‌وحش در نظر گرفته شده است. شاید داستان گردشگرانی را شنیده باشید که قوانین پارک‌های ملی را نادیده گرفته‌اند و مصدوم شده‌اند. در موارد زیادی هم چاره‌ای جز کشتن حیوان وجود نداشته است.
چنانچه قصد عکاسی تجاری، هدایت کارگاه آموزشی یا استقرار دوربین‌های تله‌ای را در هر پارک یا منطقه حفاظت‌شده‌ای دارید، باید حتما اقدام به اخذ مجوز کنید؛ این موضوع شامل حال مناطق حفاظت‌شده دریایی نیز می‌شود. استفاده از پهپاد در حیات‌وحش، موضوع بحث‌برانگیزی است و قانون‌های متفاوتی برای آن وجود دارد؛ به‌عنوان مثال در پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده آمریکا مجوز استفاده از پهپاد داده نمی‌شود. با اینکه در برخی مکان‌ها پهپاد مجاز است، اما باید تبعات آن بر حیات‌وحش را در نظر بگیرید. پژوهشی در سال ۲۰۱۵ انجام شد که تاثیر پهپادها بر ضربان قلب خرس‌های سیاه در مینه‌سوتا را نشان می‌داد. با اینکه هیچ علائم ظاهری‌ای از استرس در این حیوان به چشم نمی‌خورد، اما با پدیدارشدن پهپاد، ضربان قلب این حیوانات بالا می‌رفت و ۱۲۳ ضربه در دقیقه بالاتر از ضربان عادی قبل از دیدن پهپاد می‌شد.
۴. در عکاسی از حیوانات دربند مراقب باشید
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
عکاسی از حیوانات وحشی باغ‌وحش را بررسی کنید. ببینید که چه عواملی باعث مشروعیت یک پناهگاه یا باغ‌وحش می‌شود و از مکان‌هایی که برای سودآوری، حیوانات را استثمار می‌کنند، بپرهیزید. عکاسی از حیوانات باغ‌وحش، طرفداران زیادی دارد به‌خصوص بین افرادی که نمی‌توانند برای تماشای حیات‌وحش به طبیعت نقاط دوردست سفر کنند یا تمایلی به این کار ندارند. مکان‌های زیادی برای عکاسی از حیوانات عجیب و غریب وجود دارد، از جمله باغ‌وحش‌ها، پناهگاه‌ها، مراکز حیوانات نجات‌یافته، مناطق حفاظت‌شده، مزارع حیوانات وحشی، مراکز حیات‌وحش، پارک‌های ماجراجویی و پارک‌های سافاری.
شرایط زندگی برای حیوانات وحشی دربند بسیار متفاوت است و از وضعیت بسیار بغرنج تا عالی را در بر می‌گیرد؛ درست مثل دلیل مدیریت چنین مراکزی که از روی عشق و علاقه تا حرص و طمع برای سود بیشتر را شامل می‌شود. دنیای حیات‌وحش دربند، یک صنعت بسیار گسترده و با قوانین محدود است. به هر چیزی، نام امکانات داده می‌شود و شبه‌پناهگاه‌ها فراوان هستند. به‌عنوان مثال حتی در کشور آمریکا با یک مجوز، می‌توان به‌راحتی حیوانات وحشی را در معرض دید عموم قرار داد.
در برخی موارد ممکن است که حیوان دربند، در حیات‌وحش زخمی و بعد نجات یافته باشد و اکنون به‌عنوان نماینده‌ای از گونه خود نگهداری می‌شود. در موارد دیگر احتمال می‌رود این حیوانات از مرکزی که مورد بدرفتاری بوده، مصادره شده‌اند و اکنون در پناهگاهی امن و آرام مستقر هستند. یا اینکه برای کسب درآمد در باغ‌وحشی در کنارجاده به نمایش گذاشته شده‌اند و در قفس‌هایی کوچک با کف سیمانی زندگی می‌کنند.
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
امکان عکاسی از مزارع حیوانات وحشی نیز وجود دارد؛ به‌عنوان مثال در آمریکا این مراکز بیشتر در مونتانا و مینه‌سوتا قرار دارند، جایی که می‌توان عکس‌هایی شگفت‌انگیز از حیوانات عجیبی نظیر ببر سیبری و پلنگ برفی، گونه‌های بومی و گریزان مانند گرگ، سیاهگوش و گربه دم‌کوتاه گرفت. این حیوانات ژنتیکی وحشی هستند و دوست دارند به‌طور غریزی برای شکار و گشتن تا مسافت‌های دور بروند، اما به‌غیر از زمان‌هایی که از جلوی دوربین عکاس‌ها رد می‌شوند و جایزه می‌گیرند، اغلب ممکن است در جاهای کوچک نگهداری شوند. گاهی اوقات هم به ایالت‌های دیگر فرستاده می‌شوند تا در محیط‌های دیگر جلوی دوربین قرار بگیرند.
صاحبان مزارع حیوانات وحشی از نحوه فعالیت خود دفاع می‌کنند و می‌گویند حیواناتی که در اسارت به دنیا آمده‌اند، نیازها و تمایلات حیوانات متولد در حیات‌وحش را ندارند یا اینکه آن‌ها بیشتر عمر می‌کنند، زیرا به منابع غذایی مطمئن دسترسی دارند و از گزند شکارچیان و باد و باران در امان هستند. با این حال، کارل سافینا (Carl Safina)، متخصص آگاهی از حیوانات و نویسنده کتاب «فراتر از کلمات: حیوانات چه فکر و احساسی دارند»، می‌گوید:
زنده‌بودن، تنها موضوع حائز اهمیت نیست. یک انسان هم می‌تواند برای مدت‌زمانی طولانی در سلامت کامل در زندان زندگی کند. در واقع، کیفیت زندگی نیز مهم است. مؤسسات و نهادهای مختلف از نظر کیفیت زندگی‌ای که برای حیوانات تحت مراقبت خود فراهم می‌کنند، تفاوت چشمگیری با یکدیگر دارند.
بخش اعظم صنعت عکس، مزارع حیوانات وحشی را محکوم می‌کنند و عکس‌های چنین مکان‌هایی در مسابقات معروف عکاسی و اکثر مجلات شناخته‌شده نظیر نشنال جئوگرافی ممنوع هستند. برای تمام گونه‌هایی که در یک مزرعه حیوانات وحشی نگهداری می‌شود، یک عکاس حیات‌وحش وجود دارد که با دقت و وجدان به عکاسی از گونه‌های مختلف این حیوانات در حیات‌وحش و زیستگاه واقعی آن‌ها می‌پردازد و رفتار طبیعی این حیوانات را نشان می‌دهند. ما باید بدانیم پولی که در مزارع حیوانات خرج می‌کنیم، باعث می‌شود شرایط زندگی حیواناتی را که به اجبار در چنین مکان‌هایی هستند، تایید کرده و به تداوم آن کمک کنیم. در هر صورت، سازمان‌هایی هستند که مشخص می‌کنند، مراکزی که خود را پناهگاه و مرکز نجات می‌دانند، آیا همانی هستند که ادعا می‌کنند یا خیر.
۵. صداقت داشته باشید
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
درباره نحوه گرفتن عکس، روراست باشید. رعایت اخلاق در عکاسی از حیات‌وحش، به‌محض گرفتن عکس تمام نمی‌شود. اینکه ما حقیقت زندگی حیوانات را در زمان اشتراک عکس‌ها چطور نشان می‌دهیم، اهمیت بسزایی دارد. جول سارتوره می‌گوید:
اگر موردی درباره یک عکس وجود دارد که صرفاً از روی عکس نمی‌توان به آن پی برد، موضوع را با مخاطب در میان بگذارید. در صورتی که با حیوانی آموزش‌دیده کار می‌کنید یا عکس حیوان با استفاده از دوربین‌های تله‌ای گرفته شده است، با صداقت به مخاطب بگویید. چنانچه عکسی استثنایی یا غیرمنتظره گرفته‌اید و داستانی مهم در پس آن نهفته است، با چند جمله ماجرا را توضیح دهید.
برایان اسکری (Brian Skerry)، از عکاسان قدیمی نشنال جئوگرافی که در حیات‌وحش دریایی تخصص دارد، دراین‌باره می‌گوید:
در صورتی که از یک کوسه ببری عکس بگیرم و حرفی از استفاده از طعمه برای جلب توجه این حیوان نزنم، صادق نبوده‌ام. در واقع، اگر هدف فریب‌دادن ببیننده باشد، پس کار اشتباهی است. این موضوع درباره روند عکاسی نیز صدق می‌کند. به‌عنوان مثال، اصلاح رنگ عکس مشکلی ندارد؛ اما اگر واقعیت صحنه را تغییر دهید یا عناصری را به آن اضافه کنید که در ابتدای عکاسی وجود نداشته است، خط قرمز عکاسی خبری را رد کرده‌اید.
شفافیت درباره نحوه گرفتن عکس مهم است و اگر برای اشتراک این موضوع با دیگران راحت نیستید، پس شاید بهترین روش را برای عکاسی انتخاب نکرده‌اید.
۶. اعتبار، بسیار مهم است
عکس از وب‌سایت nationalgeographic
خبرها به سرعت برق‌وباد در جامعه عکاسی حیات‌وحش پخش می‌شود و هر نوع اقدام جعلی یا مضر می‌تواند فوراً برملا می‌شود. امروزه فقط ویرایشگرها و عکاس‌ها نیستند که زیر ذره‌بین قرار دارند، بلکه مخاطبان رسانه‌های اجتماعی نیز با دیدن یک مورد مشکوک، آن را به بحث می‌گذارند. برایان اسکری می‌گوید:
در پایان روز همیشه به عکاس‌های جوان گوشزد می‌کنم که همیشه به یاد داشته باشند، اعتبار و نیک‌نامی یک عکاس همه چیز او است. اگر به‌دنبال راه میان‌بر بروید و دست‌تان رو شود، همه چیز را از دست خواهید دید. پس باید کار درست را انجام دهید و سعی کنید که هیچ‌گاه مورد ملامت و سرزنش قرار نگیرید.
کتی موران (Kathy Moran)، ویرایشگر عکس نشنال جئوگرافی نیز می‌گوید:
ویرایشگر عکس نیز باید پرسشگر باشد. ما موظف هستیم که از عکاس راجع به نحوه گرفتن عکس پرس‌وجو کنیم و از او بخواهیم که فایل خام را به ما نشان دهد. اصل صداقت و امانت‌داری نیز از وظایف هر ویرایشگری است.
اسکری معتقد است که عکاس‌ها باید برای همکاری با دانشمندان و پژوهشگران وقت بگذارند تا به این ترتیب از دقت تصاویری که می‌خواهند در رسانه‌های اجتماعی و سایت‌ها پست کنند، اطمینان یابند. در واقع با ایجاد ارتباطی تنگاتنگ بین علم و عکاسی، می‌توانند اعتبار کارشان را دوچندان کنند.
اصولی که به آن اشاره کردیم، تازه نقطه شروع راه است. هر یک از ما موظف به ایجاد عقلانیت و محبت در روش خود هستیم. با اینکه شاید پاسخ همه سؤالات را نداشته باشیم و ممکن است دچار اشتباه شویم، اما می‌توانیم همیشه به‌دنبال همدلی و آگاهی باشیم. در واقع، به‌عنوان عکاس حیات‌وحش باید از قدرت‌مان استفاده کنیم و در نهایت دقت با حیوانات برخورد کنیم، موجوداتی که حضورشان را به ما هدیه داده‌اند. عکاسی از حیات‌وحش، برای ما انسان‌ها فقط حکم عکس را دارد، در حالی که هر لحظه از آن برای حیوانات وحشی با بقای آن‌ها گره خورده است.
دیدگاه