چطور بدون آسیب به کره زمین، غذای مردم جهان را تأمین کنیم؟

جمعیت دنیا تا سال ۲۰۵۰، از مرز ۱۰ میلیارد نفر خواهد گذشت؛ در همین راستا گزارش جدیدی از مؤسسه‌ی منابع جهانی (World Resource Institute) منتشر شده و راهکارهایی ارائه کرده است که چطور می‌توان غذای بیشتری را به‌صورت پایدار پرورش داد. طبق این گزارش، تأمین رژیم غذایی سالم برای جمعیت جهانی پیش‌بینی‌ شده‌ی حدود ۱۰ میلیارد نفر در سال ۲۰۵۰ و همچنین بهبود وضعیت کره‌ی زمین، مستلزم تغییرات شگرفی در کشاورزی و نحوه‌ی تولید غذا است. ریچارد وایت از مؤسسه‌ی منابع جهانی و از نویسندگان گزارش «ایجاد آینده‌ی غذایی پایدار: گزارش نهایی»، می‌گوید:

برای تحقق این هدف، راهکارهایی وجود دارد؛ اما این چالش بسیار بزرگ‌تر از حد انتظار ما بوده است.

در حال حاضر تقریباً از نیمی از زمین‌های سرسبز دنیا به بخش کشاورزی اختصاص دارد که ۹۰ درصد از آب آشامیدنی را مصرف می‌کند و سالانه یک‌چهارم از گازهای گلخانه‌ای را که منجر به گرمایش جهانی می‌شود، تولید می‌کند.

این در حالی است که از جمعیت هفت میلیارد نفری دنیا، ۸۲۰ میلیون نفر به دلیل عدم‌دسترسی یا عدم‌توانایی در خرید غذای کافی، دچار سوء‌تغذیه هستند. ریچارد وایت می‌گوید:

ما باید ۳۰ درصد غذای بیشتر در همین مقدار زمین تولید کنیم، دست از جنگل‌‌زدایی برداریم و انتشار گازهای کربن برای تولید مواد غذایی را حدود دو‌سوم کاهش دهیم. برای اینکه زمین بیشتری به زمین کشاورزی تبدیل نشود، باید پیشرفت‌های اساسی در کیفیت غذاها و مدیریت چرای حیوانات انجام شود. همچنین به راهکارهایی نیاز است تا طبق آن بتوان بیش از یک بار برداشت محصول در سال انجام داد و در ضمن باید تکنیک‌های بهتری برای تولید محصول اتخاذ کرد، نظیر فناوری کریسپر (CRISPR) که با تنظیم دقیق ژن‌ها، بازدهی را به حداکثر می‌رساند.

علاوه بر این، باید ضمن کاهش سطح فقر و جلوگیری از تخریب زیستگاه‌های طبیعی، مانع از هدررفت آب آشامیدنی شد، آلودگی هوا را کاهش داد و سایر اثرات زیست‌محیطی کشاورزی را به حداقل رساند. وایت معتقد است که ما باید هر کاری برای محیط زیست انجام دهیم؛ منظور او از «هر کاری»، ۲۲ راهکار است که در این گزارش ۵۶۵ صفحه‌ای آمده است و باتوجه به هر کشور و منطقه باید تاحدودی هر یک از آن‌ها اجرایی شوند. در ادامه به تعدادی از این راهکارها اشاره خواهیم کرد:

کاهش یک‌سوم از غذایی که تخمین زده می‌شود، خراب شده یا دور ریخته می‌شود

از افزایش واحدهای سردخانه‌ی ذخیره‌ی انرژی خورشید در مزارع گرفته تا استفاده از ترکیبات طبیعی که مانع از رشد باکتری‌ها می‌شود و آب را در میوه نگه می‌دارد تا عمر آن‌ها در قفسه‌های میوه‌فروشی افزایش یابد،‌ از جمله‌ی پیشرفت‌هایی هستند که می‌توان در کل زنجیره‌ی تأمین اجرا کرد.

تغییر رژیم مصرف‌کنندگان گوشت به سمت غذاهای گیاهی

تهیه‌ی گوشت به‌خصوص گوشت گاو، بز و گوسفند به منابع زیادی نیاز دارد. برای اینکه جمعیت در سن رشد به گوشت دسترسی داشته باشند،‌ باید سایر مردم گوشت کمتری مصرف کنند. هم‌اکنون برگرهایی وجود دارد که ۲۰ تا ۳۵ درصدشان قارچ است و همچنین برگرهای گیاهی نیز تولید می‌شود که به اندازه‌ی برگرهای گوشتی خوشمزه هستند. طبق گزارش مذکور، دولت‌ها سالانه حدود ۶۰۰ میلیارد دلار یارانه به بخش کشاورزی اختصاص می‌دهند و مبالغی که به تولید گوشت و لبنیات اختصاص می‌یابد، باید به‌تدریج حذف شود.

بهبود مدیریت ماهیگیری طبیعی و آبزی پروری

با حذف بخش زیادی از یارانه‌ی ۳۵ میلیارد دلاری که سالانه به ماهیگیری جهانی اختصاص می‌یابد، می‌توان ماهیگیری بیش از حد را کاهش داد. صدور مجوز و اجرای سفت‌وسخت قوانین منجر به از بین رفتن ماهیگیری غیرقانونی و ثبت‌نشده شده و مانع از نابودی حدود ۱۱ تا ۲۶ میلیون تن ماهی می‌شود. در آبزی ‌پروری می‌توان از جلبک دریایی، جلبک یا غذاهای ماهی مبتنی بر دانه‌های روغنی استفاده کرد،‌ به جای اینکه به ماهی‌های کوچک برای تغذیه‌ی غذاهای بزرگ‌تری مانند سالمون تکیه کرد.

آیا این اقدامات کافی است؟

هانس هرن، رئیس مؤسسه‌ی هزاره مستقر در واشنگتن که به‌خاطر فعالیت‌هایش به‌عنوان حشره‌شناس، برنده‌ی جایزه‌ی جهانی غذا شده است، می‌گوید:

من فکر نمی‌کنم که این گزارش واقعاً نشان‌دهنده‌ی تغییراتی بنیادین برای سیستم جهانی غذا نیست.

سازمان خواربار و کشاورزی، کمیته‌ی امنیت جهانی غذا سازمان ملل متحد و سایر سازمان‌ها،‌ رویکرد بوم‌شناسی کشاورزی برای تولید غذا را تأیید کرده‌اند، اما گزارش مؤسسه‌ی منابع جهانی به آن اشاره‌ای نکرده است. بوم‌شناسی کشاورزی با تقلید از طبیعت انجام می‌شود و دانش ترکیب گیاهان، درختان و حیوانات را جایگزین ورودی‌های بیرونی مانند کود شیمیایی می‌کند تا به این ترتیب بهره‌وری زمین را افزایش دهد. کمیته‌ی امنیت جهانی غذا اخیراً طی گزارشی، به موضوع نحوه‌ی تغذیه‌ی مردم دنیا به صورت پایدار پرداخته است. بر اساس این گزارش، بوم‌شناسی کشاورزی شامل کل کشاورزی و سیستم‌های غذایی از تولید تا مصرف می‌شود و به‌عنوان راهی پیشرو برای ایجاد سیستم‌های غذایی پایدار به‌شمار می‌رود. با این حال، گزارش مذکور اذعان می‌کند که کشاورزی بسیار متنوع است و ممکن است تلاشی که در یک منطقه نتیجه می‌دهد،‌ در جایی دیگر بی‌نتیجه باشد.

با اینکه اصطلاح  بوم‌شناسی کشاورزی در گزارش مؤسسه‌ی منابع جهانی استفاده نشده است، اما برخی از راهکارهای آن را شاید بتوان بوم‌شناسی کشاورزی نامید. وایت می‌گوید:

من فکر می‌کنم که تأکید بیش از حد بر بوم‌شناسی کشاورزی به‌عنوان یک راهکار باعث نادیده گرفته‌شدن نیازهای واقعی به پیشرفت نوآوری‌های فناوری می‌شود.

گرده‌افشان‌ها مانند زنبورها و سایر حشراتی که گرده‌افشانی محصولات را انجام می‌دهند، نیز حلقه‌ی مفقوده‌ی بزرگ گزارش مؤسسه‌ی منابع جهانی هستند؛ در واقع دمای هوای گرم‌تر احتمالاً باعث می‌شود، پیش از حضور حشرات گرده‌افشان‌، گل‌ها شکوفه دهند و به همین دلیل بازدهی محصولات کاهش یابد. نگرانی بزرگ‌تری هم درباره‌ی کاهش تنوع محصولات کشاورزی وجود دارد که اغلب با محصولاتی نظیر ذرت و سویا جایگزین می‌شوند.

پژوهش جدیدی توسط ژورنال تغییرات جهانی زیست‌شناسی انجام شده است که هشدار می‌دهد، کاهش تنوع محصولات کشاورزی از طریق محدودکردن فرصت‌های غذایی برای حشرات گرده‌افشان، آن‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد. به همین دلیل پیشنهاد می‌کند با کشت انواع محصولاتی که در زمان‌های مختلف شکوفه می‌دهند، منابع غذایی و زیستگاه‌های پایداتری را در اختیار این حشرات قرار دهیم.

ایده‌های مفید برای تولید مواد غذایی

دانیله نیرنبرگ، رئیس و مؤسس سازمان غیرانتفاعی فود تانک (Food Tank) در آمریکا که به‌دنبال راهکارها و روش‌های پایدار زیست‌محیطی برای کاهش گرسنگی، چاقی و فقر است، می‌گوید که گزارش مؤسسه‌ی منابع جهانی هیچ موضوع جدیدی را مطرح نمی‌کند. او ادامه می‌دهد:

خوشبختانه، گزارش‌های ملموسی وجود دارد که حاوی تعداد زیادی ایده‌ی مفید درباره‌ی مسیر پیش‌رو هستند. بسیاری از این راهکارها، مواردی هستند که با انجام آن‌ها، به‌سمت تولید غذای پایدار حرکت خواهیم کرد، در عین حال که شغل بیشتر و رشد اقتصادی را هم به وجود می‌آورند.

اندرو استیر، رئیس مؤسسه‌ی منابع جهانی پس از انتشار گزارش جدید این مؤسسه گفته است که علاوه بر دانشمندان،‌ مردم دنیا باید با قاطعیت عمل کنند. او می‌گوید:

تولید مواد غذایی و محافظت از اکوسیستم باید در تمام سطوح سیاسی،‌ مالی و روش‌های زراعی گنجانده شود تا از رقابت مخرب بر سر زمین‌های گرانبها و آب جلوگیری شود.