چرا استفاده از ماسک‌های جراحی تا این حد در آسیا رواج دارد؟

اگر تابه‌حال از متروی نیویورک استفاده کرده باشید، حتما دیده‌اید که عده‌ی زیادی از مردم از ماسک جراحی استفاده می‌کنند. به‌احتمال زیاد این پدیده از ژاپن آغاز شده است؛ اما اکنون در خیابان‌ها، معابر عمومی و حتی در مدارس بسیاری از شهرهای بزرگ جهان نیز به‌وفور شاهد مردمی هستید که دهان و بینی خود را با ماسک‌های جراحی پوشانده‌اند. در نگاه اول، هدف این کار محافظت از فرد در برابر بیماری‌های سرایت‌پذیر از طریق هوا یا شاید آلودگی هوا به نظر می‌رسد؛ اما واقعیت فراتر از یک احتیاط ساده‌ی پزشکی است. در ادامه، نکاتی درباره‌ی دلیل رواج استفاده از ماسک جراحی در آسیا و سایر نقاط جهان توضیح داده می‌شود.

ریشه در فلسفه‌ی تائو

نفوذ فرهنگی تائویسم در سرتاسر ژاپن، چین و کره، نقشی غیرمنتظره و جذاب در فراگیری تمایل به‌پوشیدن ماسک در شرق آسیا ایفا می‌کند. این کشورها، همگی، دارای اشتراکات زیادی در خصوص طب سنتی چینی (TCM) هستند و بر اساس دستورات این مکتب پزشکی، نفس و تنفس رابطه‌ای تنگاتنگ با سلامت بدن دارند. بر همین اساس، قرار گرفتن انسان در معرض هوای آلوده به‌شدت برای وی خطرناک است. یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که دراین‌باره باید دانست، عبارت «چی» (qi) است که در زبان چینی به‌معنای اتمسفر یا رایحه است.

معتقدان به فلسفه‌ی تائویسم، به‌شدت باور دارند که در صورت تخلیه‌ی بدن از «چی»، احتمال شروع درد و بیماری افزایش می‌یابد. بنابراین، تنفس پاک یکی از اصول مهم برای حفظ «چی» خوب در بدن است و پوشاندن صورت، جلوگیری از خروج «چی» خوب از بدن و ورود هرگونه هوای سمی به داخل بدن، از جمله راهکارهای اطمینان‌یافتن از تنفس پاک است.

با اینکه دستورات طب سنتی چینی نقش مهمی در ورود ماسک جراحی به باورهای کهن مردم منطقه دارد؛ اما علت فراگیری آن فقط این نیست.

اصول بهداشتی

اولین بار، پس‌از وقوع زلزله‌ی گریت کانتو (Great Kanto Earthquake) در سال ۱۹۲۳ بود که استفاده از ماسک‌های جراحی در خیابان‌های توکیو و یوکوهوما رواج پیدا کرد. این زمین‌لرزه موجب شکل‌گیری آتش‌سوزی گسترده‌ای شد که بیش از ۶۰۰ هزار خانه را ویران کرد و چندین هفته، آسمان این دو شهر پر از دود و خاکستر بود. با توجه به کیفیت فوق‌العاده بد هوا در آن زمان، استفاده از ماسک جراحی در میان ساکنان این دو شهر تبدیل به امری متداول شد.

کمی بیش از یک سال بعد و در سال ۱۹۳۴، ماسک‌های جراحی یک بار دیگر از انبارها خارج شدند. این بار، شیوع اپیدمی جهانی آنفلوآنزا منجر به استفاده‌ی منظم‌ از ماسک‌های صورت در ژاپن، به‌ویژه، در ماه‌های زمستان، شد. برخلاف باور عموم – و هم‌راستا با تمایل شدید ژاپنی‌ها به رعایت آداب اجتماعی – ماسک‌های صورت تنها برای محافظت از فرد در برابر میکروب‌های خارجی استفاده نمی‌شوند؛ بلکه هدف از پوشیدن آن‌ها، جلوگیری از انتقال میکروب‌های خود فرد به دیگران هم است.

پدیده‌ی فوق در دهه‌ی ۱۹۵۰ میلادی و زمانی که صنعتی‌سازی پسا جنگ در ژاپن منجر به آلودگی هوا در سطحی گسترده شد، در میان مردم تثبیت شد. آلودگی شدید هوا باعث شد که بسیاری از ژاپنی‌ها، در تمام طول سال از ماسک استفاده کنند.

روند معاصر

فارغ‌از ریشه‌های فرهنگی یا تاریخی تمایل به پوشیدن ماسک‌های جراحی در جوامع شرق آسیا، این روند اکنون شکلی مستقل به‌ خود گرفته است. در ژاپن، ماسک‌های جراحی تبدیل به یک مد و زیورآلاتی شده‌اند که تفاوت چندانی با دستبندها و گردنبندها ندارند. این لوازم اکنون در طرح‌ها و رنگ‌های متنوع و با اشکالی از شخصیت‌های پرطرفدار سریال‌های تلویزیونی به‌فروش می‌رسند.

همچنین، جوان‌ها از ماسک‌ها به‌عنوان وسیله‌ای برای مدیریت روابط اجتماعی خود استفاده می‌کنند. جون فوجی‌کاکا، روانشناس نوجوانان، می‌گوید:

وقتی با دیگران برخورد می‌کنیم، باید تصمیم بگیریم که یا لبخند بزنیم یا عصبانیت‌مان را بروز بدهیم. با پوشیدن ماسک، می‌توان از انجام اجباری چنین کاری جلوگیری کرد. تمایل‌ به پوشیدن ماسک برای جلوگیری از برخورد مستقیم با دیگران ریشه در فرهنگ کنونی جوانان دارد که خیلی‌ از آن‌ها به برقراری ارتباط غیرمستقیم از طریق ایمیل و رسانه‌های اجتماعی عادت کرده‌اند.