خوی در یک نگاه

در این مطلب به سراغ شهر خوی رفته‌ایم تا این شهر تاریخی را بهتر بشناسیم و در اوقات فراغت سری به این شهر تاریخی بزنیم:

خوی در دشت وسیعی واقع شده است که اطراف آن را کوه‌ها محاصره کرده‌اند. شهر خوی در ۱۴۱ کیلومتری شهر ارومیه (مرکز استان آذربایجان غربی) و ۱۴۳ کیلومتری شهر تبریز قرار دارد. فاصله خوی تا ماکو چیزی حدود ۱۴۷ کیلومتر است. در شهر خوی، کوه‌ها، تالاب‌ها، چشمه‌ها و دشت‌های فراوانی قرار دارد. جمعیت خوی ۱۹۸.۸۴۵ نفر است و ارتفاع این شهر از سطح دریا ۱۱۴۸ متر است.

در رابطه با وجه‌تسمیه شهر خوی نقل‌قول‌های زیادی وجود دارد که ما به مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم. بر اساس دیدگاه برخی محققان نام شهر اولخو و دژ ساردویفبا نام شهر خوی در ارتباط است. شهر اولخو، شهری است که ۲۷۰۰ سال پیش در خوی امروزی قرار داشت و ساردوی هم دژی است که یکی از پادشاهان اورارتو در کنار شهر اولخو ساخته بود.

پیشینه خوی به ۳ هزار سال پیش می‌رسد. در عصر باستان، این منطقه تحت حکومت مادها بود و پس ازآن به ساسانیان رسید. قبل از مادها، اورارتوها بر منطقه خوی حکومت داشتند و در این ناحیه زندگی می‌کردند. شهر خوی در مسیر جاده ابریشم قرار داشت، به همین دلیل در دوره‌های باستانی ایران یکی از شهرهای مهم به شمار می‌رفته است.

خوی یکی از شهرهای مرزی ایران است و همین ویژگی باعث می‌شود که به شهری مهم در رویدادهای سیاسی تبدیل شود. در عصر صفوی خوی به‌دلیل نزدیکی با مرز امپراتوری عثمانی، اهمیت زیادی داشت و شاه اسماعیل صفوی، در جنگ چالدران در منطقه‌ای در فاصله ۹۰۰ کیلومتری خوی، از سلطان سلیم شکست سنگینی خورد.

خوی در عصر قاجار و جنگ جهانی اول هم اهمیت زیادی داشت. این شهر به‌دلیل نزدیکی با مرز روسیه، از اهمیت بالایی برخوردار بود. در قرن سیزدهم، به دستور فتحعلی شاه‌ دیوار دفاعی در دور شهر خوی بنا شد که هنوز هم بقایای آن برجاست.

حکومت خودمختار آذربایجان، با نام رسمی حکومت ملی آذربایجان، یک حکومت مورد پشتیبانی اتحاد شوروی بود که در سال‌های ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵ در منطقه آذربایجان ایران به پایتختی تبریز توسط فرقه دمکرات آذربایجان به رهبری «جعفر پیشه‌وری» تشکیل شد. ماجرای تاسیس و نابودی این حکومت به بحران ایران که یکی از نشانه‌های اولیه آغاز جنگ سرد بود، معروف است که شهر خوی جزو شهرهای مهم آن حکومت و از شهرهای آذربایجان مرکزی ایران بود که بعدها استان آذربایجان غربی تاسیس و به استان آذربایجان غربی انتقال داده شد.

پوشش محلی آذربایجان غربی در خوی هم دیده می‌شود و این شهر پوشش محلی خاص مربوط به خود ندارد. امروزه بیشتر عشایر و افراد محلی به پوشیدن لباس‌های محلی علاقه دارند و در سطح شهرهای کوچک و بزرگ خبری از پوشش‌های محلی نیست.

مردن این ناحیه پیراهن سفیدی بانام کوینک می‌پوشند، روی این لباس سفید تن‌پوشی به نام ارخالق پوشیده می‌شود. کفش افراد معمولی گالش و چاروق است. پوشاک زنان این ناحیه شامل چارقد، کوینک، تومان، شلته، جوراب و چادر است.

در شهر خوی هم شبیه به سایر شهرهای ایران برخی آداب و رسوم با مناسک خاصی برگزار می‌شود. یکی از این روزهای خاص در خوی، شب چله است. شب یلدا یا شب چیلله گئجه سی به‌عنوان طولانی‌ترین شب سال، آخرین شب پاییز و نخستین شب زمستان در شهر خوی گرامی داشته می‌شود.

در این شب مردم خوی دورهم جمع می‌شوند و این شب را تا صبح بیدار می‌ماند. رسم بر این است که در این شب به بازدید از بزرگان فامیل می‌روند و اگر نوعروسی به‌تازگی ازدواج کرده باشد، به دیدن او می‌روند. در این شب داماد هدایای خود را در سینی مسی می‌گذارد که به این سینی «خونچا» می‌گویند و روی آن دستمالی گلدوزی شده قرار می‌دهند و به نوعروس هدیه می‌دهند.

در این شب افراد دور کرسی جمع می‌شوند و شهریارخوانی و کوراغلوخوانی می‌کنند. یکی از شعرهای مهمی شهریار که در این شب خوانده می‌شود، به شرح زیر است:

چیله چیخار بایراما بیر آی قالار پینتی آرواد قوورمانی قـورتارار گئدر باخار گودول ده یارماسینا باخ فلکین گردش و غوغاسینا

مردم خوی به گویش ترکی آذربایجانی سخن می‌گویند و به لهجه فصیح حرف می‌زنند.

سوغاتی‌های مشهور خوی عبارت‌اند از تخمه، عسل، گل محمدی و گلاب.

از جمله صنایع دستی خوی می‌توان به فرش و نمد اشاره کرد.

یکی از محبوب‌ترین غذاهای محلی خوی، آبگوشت لاخولی است.

از جمله آثار تاریخی خوی می‌توان به مزار شمس تبریزی و برج شمس تبریز، دروازه سنگی، بقعه شیخ نوایی، مسجد مطلب خان، بازار خوی، کلیسای سورپ سرکیس، آرامگاه پوریای ولی و مسجد ملا حسن اشاره کرد.

آرامگاه شمس تبریزی یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی شهر خوی است که به اعتقاد بسیاری از افراد شمس تبریزی در این محل مدفون شده است. همه‌ساله علاقه‌مندان شمس تبریزی از خوی و دیگر شهرهای ایران و حتی کشورهای همسایه در مراسمی در شهر خوی یاد شمس را گرامی می‌دارند.

از جمله جاذبه‌های طبیعی خوی می‌توان به منطقه حفاظت‌شده مراکان، منطقه شکارممنوع زرآباد و آبشار بدلان اشاره کرد.