روزشمار: ۳ بهمن؛ ورود بوئینگ ۷۴۷، ملکه آسمان ها به خطوط هوایی آمریکا

بوئینگ ۷۴۷ معروف به جامبوجت، هواپیمای جت چهار موتوره بزرگ مسافربری است که شرکت بوئینگ می‌سازد. هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ بعد از هواپیمای ایرباس ای-۳۸۰، دومین هواپیمای بزرگ مسافربری در جهان است.

تولید بوئینگ ۷۴۷ در زمان خود انقلابی بزرگ در صنعت هواپیماهای مسافربری به حساب می‌آمد و برای چهل سال بزرگ‌ترین هواپیمای مسافربری جهان بود. بوئینگ ۷۴۷ با چهار موتور و ساختاری دوطبقه قابلیت جابه‌جایی حداکثر ۵۵۰ مسافر را داراست. برخلاف ایرباس ای-۳۸۰، طبقه دوم در بوئینگ ۷۴۷ کامل نیست و منحصر به قسمت جلوی هواپیما است.

اندیشه ساخت ۷۴۷ توسط شرکت هواپیمایی بوئینگ در اواسط دهه شصت میلادی مطرح شد، به‌دنبال آن ارتش آمریکا برای تقویت ناوگان خود قرارداد خرید تعداد زیادی از این هواپیما را با شرکت بوئینگ منعقد کرد.

پس از آن بوئینگ طراحی مدل مسافربری آن را اعلام کرد که نتیجه آن پرواز مدل ۱۰۰-۷۴۷ این هواپیما در سال ۱۹۶۹ بود، پس از یک سال و در سال ۱۹۷۰ این مدل از ۷۴۷ اولین سرویس‌دهی خود را برای شرکت هواپیمایی پان امریکن آغاز کرد. امروزه بوئینگ ۷۴۷ جایگاهی ویژه در نزد عموم مردم و مسافران پروازهای بین‌المللی پیدا کرده است و بی‌دلیل نیست که به آن لقب «ملکه آسمان‌ها» داده‌اند.

هر چند هواپیماهای مدرن مانند بوئینگ ۷۴۷ با سرعتی کمتر از نصف سرعت هواپیمای مافوق صوت کنکورد پرواز می‌کنند، این هواپیماها با استفاده از مقدار سوخت مشابه، می‌توانند چهار برابر کنکورد مسافر جابه‌جا کنند.

هواپیماهایی مانند ۷۴۷ بسیار بزرگ و سنگین هستند و جزو پیچیده‌ترین دستگاه‌هایی محسوب می‌شوند که تاکنون ساخته شده است. یک هواپیمای ۷۴۷ از بیش از ۴۵۰۰۰۰۰ قطعه مجزا تشکیل می‌شود.

هواپیماها معمولاً از فلزاتی مانند آلومینیوم و آلیاژهای مخصوص ساخته می‌شوند. هواپیماهای جدید از مواد کامپوزیتی مانند کولار (kevlar) و فیبر کربن استفاده می‌کنند که وزن کمتر و مقاومت بالاتری دارند.

بوئینگ ۷۴۷، طولی معادل ۷۰متر دارد. طول بال آن ۱۵/۶۵ متر است. وزن این هواپیما حدود ۴۰۶ تن است و می‌تواند بیش از ۴۰۰ مسافر و خدمه را در خود جای دهد و حدود ۱۳ تن بار حمل کند. این هواپیما می‌تواند با یک بار سوخت‌گیری تا ۱۲/۷۰۰ کیلومتر پرواز کند.

بخش‌های مختلف یک هواپیمای بوئینگ ۷۴۷

۱. بخش بیزنس کلاس (Business class)

۲. کابین خلبان

۳. رادار هواشناسی

۴. بخش first class

۵. درب خروجی جلو

۶. محل استراحت خدمه

۷. موتور توربو فن

۸. اسپویلرها (مخصوص کاستن سرعت و ارتفاع)

۹. فلاپ

۱۰. پره لب بال: این پره‌ها باعث می‌شوند نیروی پسا تا حدی کاهش یابد و لذا مصرف سوخت کمی پایین بیاید.

۱۱. قسمت متحرک بال

۱۲. بال: بال‌ها برای کاهش نیروی پسا، روکش‌دار هستند و به‌عنوان منبع سوخت به کار می‌روند.

۱۳. محل بار

۱۴. درب عقب

۱۵. محل استراحت خدمه

۱۶. بالابر

۱۷. APU: این بخش شامل یک موتور جت کوچک است و وظیفه آن تامین برق کابین در زمان خاموش بودن موتورهای هواپیما برای تامین روشنایی و سیستم تهویه داخل هواپیما است.

۱۸. پره دم

۱۹. کلاس اقتصادی

۲۰. آشپزخانه

۲۱. بدنه هواپیما

انواع مدل‌های بوئینگ ۷۴۷

مدل ۱۰۰-۷۴۷

استفاده از چهار موتور توربوفن از یکی از سه مدل پرت اند ویتنی JT9D7A، رولز-رویس RB211-524B2 یا جنرال الکتریک CF6-45A2 قابلیت پرواز تا سرعت ۹۶۷ کیلومتر بر ساعت (حالت اقتصادی آن ۹۰۷ کیلومتر بر ساعت است) و طی مسافت ۹٬۸۰۰ کیلومتر را دارا است. وزن هواپیمای خالی عملیاتی شده ۱۶۲٬۳۸۶ کیلوگرم و توانایی تحمل حداکثر ۳۴۰٬۱۹۵ کیلوگرم را در هنگام بلند شدن دارد.

مدل ۲۰۰-۷۴۷

با بهره‌گیری از چهار موتور از یکی از سه مدل مدل پرت اند ویتنی JT9D-7R4G2، رولز-رویس RB211-524D4 یا جنرال الکتریک CF6-50E2، این مدل از ۷۴۷ قابلیت پرواز تا حداکثر سرعت ۹۸۱ کیلومتر بر ساعت و طی مسافت ۱۲٬۷۰۰ کیلومتر را دارد. وزن هواپیمای خالی عملیاتی شده ۱۷۴٬۰۰۰ کیلوگرم و توانایی تحمل وزن ۳۷۷٬۸۴۰ کیلوگرم در هنگام بلند شدن را دارا است. در هر دو مدل ۱۰۰-۷۴۷ و ۲۰۰-۷۴۷ فاصله دو سر بالها ۶۴/۵۹ متر، مساحت سطح بال‌ها ۵۱۱ مترمربع، طول هواپیما ۶۶/۷۰ متر و ارتفاع آن ۳۳/۱۹ متر است. همچنین ۱۰۰-۷۴۷ و ۲۰۰-۷۴۷ قابلیت جابه‌جایی ۳۶۶ مسافر در سه کلاس پروازی، ۴۵۲ مسافر در دو کلاس پروازی و حداکثر ۵۵۰ مسافر را دارد.

مدل ۳۰۰-۷۴۷

با بهره‌گیری از چهار موتور General Electric CF6، این مدل توانایی پرواز با حداکثر سرعت ۰٫۸۵ ماخ یا ۱۰۴۲ کیلومتر بر ساعت را دارد. طبقه دوم این هواپیما ۷ متر از طبقه دوم بوئینگ ۷۴۷–۲۰۰ طولانی‌تر است و برد ۱۲٬۴۰۰ کیلومتر را دارد. وزن هواپیمای خالی عملیاتی شده ۱۷۸۰۰۰ کیلوگرم و توانایی تحمل وزن ۳۷۷٬۸۴۰ کیلوگرم در هنگام بلند شدن را دارا است. در هر دو مدل ۷۴۷–۳۰۰ فاصله دو سر بالها ۶۴/۵۹ متر، مساحت سطح بال‌ها ۵۱۱ مترمربع، طول هواپیما ۶۶/۷۰ متر و ارتفاع آن ۳۳/۱۹ متر است. همچنین ۷۴۷–۳۰۰ قابلیت جابه‌جایی ۴۱۲ مسافر در سه کلاس پروازی، ۴۹۶ مسافر در دو کلاس پروازی و حداکثر ۵۶۰ تا ۶۶۰ مسافر را دارد.

مدل ۴۰۰-۷۴۷

بوئینگ ۷۴۷-۴۰۰، هواپیمای جت پهن‌پیکر مسافربری است که در فرایند توسعه، نسبت به سایر مدل‌های توسعه داده شده بوئینگ ۷۴۷ دارای بیشترین تغییرات است، به‌گونه‌ای که تنها از چهار موتور و اسکلت پهن‌پیکر از مدل اولیه بوئینگ ۷۴۷ در آن استفاده شده است.

در بوئینگ ۷۴۷-۴۰۰ تغییرات تکنولوژیکی و ساختاری متعددی برای یک بدنه کارآمدتر، انجام شده است. از ویژگی‌های متمایز آن نسبت به قبل ۷۴۷ می‌توان به نصب بالک ۱٫۸ متری در انتهای بال‌ها، اضافه کردن کابین خلبان شیشه‌ای و بهینه کردن سوخت در موتورها اشاره کرد.

در این مدل همچنین طراحی داخلی کاملأ بروز شده است. این مدل دارای ظرفیت حداکثر ۷۰۰ مسافر (در کلاس ۷۴۷-۴۰۰دی) است و می‌تواند بدون توقف، تا ۱۴٫۲۰۰ کیلومتر را با حداکثر ظرفیت بار طی کند. نخستین سری از بوئینگ ۷۴۷-۴۰۰ در ۹ فوریه ۱۹۸۹ توسط شرکت نورت‌وست ایرلاینز به خدمت گرفته شد.

مدل ۷۴۷ اس‌پی

این هواپیما مدل دورپرواز ۷۴۷ است، که دارای بدنه‌ای کوتاه‌تر و دم عمودی بلندتر از مدل‌های ۱۰۰ و ۲۰۰ است و قابلیت حمل سوخت بیشتری دارد.

شرکت هواپیمایی ملی ایران یکی از نخستین سفارش‌دهندگان این مدل هواپیما بود. نخستین مدل تحویلی به ایران ایر در پرواز انتقالی خود از آمریکا به ایران، به‌علت نقص فنی دچار سانحه شد و سقوط کرد. این پرواز مسافری حمل نمی‌کرد و در این سانحه خلبانان و کادر پروازی حاضر در هواپیما کشته شدند. پس از سانحه، شرکت بوئینگ در مدل اس‌پی به‌ویژه در طراحی بال و مخازن سوخت درون آن‌ها تغییرات عمده‌ای داد.

با دریافت هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ اس‌پی، ایران ایر پروازهای مستقیم خود را بین تهران و نیویورک آغاز کرد که در آن دوران طولانی‌ترین پرواز بدون توقف در جهان محسوب می‌شد.

مدل ۸-۷۴۷ (قاره پیما)

هواپیمای جت پهن‌پیکر چهار موتوره مسافربری است که توسط شرکت هواپیماهای تجاری بوئینگ که بخش تولید جت‌های مسافربری بوئینگ است، توسعه داده شده است. بوئینگ ۸-۷۴۷ سومین نسل از هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ است که طراحی بال‌های آن تغییر کرده، همچنین طول بدنه آن نیز از مدل استاندارد ۷۴۷ بسیار بزرگ‌تر است. بوئینگ ۷۴۷-۸ بزرگ‌ترین هواپیمای تجاری است که هم‌اکنون در آمریکا ساخته می‌شود، همچنین درازترین هواپیمای مسافربری جهان است. مدل ۸-۷۴۷ در دو کلاس ساخته می‌شود، که شامل بوئینگ ۸-۷۴۷ اینترکانتیننتال (به‌اختصار: ۸-۷۴۷آی) و بوئینگ ۸-۷۴۷ باری (به‌اختصار: ۸-۷۴۷اف) است.

هواپیمای مسافربری این شرکت با نام ۷۴۷-۸ قاره‌پیما تنها در ظاهر شبیه نمونه‌های پیشین ۷۴۷ است و فناوری‌های پیشرفته به کار گرفته شده در آن همان فناوری‌های به‌روز مورد استفاده در دریملاینر ۷۸۷ (787 Dreamliner) است.

این نمونه جدید با بدنه فیبر کربنی علاوه بر قیمت بالا، سختی کمتری نسبت به ۷۴۷ دارد. سرعت پرواز این هواپیما با ارتفاع پرواز ۵۷۹۱ متر تنها ۴۶۳ کیلومتربرساعت بوده، این در حالی است که نمونه‌های پیشین ۷۴۷ در ارتفاع پرواز ۱۰۶۶۸ متری، سرعتی برابر ۹۱۳ کیلومتربرساعت داشته‌اند.

ابعاد این نمونه حتی نسبت به ۴۰۰ ای آر (400ER) که تازه‌ترین سری بوئینگ‌های مسافربری است، متفاوت است. طول ۸-۷۴۷ نزدیک به ۶ متر و طول بال‌های آن ۴ متر افزایش یافته و از ارتفاع دم، ۵ سانتی‌متر کاسته شده است. علاوه بر این موتورهای قوی‌تری با ورودی هوای به مراتب بزرگ‌تر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

موتورهای به کار گرفته در ۸-۷۴۷ همان موتورهای توربوفن GEnx به کار گرفته شده در ۷۸۷ هستند. در کنار این تغییر، طراحی جدید بال‌ها و شیب رو به بالای آن‌ها باعث می‌شود هزینه هر مسافر در طول سفر تا ۱۲ درصد کاهش پیدا کند. این کاهش فوق‌العاده هزینه‌ها به‌خوبی می‌تواند در رقابت تنگاتنگ فعلی شرکت‌های هوایی، همه چیز را به نفع بوئینگ تغییر دهد. این شرکت پیش از این هم با ورود ۷۴۷ به ناوگان هوایی توانست سیل مسافران تازه را که اغلب مردم عادی بودند به سفرهای هوایی روانه کند.

به گفته بوئینگ این هواپیماهای عظیم ۱۶ درصد بهره‌وری سوخت بالاتر دارند و به‌ازای هر مسافر، ۱۶ درصد کربن کمتری تولید خواهند کرد. صدای موتورها در فضای داخلی آن‌ها تا ۳۰ درصد کمتر شنیده می‌شود و ۲۶ درصد فضای بار بیشتری در اختیار مسافران قرار می‌دهند. علاوه بر این سری تازه ۷۴۷ نسبت به سری ۴۰۰ ای آر گنجایش ۵۱ مسافر بیشتر را خواهد داشت.

کابین این هواپیما نیز همان کابین ۷۸۷ است، سیستم کمک‌خلبان این کابین به‌خوبی می‌تواند نیاز خلبانان به آموزش و هزینه‌های آموزش آنان را کاهش دهد.

حقایقی جالب در مورد بوئینگ ۷۴۷

• بیش از ۳/۵ میلیارد نفر یعنی بیش از نصف جمعیت این کره خاکی با هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ پرواز کرده‌اند.
• بوئینگ ۷۴۷ که در حدود ۳۵۰ تا ۴۰۰ مسافر ظرفیت دارد یک بار ۱،۰۸۷ نفر را در یک پرواز جابه‌جا کرد.
• ۳۴۰ لیتر رنگ برای رنگ‌آمیزی بوئینگ ۷۴۷ لازم است. این میزان برابر با ۳۰ دقیقه دوش‌گرفتن با یک جریان معقول و مناسب است.
• برای رفتن به طبقه‌ی دوم این هواپیما ۱۴ پله وجود دارد. شاید این رقم در نگاه اول خیلی جالب توجه نباشد اما کافی است به این مسئله فکر کنید که این یک هواپیما است!

• تنها طبقه بالای این هواپیما مساحتی برابر با کل بوئینگ ۷۳۷ دارد.
• بوئینگ در حدود ۱۵ تا از ۱۵۰۰ هواپیمای ۷۴۷ خود را برای مصارف خاص تغییر داده است. آنهایی که برای نیروی هوایی بودند مانند E-۵ مرکز فرماندهی نظامی و حمل شاتل فضایی، هواپیماهایی با تانکرهای سوخت بیشتر هستند یا بوئینگ Dreamlifter که هواپیمایی شبیه به یک مار آناکوندا است که یک اسب را خورده! به‌صورت خاص برای جابه‌جایی بدنه‌ی جامبوجت جدید ساخته شد. تعدادی از آن‌ها هم به‌گونه‌ای ساخته شده‌اند که به‌راحتی به هواپیماهای باری تبدیل شوند.
• برادران رایت هم می‌توانند اولین هواپیمای تاریخی خود را در داخل بوئینگ ۷۴۷ جای دهند.
• چرخ‌های اهرم فرود این هواپیما با نیتروژن پر شده‌اند تا از انفجار آن‌ها جلوگیری کند
• این هواپیما در اصل برای تبدیل شدن به هواپیمای باربری طراحی شده بود. وقتی برای نخستین بار این هواپیما طراحی شد، تصور می‌کردند که مسافرت‌های فراصوت با آن‌ها امکان‌پذیر خواهد شد.
• ۳۵۰ دکمه، عقربه و لامپ در اتاقک گیج‌کننده خلبان آن وجود دارد. شاید بتوان گفت یک دکمه برای هر روز سال!

• قطر فن موتور آن تقریبا به‌اندازه عرض بمب‌افکن B-29 است.
• صدای موتور هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ که الان وجود دارد در حدود نصف مدل موتورهای Pratt & Whitney اصلی است اما بازهم صدای بسیاری بلندی دارد!
• در حدود ۷ ثانیه طول می‌کشد که سریع‌ترین دونده جهان از سر هواپیما تا دم آن را طی کند. اگر بخواهیم منصفانه صحبت کنیم، بوئینگ ۷۴۷ می‌تواند در ۰/۳۶ ثانیه ۱۰۰ متر را طی کند و سریع‌ترین دونده جهان می‌تواند این مسافت را در ۹/۲۲ ثانیه به‌ پایان برساند.

در همین روز:

• مرگ «سلطان محمود غزنوی» بزرگ‌‏ترين پادشاه سلسله غزنويان (۴۲۱ قمری)
• یکشنبه خونین در سن پترزبورگ (۱۹۰۵ میلادی)
• جدا شدن اوکراین از سرزمین شوروی و روز وحدت در اوکراین (۱۹۱۸ میلادی)
• گشایش نخستین تله اسکی ایران (۱۹۵۳ میلادی)