روزشمار: ۱ مهر؛ آغاز جنگهای ايران و روم در دوران شاپور دوم
در ۲۲ سپتامبر سال ۳۳۸ میلادی، جنگهای ايران و روم در دوران شاپور دوم آغاز شد. شاپور دوم، دهمین پادشاه ساسانی بود.
مقاله مرتبط:
شاپور دوم یا شاپور بزرگ یا شاپور ذوالاکتاف از ۳۰۹ تا سال ۳۷۹ میلادی، دهمین پادشاه ساسانی بود. بعد از برادر آذرنرسی برتخت نشست. او پسر هرمز دوم بود. مدت سلطنت او هفتاد سال بود. او پس از قدرت گرفتن، اعرابی که بخشهای جنوبی شاهنشاهی ساسانی را مورد تاخت و تاز قرار داده بودند بهشدت تنبیه کرد و امنیت را به مرزهای جنوبی بازگرداند. در آن دوران، ایران در جنگ با روم موفقیتهای بزرگی بهدست آورد. شاهنشاهی او همزمان بود با پذیرش مسیحیت بهعنوان دین رسمی در امپراتوری روم، به همین دلیل شاپور مسیحیان ایران را مورد آزاد و اذیت قرار داد. او پادشاهی مقتدر بود و در دوران او شاهنشاهی ساسانی یک دوره رونق و شکوه را تجربه کرد. او از جمله آخرین شاهان ساسانی است که خودشان را از نژاد خدایان میدانستند. کتیبههایی از او در تاق بستان به یادگار مانده است.
۳ نفر از پادشاهان ساسانی و شخصیتهای مهم ساسانی و دورههای بعدی شاپور نام گرفتند. شاپور برگرفته از ایرانی باستان به معنی «پسر پادشاه» است.
منابع رومی میگویند که شاپور دوم خود را «برادر خورشید و ماه» میپنداشته است. همچنین منابع ارمنی و کلاسیک میگویند که شاهان ساسانی خورشید و ماه را میپرستیدند.
پس از مرگ تیرداد سوم به سبب بیکفایتی برخی از فرمانروایانش و هم بهدلیل اختلافات داخلی بین ناخارارهای ارمنستان و از جمله اختلافاتی بین قدرت سلطنت و کلیسای ارمنی به وجود آمد. از آنجا که مقام سراسقفی هم موروثی بود و از پدر به پسر منتقل میشد و نیز چون کلیسا از املاک و ثروت سرشاری برخوردار بود، بنابراین کلیسا تنها یک قدرت روحانی بهشمار نمیآمد بلکه یک قدرت مادی، دنیوی نیز بود که در برابر قدرت سلطنتی به صورتی تقریبا مستقل قدبرافراشته بود و گاه نیز با آن به مخالفت برمی خاست و بیش از همه عوامل خارجی مانند افزایش یافتن قدرت ساسانیان و ضعف امپراتوری روم، ارمنستان وارد یک دوره بسیار دشوار و ناگوار از تاریخ خود شد.
کنستانتین کبیر امپراتور روم که شخصی جدی و فعال و بهترین سردار زمان خود بود در سال ۳۳۷ فوت کرد و کنستانتین دوم جایگزین او شد.
شاپور در سال ۳۳۸ جنگ با روم را آغاز کرد. در این سال شاپور نصیبین را که قلعه محکم رومیان در بینالنهرین بود، محاصره کرد ولی موفق نشد که آن را تسخیر کند. به همین دلیل به تاخت و تاز سوارهنظام ایرانی در بینالنهرین پرداخت که گاهی با پیروزی همراه بود ولی موفق نشد قلعههای آنها را بگیرد. محاصره مجدد نصیبین در سال ۳۵۰ هم بعد از دادن تلفات سنگین قشون ایرانی، به شکست انجامید.
همچنین وی در سال ۳۵۹ به جنگ با رومیان پرداخت و شهر امیدا، (دیاربکر کنونی) را گشود. یولیانوس (یولیانوس مرتد) پس از مرگ کنستانتین دوم، امپراتور تمام رومیان شد و لشکرهای روم را به جنگ ایران برد.
برای تفضیل جنگهای شاپور دوم با رومیان منبع عمده تاریخ آمیانوس مارسلینوس است چون آمیانوس شخصاً در لشکرکشیهای روم به آسیا در سال ۳۶۳ میلادی حاضر بوده است. آمیانوس، مورخ رومی، با اینکه بهطور طبیعی از این دشمن خطرناک دولت روم، متنفر بوده، در روایت خود نتوانسته که از ذکر جلال و شکوه و دلیری شخص شاپور خودداری کند. «شاه قدی بلند داشت و از ملتزمین خود یک سر و گردن بلندتر بود. در لشکر شاپور انتظام کامل حکمفرما بود و معمولا در موقع فتح شهرهای دشمن، بیهوده قتلعام نمیکرد.» از روایات وی بر میآید که شاپور دارای صفات جوانمردانه و مروت و انصاف بوده است. آمیانوس این رحم و انصاف را به مکر و حیله پادشاه نسبت داده است.
شاپور دوم چندین شهر بنا کرد. او به خوزستان توجهی خاص داشت. جایی که اسیران جنگی روم در شهر سلطنتی ایرانشهر شاپور اسکان داده شده بودند. بنای شهر نیوشابور (به فارسی:نیشابور) را نیز به او نسبت دادهاند. در سال ۳۶۳ م، وقتی نصیبین در حکم غرامت جنگی به ایرانیان تعلق گرفت، شاپور دوم مردمانی را از شهرهای استخر و سپاهان در آنجا اسکان داد. دیگر شهرهایی که بنای آن به او نسبت دادهاند، عبارتاند از: بزرجشاپور در نزدیکی بغداد در ساحل غربی دجله، خورهشاپور که همان شوش (کرخه) است، در این شهر آتشکدهای به نام سروشآذران بنا کرد؛ پیروزشاپور (انبار)؛ شادروانشوشتر در خوزستان، بَوان در سپاهان، جُروان در سپاهان، که در آنجا آتشکدهای بنا کرد.
دقیقا از زمان شاپور دوم خلق یادمانهای ساسانی در پارس متوقف میشود و در شمالغرب ایران ادامه مییابد. احتمالاً با رواج القاب و چهره جدیدی از پادشاه، کاخ سلطنتی جدیدی نیز لازم بوده است. مکانی که به تیسفون و خوزستان (که شاپور بیشتر اوقاتش را در آنجا میگذراند) نزدیکتر باشد. سبک هنری این آثار با آثار موجود در پارس اساساً متفاوت است. در این زمان، تصویر میترا و اورمزد اهمیت بیشتری پیدا کرد. نقشبرجسته طاق بستان در واقع شاپور دوم و مهر (میترا) و ارومزد را در دو سوی او نشان میدهد و شاپور این سنگنگاره را به یادبود پیروزیاش بر پولیانوس نقش کرده است. نقشبرجسته دیگر در سمت چپ، بنابر کتیبهها، قطعا شاپور دوم و شاپور سوم را نشان میدهد.
گمان میرود از دوران شاپور، ظروف سیمین بهجای سنگنگارهها ابزار تبلیغات پادشاهی شد. به نوشته منابع گرجی قرن هفتم میلادی، شاپور دوم کاسه و جام نقره هدیه میداد. در دوره پادشاهی شاپور دوم، هنر پادشاهی نیز مدون شد و تحت نظارت درآمد. گچبریهای کاخ شماره دو در کیش نیمتنه پادشاهی را نشان میدهد که برخی او را شاپور دوم میدانند و بر یافتههای خارقالعاده آذرنوش از حاجیآباد نیز چند نیمتنه شاپور دوم نقش شده است. این مطلب نشان میدهد که از قرن چهارم میلادی گچبریها و ظروف سیمین جانشین سنگنگارههای یادبود شده بود.
در مشکینشهر، در شرق آذربایجان، در سال ۱۳۴۵ کتیبهای به زبان پهلوی کشف شد که دارای ۲۱ سطر است. احتمالاً کتیبه در اصل به دستور نرسی به یادبود بنای دژی نگاشته شده بوده که ساختمان آن بعداً در زمان شاپور دوم به پایان رسیده است. کتیبه با ذکر تاریخ ماه مهر سال ۲۷ پادشاهی شاپور دوم که معادل ۳۳۵ میلادی است، آغاز میشود.
در ایوان (یا مغاره) کوجک طاق بستان در ۵ کیلومتری شمال شرقی شهر کرمانشاه دو نقشبرجسته یکی از شاپور دوم در سمت راست و دیگری از شاپور سوم در سمت چپ آن وجود دارد.
در کنار هر یک از آن دو، کتیبهای به زبان پهلوی شکل اسم و نسب هر یک، کنده شده است. کتیبه شاپور دوم دارای ۹ سطر و کتیبه شاپور سوم دارای ۱۳ سطر است.
شاپور دوم در سال ۳۷۹ میلادی، پس از هفتاد سال درگذشت.
در همین روز:
- كارخانه هواپيماسازی شهباز افتتاح شد. (۱۳۱۷ شمسی)
- حمله نيروی هوایی ارتش به خاک دشمن متجاوز یک روز پس از آغاز جنگ (۱۳۵۹ شمسی)
- مرگ «آباقا خان» ايلخان مغول (۶۸۰ قمری)
- سليم اول سلطان عثمانی كه در نبرد چالدران بر شاه اسماعيل صفوی پيروز شده بود. (۱۵۲۰ میلادی)
- روسهای مهاجر در آلاسکا، نخستين کلنی روسيه را در اين منطقه تاسيس کردند. دولت آمريکا قرن بعد آلاسکا را از روسيه خريداری کرد. (۱۷۸۴ میلادی)
- اعلام الغای رژيم سلطنتی فرانسه و آغاز حكومت جمهوری اول در اين كشور (۱۷۹۲ میلادی)
- روز ملی و استقلال «بلغارستان» از امپراتوری عثمانی (۱۹۰۸ میلادی)
- زيردريايی شماره ۹ آلمان در اين روز در آبهای هلند سه رزمناو انگليسی را غرق كرد كه ضمن آن ۱۴۰۰ تن كشته شدند. (۱۹۱۴ میلادی)
- روز ملی و استقلال كشور آفريقایی «مالی» از استعمار فرانسه (۱۹۶۰ میلادی)
دیدگاه