لالجین، پایتخت سفال ایران

لالجین یکی از مراکز عمده‌ی ساخت سفال و سرامیک در ایران و جهان است و محصولات ساخته شده به دست هنرمندان این شهر علاوه بر شهرهای دور و نزدیک در ایران، به سایر کشورها نیز صادر می‌شود. سفالینه‌های ساخته شده در این شهر شامل انواع ظروف مصرفی و تزیینی هستند. البته در سال‌های گذشته، تفاوت فاحش در میزان عرضه و تقاضا و دشواری ساخت سفالینه‌ها و همین طور عدم کاربرد برخی از اشیای سفالی و تمایل به ساخت ظروف تزیینی بیشتر، برخی از شاخه‌های سفالگری را تهدید می‌کند.

تعداد زیادی از هنرمندان لالجینی به هنر نقاشی روی سفالینه‌ها اشتغال دارند. نقاشی روی سفال به دو صورت انجام می‌شود:

• کار با رنگ‌های پلاستیکی و روغنی
• استفاده از رنگدانه‌های معدنی که بعد از پخت سفالینه‌های منقوش در کوره، نقش و نگارها ثابت می‌شوند. نقاشی با رنگ‌های قابل پخت، به چند روش انجام می‌شود که می‌توان از آن جمله به نقاشی زیرلعابی و رولعابی اشاره کرد.

در چند سال اخیر روشی برای تزیین سفالینه‌های این شهر ابداع شده که اصطلاحا مینایی یا برجسته نامیده می‌شود. امروزه با ابداع این روش، توجه هنرمندان لالجینی به جنبه‌ی هنری در نقاشی سفالینه‌ها بیشتر شده است.

سفالگران لالجین معمولا روزی ده الی دوازده ساعت کار می‌کنند.

کارگران یک کارگاه سفالگری عبارت‌اند از:

 ۱.« چرخکار» که پشت چرخ سفالگری می‌نشیند و از گل خام، سفالینه می‌سازد.

۲. «گل‌مال» در قسمتی از کارگاه موسوم به «ترپاق دان» کار می‌کند و کار او ورز دادن گل خام است.

۳. «پادو» کارگری است که کارهای کوچک گوناگون را در کارگاه انجام می‌دهد. در هر کارگاه معمولا دو چرخکار، دو گل‌مال و یک پادو کار می‌کنند.

لالجین، پایتخت جهانی سفال

جشن جهانی شدن لالجین در استان همدان به عنوان شهر جهانی سفال روز ۴ شهریور امسال در این شهر برگزار شد.

گروهی از داوران شورای جهانی صنایع دستی اوایل امسال با سفر به شهر لالجین برای بررسی شرایط این شهر و ثبت آن به عنوان شهر سفال جهان از کارگاه‌ها و فروشگاه‌های آن بازدید کرده و آن را مورد قضاوت قرار دادند که در نهایت لالجین لقب شهر جهانی سفال را از آن خود کرد.

این ثبت جهانی می‌تواند هم منجر به رشد گردشگری شده و هم سفالگری لالجین و کشور را توسعه دهد. اکنون با جهانی شدن لالجین به عنوان شهر جهانی سفال، ایران می‌تواند امیدوار باشد که سهمی در بازارهای جهانی برای سفالگری کسب کند. در گذشته سفالگران لالجین برای صادرات محصولات خود با مشکلات بسیاری همچون نبود بسته‌بندی مناسب، نبود حمل و نقل مناسب محصولات و سود ناچیز در بازارهای داخلی و واردات سفال‌های چینی مواجه بودند. امید است که این مشکلات با ثبت جهانی سفال لالجین رفع شوند. همچنین می‌توان از این فرصت برای توسعه‌ی گردشگری نیز استفاده کرد. بدون شک بازدید از شهر جهانی سفال و کارگاه‌های سفالگری برای بسیاری از افراد جالب توجه است.

مسئولان مربوطه پس از جهانی شدن شهر لالجین از راه‌اندازی دهکده‌ی تولیدی و تخصصی سفال و موزه‌ی سفال در این شهر خبر دادند.

به گفته‌ی بهمن نامورمطلق، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، ۵ درصد از صادرات کشور وابسته به سفال لالجین است. سال گذشته لالجین به عنوان صادرکننده‌ی برتر سال معرفی شده است.

سرمایه‌گذاری در شهر سفال

لالجین با ثبت جهانی شدن به عنوان شهر جهانی سفال فرصت مناسبی برای توسعه‌ی گردشگری پیدا کرده است به طوری که به گفته‌ی کارشناسان، بسیاری از سرمایه‌گذاران قصد سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های گردشگری این شهر را دارند. به طور حتم بازدید از کارگاه‌های سفالگری برای گردشگران می‌تواند جذاب باشد. درب تمامی کارگاه‌های سفالگری لالجین به روی گردشگران باز است. همچنین دوره‌های کوتاه‌مدتی در دانشگاه علمی‌کاربردی سفال برای گردشگران برگزار می‌شود که بازدیدکنندگان می‌توانند در آن‌ها شرکت کنند.

البته لازم به ذکر است که لالجین به جز سفالگری جاذبه‌های دیگری هم دارد، به عنوان نمونه کارگاه عسگری که ثبت ملی شده و مسجد جامع لالجین آثار به جا مانده از دوران قاجار هستند. همچنین لالجین بافت سنتی و تاریخی خود را از دوره‌های گذشته حفظ کرده است. پل تاریخی مهاجران نیز یکی از مکان‌های جذاب برای گردشگران است.

مشکلات بر سر راه سفالگری

سفالگران لالجین با مشکلات بسیاری نیز مواجه هستند. سختی کار، قیمت تمام‌شده‌ی بالا، نبود کوره‌های صنعتی، هزینه‌ی بالای بسته‌بندی کالا و سود اندک محصولات از جمله مشکلات سفالگران لالجین است. در مجموع بیش از ۹۰۰ کارگاه تولید سفال در لالجین فعال هستند. برخی از این کارگاه‌ها، کارگاه‌های خانگی هستند. سفالگری از مشاغل سخت به شمار می‌رود و یکی از اصلی‌ترین مشکلات سفالگران، بیمه کاری است. همچنین از دیگر مشکلات سفالگران تامین مواد اولیه است، قیمت تمام‌شده بالای محصولات نیز موجب شده سفالگران حاشیه‌ای، سود اندکی داشته باشند. بیشتر کارگاه‌های سفالگری در لالجین دارای کوره‌های سنتی هستند. در لالجین می‌توان با یک خانواده کارگاه سفالگری راه‌اندازی کرد و به همین دلیل بیشتر کارگاه‌های فعال در حوزه‌ی سفالگری، خانوادگی هستند.

هنر اصيل سفال با گوشت و خون اهالی لالجین عجين شده و اگرچه عنوان شده که اين هنر، سابقه‌ی ديرينه‌ی ۸ قرنی در «لالجين بهار همدان» دارد اما به دليل حمله‌ی مغول‌ها و نابودی منطقه، نمی‌توان مبداء تاريخی دقيقی از ظهور اين هنر در لالجين ذکر کرد.

سفال لالجين شهرت جهانی دارد و از اين رو به بسياری از کشورهای جهان صادر می‌شود و طرفداران زیادی در سراسر دنیا دارد.

کشورهای عربی بيشتر خواهان سفال‌های مصرفی و گلدان‌های سفالی با نقش و نگار اصيل اسلامی هستند و انواع بشقاب، کاسه، پارچ، شمعدان، کوزه و گلدان را به سوغات می‌برند.

صادرات سفال‌های تزیينی به اروپا و آمريکا بيشتر رواج دارد و کاسه و بشقاب‌های دکوری، گلدان‌های بزرگ، با نقش و نگار ايران باستان و ظروف مشبک با نقش و نگار گل و بته هواداران بی‌شماری در آمريکا و اروپا دارد.

صادرات ۱۰۰ ميليون دلاری سفال لالجين به اروپا، آمريکا، کشورهای حاشيه‌ی خليج فارس، کشورهای اروپای شرقی و اسکانديناوی بيانگر توان قابل‌توجه ارز آوری سفال لالجين است. با معرفی بيشتر اين هنر اصيل ايرانی و ثبت جهانی رشته‌های مختلف و متنوع سفال لالجين، می‌توان سفالينه‌های چينی، تايلندی و غیره را از بازار ايران خارج کرد.

با اين حال شهرت جهانی سفال لالجين بهار همدان علی‌رغم قابليت‌های ارز آوری، گردشگری و اشتغال‌زايی آن، ناشناخته مانده است و این مسئله، مسئوليت حوزه‌ی گردشگری و صنايع دستی برای معرفی اين هنر اصيل ايرانی به جهانيان را بیش از پیش سنگین می‌کند.