آبشار ویکتوریا؛ عجایب هفتگانه طبیعی جهان

دیوید لیوینگستون چندین ماه در حوالی رود زامبزی (Zambezi) در آفریقای جنوبی سفر می‌کرد. در جریان اکتشافاتش او با آبشار Ngonye، آبشاری بزرگ و حیرت‌انگیز روبه‌رو شد. این مجموعه آبشار تنها ۱۸ متر ارتفاع داشت، اما در تمام عرض رود کشیده شده بود. میزان آبی که از این آبشار سرازیر می‌شد بسیار زیاد و چشم‌گیر بود.

در روز ۱۷ نوامبر ۱۸۵۵، به لیوینگستون  گفته شد در همین منطقه با آبشار بزرگ‌تری روبه‌رو خواهد شد که آبشار Ngonye در برابر آن بسیار کوچک و ناچیز به نظر می‌رسد، اما او باور نکرد، چراکه در این بخش از رود جریان آب تقریبا آرام بود و دره یا کوهی بر سر راه رود وجود نداشت که سبب تشکیل آبشار به این بزرگی شود.

همان طور که قایق لیوینگستون و همراهانش به طرف پایین رود حرکت می‌کرد، کم‌کم سروصداهایی از فاصله‌ی دور به گوش می‌رسید. از دور، ابری از غبار و مه پیدا بود. در نهایت، قایق به سوی جزیره‌ای کشیده شد. لیوینگستون در آن زمان شروع به قدم زدن در حاشیه‌ی این آبشار کرد. زیر پای او، رود عریض از ارتفاع ۱۰۸ متری به پایین می‌ریخت. او هرگز در طول زندگی‌اش چنین منظره‌ی چشم‌نواز و متحیرکننده‌ای ندیده بود.

لیوینگستون، اولین اروپایی که این آبشار عظیم و باشکوه را دید، آن را به افتخار ملکه، ویکتوریا نامید، اما ساکنان آفریقایی منطقه آن را «موسی اوآ تونیا» (Mosi-oa-Tunya) به‌معنای مه خروشان می‌نامند؛ نامی که این شگفتی طبیعت را به‌خوبی وصف می‌کند.

نحوه تشکیل آبشار

آبشار ویکتوریا نتیجه‌ی شکاف‌هایی در زمین مسطحی سرسخت از جنس بازالت است که با ماسه‌سنگ نرم پر شده‌اند. در گذشته که رود زامبزی در این زمین مسطح جریان پیدا کرده، به شکاف‌ها راه پیدا کرده و موجب فرسایش سنگ‌های نرم‌تر شده است. این فرسایش، مجموعه‌ای از تنگه‌ها را ایجاد کرده است. زمین‌شناسان تخمین می‌زنند، حداقل در ۱۰۰ هزار سال گذشته این رود در میان این تنگه‌ها جریان داشته است. با فرسایش سنگ‌ها، آبشار نیز این شکاف‌های بزرگ را دنبال کرده تا جایی که سراسر این سطح مسطح را در بر گرفته‌ است.

این مجموعه آبشار عرضی در حدود ۱۷۰۰ متر دارد. از اولین تنگه به بعد آبشار به‌شکل زیگزاگی در میان تنگه‌هایی ادامه پیدا می‌کند که با شماره، نام‌گذاری شده‌اند. زمانی که رود از دومین تنگه می‌گذرد، از آبگیری به نام «دیگ جوشان» می‌گذرد. هنگام بالا رفتن جریان آب، در این بخش از رود، تلاطم‌های شدید و گرداب‌هایی به وجود می‌آید. متأسفانه در همین قسمت است که اشیاء، حیوانات و گاهی جسد افرادی که از آبشار سقوط کرده‌اند در حاشیه‌ی آب پیدا می‌شوند.

رود به مسیر زیگزاگی خود ادامه می‌دهد و قبل از رسیدن به شکاف شیب‌دار و محصوری به نام Batoka Gorge، درمجموع ۶ تنگه را در بر می‌گیرد که عمقی بین ۱۲۰ تا ۲۴۰ متر دارند. در نهایت پس از طی ۲۰۰ کیلومتر به دریاچه‌ی کاریبا (Kariba) می‌ریزد.

در فصل بارانی یعنی از ماه نوامبر تا اوایل آوریل، این آبشار بر اساس حجم آب به بزرگ‌ترین آبشار دنیا تبدیل می‌شود که تنها آبشار ایگوآزو (Iguazu) در آمریکای جنوبی می‌تواند با آن رقابت کند. آبشار ویکتوریا ۳۰ متر بلندتر از آبشار ایگوآزو است، اما آبشار آمریکای جنوبی با ۲۷۰۰ متر عرض از آبشار ویکتوریا با ۱۷۰۸ متر عریض‌تر است.

شکل و شمایل آبشار ویکتوریا کاملا به فصول سال مرتبط است. در فصل بارانی، تنها دو جزیره بر بالای آن نمایان است. یکی جزیره‌ی لیوینگستون (جایی که این کاشف اروپایی اولین بار آبشار را دید) و دیگری جزیره‌ی بواروکا (Boaruka) که در نزدیکی کناره‌های غربی رود قرار گرفته‌ است. زمانی که جریان رود در فصول خشک کاهش پیدا می‌کند، تعداد زیادی جزیره‌ی موقتی نیز نمایان می‌شوند. تغییرات حجم این آبشار در طول سال به‌نحوی است که در فصول پرباران از نظر متوسط جریان سالانه بعد از آبشار نیاگارا و ایگوآزو در مقام سوم قرار می‌گیرد.

گردشگری در آبشار ویکتوریا

بررسی مناطق باستانی اطراف آبشار نشان می‌دهد، این منطقه از ۵۰ هزار سال پیش یعنی از دوران میان‌سنگی، محل سکونت بشر بوده‌ است. این آبشار برای مردمی که در این نواحی زندگی می‌کردند، کاملا شناخته شده بوده، اما افراد ساکن در خارج از این محدوده از وجود آن اطلاعی نداشته‌اند. حتی بعد از بازدید لیوینگستون از این منطقه، گردشگران اروپایی به‌دلیل در دسترس قرار نداشتن این منطقه، چندان توجهی به آن نشان نمی‌دادند تا اینکه در سال ۱۹۰۵ «پل آبشار ویکتوریا»، به‌عنوان بخشی از پروژه‌ی بلندپروازانه‌ی ساخت راه‌آهنی از کیپ تاون تا قاهره، افتتاح شد.

سسیل رودس (Cecil Rhodes) تاجری که این پروژه را در اختیار داشت از مهندسان خواسته بود تا پلی روی رود زامبزی بسازند که قطرات پاشیده شده از آبشار، روی قطاری بریزد که از پل عبور می‌کند. این پل قوسی فولادی با ۱۲۸ متر ارتفاع از روی تنگه‌ی دوم می‌گذرد.

تقریبا هم‌زمان با شروع کار خط آهن، «هتل آبشار ویکتوریا» نیز افتتاح شد؛ بنابراین مسافران به‌راحتی می‌توانستند با قطار به این منطقه سفر و در یک هتل راحت اقامت کنند. از این زمان به بعد گردشگری در این منطقه رونق گرفت. البته این رونق گردشگری گاهی بر اثر ناآرامی و جنگ در منطقه با مشکلاتی نیز مواجه شده است تا پایان قرن بیستم میلادی، این آبشار سالانه میزبان ۳۰۰ هزار گردشگر بود.

امروزه گردشگران به‌سادگی می‌توانند در فرودگاهی نزدیک به منطقه از هواپیما پیاده شوند و از این آبشار بازدید کنند. این آبشار در مرز زامبیا و زیمبابوه واقع است و هر دو کشور در این ناحیه پارک‌های ملی ایجاد کرده‌اند تا از این طریق حافظ منابع طبیعی و زیبایی‌های این شگفتی طبیعت باشند. علاوه بر بازدید از آبشار و پارک‌های ملی اطراف، گردشگران ماجراجو می‌توانند از بانجی جامپینگ و پرش از پل آبشار ویکتوریا و قایق‌رانی در تنگه‌ها لذت ببرند.

یکی از فعالیت‌های تفریحی دیگر در این آبشار که هم ترسناک و هیجان‌انگیز و هم لذت‌بخش است، شنا در «آبگیر شیطان» است. در طول فصل خشک، سطح آب به‌اندازه‌ای پایین می‌رود که در کنار جزیره‌ی لیوینگستون و لبه‌ی آبشار، استخری کم‌عمق مشهور به آبگیر یا استخر شیطان ایجاد می‌کند. در حالت عادی اگر کسی وارد این استخر شود، جریان آب منجر به سقوط او از لبه‌ی آبشار خواهد شد، اما زمانی که سطح آب پایین می‌رود، یک حاشیه‌ی طبیعی در لب این استخر ایجاد می‌شود که شناگران را از سقوط از آبشار حفظ می‌کند.

مه غلیظی که بر بالای این آبشار تشکیل می‌شود گاهی تا ۴۰۰ متر ارتفاع دارد و حتی در برخی مواقع این ارتفاع دو برابر نیز می‌شود. این ابرها گاهی از فاصله‌ی ۵۰ کیلومتری آبشار نیز قابل‌مشاهده هستند. نور شدید آفتاب که بر این مه می‌تابد، رنگین‌کمان‌های زیبایی را بر بالای آبشار و پل ایجاد می‌کند. آبشار ویکتوریا یکی از معدود مکان‌هایی در دنیا است که شب‌ها در نور شدید ماه می‌توانید ماه‌کمان را نظاره‌گر باشید.