بازار آمل؛ پایین بازار آمل

موقعیت بازار

بازار آمل از پیشینه تاریخی، موقعیت جغرافیایی و تنوع کارکردی خاصی در منطقه شمالی کشور برخوردار است و در مقایسه با دیگر بازارهای شهری ایران کارکردهای گوناگونی را در خود متحقق کرده ‌است. بازار آمل عملکرد‌های چندگانه‌ هم‌زمانی مانند بازارهای دائمی، بازارچه‌های محلی و نیز بازار هفتگی را دارد که سبب استقرار فضاهایی با کاربری مسکونی در کنار مکان‌های تجاری در کالبد بازار شده و در نتیجه این پیوستگی فضایی، نیازهای ساکنان محله‌های مجاور و کل شهر را در دوره‌های مختلف تاریخی درون بازار تامین شده است.

پیشینه

بازار قدیم آمل معروف به پایین بازار یا چهارسوق آمل، بازاری با ریشه باستانی است که در مرکز شهر قرار دارد. رکن و هسته اصلی و اولیه سازمان دهنده شهر قدیم به شمار می‌آید. رکن اصلی ساخت بازار آمل به زمان ساسانیان برمی‌گردد و هنوز هم پا برجا مانده است و با اینکه در بعضی از قسمت‌های این بازار تغییرات شتاب‌زده و نوسازی غیر اصولی انجام شده و به‌دلیل مقتضیات اقتصادی و اجتماعی روزگار، زیبایی قبلی را از دست داده، اما هنوز دارای اهمیت و اعتبار است. این بازار همچنان ارتباط خود را با محلات مسکونی مجاور، به میزان قابل توجهی حفظ کرده و به‌صورت مرکز تجمع و داد و ستد مردم دارای عملکردی ممتاز است. مغازه‌های این بازار با سقف سفالی شیب‌دار و جلو آمده به خاطر محافظت از باران و آفتاب دارای فضاهای باز داخلی برای تشکیل بازارهای هفتگی در روزگار گذشته است. این بازار نیز مانند بازارهای قدیمی دیگر، علاوه بر وظیفه اصلی خود یعنی مبادله کالا، نقش فرهنگی و مبادله افکار و عقاید، نشر اخبار و مرکز ارتباطات اجتماعی مردم نیز بوده است. در حال حاضر این بازار نقش بسیار مهمی را در زندگی اقتصادی - اجتماعی مردم ایفا می‌کند. ساختار فضایی ، عناصر معماری و کالاهای صنایع دستی و محصولات بومی و مساجد و خانه‌های تاریخی آن از جاذبه‌های بازار به حساب می‌آیند.

بازار چهار سوق آمل به‌لحاظ دسترسی داشتن از چهار سمت متفاوت‌تر از بازارهای معروف تبریز و اصفهان است و وجود مسجد جامع شهر آمل با قدمت تاریخی بر ارزش و قدمت بازار افزوده است

راسته‌ها

راسته عطاران در حال بهسازی

راسته اصلی بازار قدیم آمل به‌همراه راسته‌های فرعی منشعب از آن (راسته عطاران، راسته پالان‌دوزان، راسته نمدمالان و نوراسته) نقش مهمی در تشکيل و تعريف محدوده بافت ايفا می‌کنند. راسته اصلی دقيقا و بلافاصله بعد از پل دوازده چشمه (جنوب شرقی بافت) آغاز و به‌صورت قطری و طولی در بافت حرکت کرده و تا نزديکی‌های مرکز اصلی کاشی محله (مسجد حاج علی کوچک) ادامه می‌يابد. بازار به بافت ويژگی طولی و خطی بودن آن (گذر و محور اصلی بافت) تلفيق بعضی از مراکز محله با آن (مشائی محله و شاهان‌دشتی محله)، برخورداری از کاربری اجتماعی – اقتصادی و همجواری با ديگر عناصر شهری عمده بافت (مسجد جامع آمل، مسجد آقا عباس، گرمابه آمل و…) قسمت اعظمی از بافت مسکونی اطراف را تحت نفوذ مستقيم خود دارد. در واقع برش و عبور قطری بازار از بافت سبب می‌شود تا عمق واحدی از دو طرف (بافت مسکونی پيرامون بازار) خود را تحت پوشش قرار دهد. مراکز و گذرهای اصلی محلات، به غير از سه مرکز اصلی میدان چه مشائی محله (محله چهار سوق)، بازارچه شاهان‌دشت محله (تکيه هاشمی) و کاشی محله (مسجد جامع علی کوچک) بقيه مراکز اصلی با فاصله از راسته اصلی بازار و تقریباً در مرکز ثقل هندسی محلات مستقر هستند. چون راسته اصلی بازار به‌صورت قطری بافت را قطع کرده ‌است از اين نظر اين مراکز اصلی با گذرهای اصلی بين خود، عملا يک حلقه ثانويه پنهانی (تار نامرئی) را به دور بازار به وجود می‌آورند. علاوه بر اين هر يک از اين مراکز اصلی، خود دارای يک شعاع نفوذی هستند. چون بافت کهن آمل از دخالت‌های کالبدی و عبور خيابان‌های چليپایی رضاخانی مصون مانده ‌است، لذا پيوستگی قضايی عناصر شهری و مراکز محلات از طريق گذرها و معابر اصلی بافت موجب تشکل و انسجام بافت می‌شود.

این بازار یکی از آبادترین بازارهای بزرگ فرهنگی در شهرهای مشهور اقتصادی زمان خود بوده است. امروزه کارکردهای اماکن و اجزای کالبدی در بازار آمل به مانند بخشی ارزشمند از میراث معنوی و فرهنگی شهر به شمار می‌روند و این امر نشان‌دهنده تداوم ارزش‌آفرینی بازار در زندگی کنونی این شهر هم‌زمان با دگرگون شدن آن است.