سرو کهنسال ایران در خطر است

سرو کهنسال ایران که برخی سن او را ۲۵۰۰ سال و برخی دیگر حدود چهار هزار سال تخمین زده‌اند، به‌واسطه‌ی ساخت و سازهایی که در حریم این درخت در حال انجام است، در معرض خطر قرار دارد.

راه افتادن کارگاه ساخت ‌و ساز در اطراف این درخت پیر از یک سو و بهره‌گیری از مصالحی همچون سیمان، آهک، فلز و دیوار سنگی در چهار گوشه اطراف سرو از دیگر سو نگرانی هایی برای به خطر انداختن حیات این سرو در بین دوستداران میراث فرهنگی و محیط زیست ایجاد کرده است.

چنین ساخت و سازهای غیر اصولی در حالی انجام می‌شود که چندی پیش طرح مطالعاتی این جاذبه‌ی میراثی و گردشگری توسط کارشناسان انجام شده است و طرح جامع آن منتشر شده و به نکاتی از جمله حرایم سرو، چگونگی انجام ساخت‌وساز و حتی مصالحی که می‌توان در ساخت و سازها از آن بهره جست اشاره شده است.

بخشی از این پژوهش به‌دلایل و مستندات ضرورت محصور نمودن محوطه اثر طبیعی ملی سرو ابرکوه پرداخته است. چنانکه عنوان کرده است:

در تاریخچه‌های موجود از چگونگی حفاظت این درخت در قرن‌های گذشته، همیشه به حضور این درخت در باغی محصور اشاره شده و اینکه این درخت در مجموعه‌ای با مالکیت یکی از بزرگان و مالکان پرنفوذ محلی (خان) قرار داشته است. مالکیت قلمرو سرو در نزد یک خانواده صاحب نفوذ و مقتدر یکی از دلایلی است که درخت سرو توانسته با از سرگذراندن بسیاری از خطرات احتمالی، وجود نازنین خود را در معرض تماشای دید نسل حاضر قرار دهد.

در تاریخچه‌ی شفاهی پیرامون سرو، مردم محلی از دیوار بلند خشت و گلی در سمت شرقی سرو یاد می‌کنند که به‌صورت یک دیوار کج از شمال شرق به‌سمت جنوب کشیده شده بود. همچنین در سمت جنوب غربی سرو نیز دیوار خشت و گلی دیگری وجود داشت که به‌سمت غرب سرو و نزدیکی دیوار غربی فعلی امتداد می یافت. این دیوار کمتر از ۳۰ سال است که برداشته شده.

آسیب‌های جدی افتاده در طی ۳۰ سال گذشته به درخت (یعنی آتش زدن آن و سوختن یکی از شاخه های اصلی آن در سال ۱۳۶۰) پس از خروج مالکیت شخصی و خریداری باغ توسط شهرداری و آزادسازی محوطه پیرامون و برداشته شدن دیوارهای باغ اتفاق افتاده است.

بنابراین محصور نمودن محوطه اصلی پیرامون سرو سبب حفاظت بهتر باغ‌های اطراف می‌شود. ازاین‌رو برنامه حفاظت از سرو ابرکوه با زون‌بندی محوطه این سرو در چند بخش مورد بررسی قرار گرفته است.

در بخشی دیگر نیز به برنامه حفاظت و بهسازی که شامل زون‌های مختلف است اشاره شده و حتی نقشه آن نیز ترسیم شده است.

طبق این پژوهش، زون طبیعت محدود شده (زون یک) حریم ۳۰ متری از محل سرو به‌عنوان اندوختگاه بازداشته محسوب شده که دسترسی و ورود بازدیدکنندگان به این حریم مجاز نیست. عملیات ساختمانی، خاک‌برداری، خاکریزی، گودبرداری و احداث سازه های تفرجی نیز در این قسمت ممنوع بوداه و بهسازی و نگهداری فضای سبز آن نیز ترجیحا با ترکیب فعلی گیاهی صورت گرفته و باید در اراضی بدون پوشش چمن‌کاری و گل‌کاری بدون گودبرداری و تخریب افق‌های زیرین خاک صورت گیرد.

به‌منظور تغییر نحوه آبیاری سرو ضرورت دارد در شعاع ۲۰ و ۳۰ متری از درخت پرچین سبز ایجاد شده و جوی کم‌عمق در این قسمت‌ها تعبیه شده که برای آبیاری سرو تا شعاع ۳۰ متری مورد استفاده قرار گرفته به‌طوری که آبیاری فقط در یک قسمت متمرکز نشود. این امر به گسترش ریشه و استفاده از نواحی دیگر جهت تامین نیاز آبی و تغذیه ای آن کمک می‌کند.

بخشی از راه عبوری سمت راست سرو ابرکوه درحریم این زون قرار دارد که با تمهیدات در نظر گرفته شده مسیر این راه در محدوده زون یک و دو مسدود شده و دیواره آجری و بتنی و آسفالت حاشیه‌ی زون یک نیز برداشته خواهد شد و به‌جای آن لازم است از پرچین و موانع سبز استفاده شود.

در زون حفاظت شده به استثنای طراحی و استقرار فضای سبز تغییر کاربری و ساخت و سازهای تفرجی مجاز نیست. در حاشیه‌ی این زون و نیز مرز زون یک، پرچین کم‌ارتفاع برای تشخیص حد و حدود زون‌ها توصیه می‌شود. به‌دلیل گسترش احتمالی ریشه‌های سرو تا زون دو هرگونه خاک‌برداری، گودبرداری عمیق به‌خاطر صدمات احتمالی یا خطرات فشردگی و سنگین شدن خاک ممنوع است. فعالیت گل‌کاری و احداث فضای سبز بایستی با احتیاط و کنترل و نظارت کارشناس ذی‌ربط صورت گیرد.

در ضمن برداشت آجر، آسفالت و سازه‌های بتونی، تعویض خاک یا مصالح ساختمانی با خاک لومی - رسی هوموس‌دار با زهکشی مطلوب صورت گیرد. امتداد راه عبوری در این زون نیز مسدود شده و در حاشیه شرقی آن پیاده رو باریک احداث می‌شود ضمنا تردد موتورسیکلت، تراکتور و دام در این قسمت ممنوع خواهد بود.

زون حفاظت شده که حریم آن ۳۰ تا ۶۰ متری از مرکز سرو در نظر گرفته شده که برای این بخش نیز، گل‌های زینتی، چمن‌کاری و پرچین و ۴ مسیر به عرض ۲ متر جهت دسترسی به حاشیه‌ی زون یک برای تماشا و عکس‌برداری از سرو پیش‌بینی شده است. در این زون عملیات خاک‌برداری، گودبرداری حتی‌الامکان نباید انجام شود و تنها تعویض خاک فوقانی جهت احداث فضای سبز بدون استفاده از ماشین‌آلات خاک‌برداری مجاز است. استفاده از مصالح سنگین، بتون‌کاری و آسفالت در طراحی فضای سبز یا مسیرهای پیاده‌روی توصیه نمی‌شود و حتی برداشت لایه‌های سنگین ساخته شده ضرورت دارد.

با وجود آنکه در این پژوهش تاکید شده در محدوده شعاع ۲۰ تا ۳۰ متری از سرو ابرکوه هرگونه مصالح ساختمانی سنگین نباید استفاده شود اما در حال حاضر شاهد ورود ماشین‌آلات سنگین به محوطه‌ی درخت و استفاده از مصالحی مانند سیمان در ساخت و سازها هستیم.

در این تحقیق حتی زوون های تفرجی (تیپ ۱ و تیپ ۲) نیز در حریم ۶۰ - ۱۰۰ متری و ۱۰۰ - ۲۰۰ متری جنوب و جنوب شرق محوطه سرو مشخص شده است.

زون ضربه‌گیر نیز ناحیه‌ایست که معرف اراضی طبیعی و گاه انسان ساخت است که از دیرباز پیرامون سرو وجود داشت و به‌دلیل نوع کاربری اراضی و شدت استفاده از اعتقادات مذهبی و فرهنگی مردم به‌عنوان عرصه حمایت‌کننده و پشتیبان سرو ابرکوه مطرح شده است.

با این وجود به گفته فعال گردشگری و دوستدار محیط زیست ساخت‌وساز همچنان ادامه دارد. حتی شنبه هفته گذشته، بولدوزرهای مخصوص شکستن آسفالت و سنگ به منطقه آمده بودند و در حریم حدود ۱ متری سرو کهنسال قرار گرفتند و مشغول کار شدند.

البته حدود ۱۰ روز پیش بازرسانی از سازمان میراث فرهنگی به‌منظور بررسی شرایط منطقه به سرو ابرکوه سر زده‌اند که همچنان در انتظار انتشار گزارش آن‌ها هستیم.