کاخ اسود، موزه هنرهای زیبا
یکی از بناهای باشکوه مجموعه ی سعدآباد، ساختمانی است که از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ محل «وزارت دربار» بوده و از سال ۱۳۶۱ به‌عنوان موزه هنرهای زیبا مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این بنا با نام کاخ اسود نیز شناخته می‌شود. برای آشنایی بیشتر با این موزه با کجارو همراه باشید.
مقالات مرتبط:
این موزه که هر روز میزبان تعداد زیادی از دوستداران هنر است در جنوبی‌ترین نقطه‌ی سعدآباد واقع شده و دارای سه طبقه با ۳۶۰۰ متر زیربنا است.
تاریخچه‌ی موزه
ساختمان این عمارت مربوط به زمان رضاشاه است که ساخت آن از سال ۱۳۱۹ شروع شد و با تبعید رضا خان در سال ۱۳۲۰ به‌صورت نیمه‌کاره رها شد. از آن‌جایی که در بنای آن سنگ‌های مرمر سیاه‌رنگ (از معدن ولی آباد چالوس) به کار برده شده بود به کاخ اسود معروف شد. از حدود سال‌های ۱۳۴۲ تا ۱۳۴۳ تعمیراتی در این بنا انجام شد و در سال ۱۳۴۶ رسماً به‌عنوان وزارت دربار مورد بهره‌برداری قرار گرفت .
در سال ۱۳۵۷ با به وقوع پیوستن انقلاب اسلامی، طبقه همکف به‌عنوان اداره‌ی کل موزه‌های کشور مورد استفاده قرار گرفت و از همان زمان طبقه‌ی دوم و سوم بنا جهت تبدیل شدن به موزه آماده می‌شد. در سال ۱۳۶۱ این کاخ با نام موزه‌ی هنرهای زیبا مورد بهره‌برداری قرار گرفت و در سال ۱۳۶۴ جهت بازدید عموم رسما افتتاح شد. این ساختمان دارای دو طبقه و همکف است که هر طبقه دارای یک سالن و گالری‌های متعدد است و در حال حاضر در هر سه طبقه تابلوهای بسیار زیبایی از شیوه‌ها و مکاتب گوناگون هنری ایران و جهان به نمایش درآمده است.
موزه‌ی هنرهای زیبا از سه طبقه با نگارخانه‌‌های متعدد تشکیل می‌شود که در طبقه‌ی اول آن آثار ارزنده‌ای از نام‌آورترین نقاشان عهد صفوی، زندیه، قاجار و دوره‌ی معاصر به معرض نمایش گذاشته شده است. این تابلوها اکثراً منحصربه‌فرد هستند و برخی از آن‌ها تاکنون در هیچ مکانی به نمایش درنیامده‌اند. نگاهی گذرا به این تابلوها نشان می‌دهد که نقاشان عهد صفوی در نازک‌خیالی و لطافت طبع به شاعران این زمان پهلو می‌زنند و با نازک‌کاری، رنگ‌آمیزی دقیق و تجسم ظرافت‌های چهره‌ی اشخاص، نهایت ذوق را در صورتگری به خرج می‌دهند.
بیشترین آثار ارائه‌شده در این موزه مربوط به دوره‌ی قاجار است. چنانچه آثار بازمانده از تاریخ نقاشی ایران نیز با این دوره مرتبط است. در میان این تابلوها به آثاری بر می‌خوریم که تصویرگرانشان از اعتبار و شهرت بسیاری برخوردار هستند. در این موزه ۹ اثر نفیس و ارزشمند از نقاش پرآوازه‌ی ایران محمد غفاری ملقب به کمال‌الملک (۱۳۱۹ – ۱۲۲۲ ه.ش) به نمایش در آمده است که در صحت و پختگی رنگ و دقت ساختمان، کم‌نظیر است. برخی از این تابلوها که در یک نگارخانه جمع شده‌اند عبارت‌اند از: تابلوی بسیار معروف «فالگیر بغدادی»، نقشی که استاد از چهره‌ی خود رقم‌زده، حوض و عمارت کاخ گلستان، حوض خانه صاحب‌قرانیه، دورنمای لار و منظره‌ای از کلاردشت.
طبقه‌ی اول موزه اختصاص به تعدادی از نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای دارد که تعدادی از تابلوهای معروف‌ترین نقاشان را در این شیوه ارائه می‌کند. در طبقه‌ی دوم این موزه آثاری از هنرمندان اروپایی به معرض تماشا گذاشته شده است. بخشی از آن به نمایشگاهی از آثار نقاشان معاصر ایران که به شیوه‌ی نو کار کرده‌اند اختصاص یافته است. نقاشانی همچون سهراب سپهری، حسین محجوبی، فرامرز پیل‌آرام، حسین زنده‌رودی، پروانه اعتمادی، نصرالله افجه‌ای و...
در طبقه‌ی اول موزه، نقاشی‌های زیبایی از نقاشان اروپایی در مکاتب و شیوه‌های گوناگون به نمایش درآمده‌اند که در فاصله‌ی قرن ۱۷ تا ۲۰ میلادی ترسیم شده‌اند. نقاشی‌های غربی بر اساس مکاتب ملی مثل مکتب آلمان، انگلیس، فرانسه، روس و غیره تقسیم‌بندی شده‌اند .
از جمله نقاشان معروف اروپائی که آثاری از آنان در موزه‌ی هنرهای زیبا به معرض نمایش گذاشته شده می‌توان سالوادور دالی، جان فردرینگ هرینگ، پیتر گراهام، ایوانویچ شیشکین، فرانسوا موزن و ژول برتون را نام برد.
در طبقه‌ی دوم موزه آثار نقاشی هنرمندان ایرانی از دوره‌ی صفویه تا قاجار به نمایش گذاشته شده است. اکثر این تابلوها فاقد رقم است و فقط یک تابلو از دوره‌ی صفوی با عنوان مجلس شیرین و فرهاد (رقم محمد زمان) را بر خود دارد که در مخزن موزه نگه‌داری می‌شود. از جمله آثار قابل‌تأملی که از این دوره در معرض تماشا است پنج تابلوی رنگ و روغن روی بوم است که افرادی را با چهره‌هایی اروپایی در لباس‌های ایرانی به حالت ایستاده نشان می‌دهد.
در میان تابلوهای طبقه‌ی، دوم تابلوی بزرگی به چشم می‌خورد که نادرشاه را در حال تاج‌گذاردن بر سر محمدشاه گورکانی (پادشاه هند) نشان می‌دهد که عنوان آن (تاج‌بخشی نادرشاه) است و رقم (ابوالحسن) را بر خود دارد و به تاریخ ۱۱۸۹ ه- ق یعنی سی سال پس از قتل نادر کشیده شده است.
در این طبقه آثاری مربوط به دوره‌ی زندیه وجود دارد از جمله تصویری از حضرت علی و حسین (علیهم‌السلام) که ملهم از عقاید مذهبی این دوره و همچنین چهره‌ی شاهزادگان زند که کار نقاشان به‌نامی مانند محمدصادق، سید میرزا و میرزا بابا که از صورتگران معروف دربار کریم‌خان بوده و بعد از فوت او به تهران نقل مکان کرده‌اند دیده می‌شود.
برخی از آثار هنری موجود در موزه‌ی هنرهای زیبا
اثری از فرانک والتونFrank Walton
والتون هنرمند انگلیسی نقاش مناظرطبیعی و دریایی و گرایش هنری وی، رئالیسم بود.
یکی از آثار والتون با عنوان «منظره‌ی روستایی» که رنگ و روغن روی بوم و سبک رئال است، در موزه‌ی هنرهای زیبای سعدآباد در بخش تابلوهای اروپایی به نمایش گذاشته شده است.
سردیس الهه‌ی عشق و زیبایی، آفرودیت
سردیس مرمر آفرودیت، الهه‌ی عشق و زیبایی، متعلق به قرن نوزدهم میلادی از اموال موجود در این موزه است. این اثر متعلق به هنرمند ایتالیایی به نامF.FRANZONI است و سال ساخت اثر نیز۱۸۶۰ حک‌شده است.
اثر فوق از سنگ مرمر یک‌پارچه تراشیده شده و به رنگ سفید و مات است. از تزیینات سردیس می‌توان به آرایش موها اشاره کرد که با تکنیک خاص و به زیبایی آرایش‌شده و هنرمند در خلق این اثر نهایت دقت و ظرافت را به کار بسته است.
این الهه که با نام Aphrodite خوانده می‌شود، یکی از خدایان یونان باستان است و در افسانه‌های یونان آفرودیت را الهه عشق و زیبایی می‌نامیدند.
در حال حاضر سردیس آفرودیت در سالن طبقه‌ی اول موزه جهت بازدید عموم به نمایش درآمده است.
آثار فرامرز پیل‌آرام
فرامرز پیل‌آرام از نقاشان نوگرای معاصری است که موزه‌ی هنرهای زیبا مفتخر به داشتن تعدادی از آثار وی است.
پیلارام همواره در پی به تصویر کشیدن نمادهای اصیل ایرانی بود. او با مطالعه و توجه به هنرهای سنتی ایرانی نظیر کاشی‌کاری‌های قدیمی به اهمیت خط در هنر پی برد. با دریافتِ این مطلب که خط فارسی، به‌ویژه نستعلیق در تلفیق با نقاشی ویژگی ممتازی به تابلوها می‌بخشد، به آموختن خطاطی در انجمن خوشنویسان پرداخت. از آن پس، خط، دستمایه اصلی آثار او شد. از این‌رو می‌توان پیل آرام را از پیشگامان نقاشی‌خط در ایران دانست.
امروز تعدادی از آثار او در موزه هنرهای زیبا و هنرهای معاصر تهران نگه‌داری می‌شود.
برگزیده‌ای از آثار کمال‌الملک
به‌طور کلی نقاشی ایرانی در هر برهه‌ای از زمان، مضامینی عالی درزمینه‌ی افسانه، مذهب، طبیعت و غیره را ارائه کرده که با رنگ‌های زیبا نمایش داده شده است. در این میان یکی از بزرگ‌ترین نقاشان نامی اواخر دوره‌ی قاجار و اوایل دوره‌ی پهلوی، محمد غفاری مشهور به کمال‌الملک، فرزند آقامیرزا بزرگ غفاری است.
کمال الملک با تأسیس مدرسه صنایع مستظرفه، پایه‌گذار نقاشی کلاسیک قرن اخیر ایران می‌شود و موزه‌های اروپا با میراث‌های بی بدیلی که در خود داشته‌اند دنیای توصیف ناپذیری در برابر دیدگان مشتاق او به وجود می‌آورند.
تابلوهای این استاد بیشتر در مجلس شورا و کاخ گلستان نگه‌داری می‌شود و از جمله مشهورترین و نخستین تابلوی او پس از کسب لقب کمال‌الملک (تابلوی تالار آیینه) است که برای کشیدن آن هفت سال وقت صرف کرده است.
مجسمه مرد بالدار اثر امیل لوئیس پیکولت
لوئیس پیکولت مجسمه‌ساز بنام و مشهور فرانسوی است که علاقه‌ی وافر وی به شخصیت‌های اساطیری و افسانه‌ای را می‌توان در اکثر آثارش مشاهده کرد.
اثر برنزی موسوم به "در اندیشه گسستن زنجیرهایش"، چهره‌ی مرد بالدار برهنه، با اندامی قوی و ورزیده، و شالی که از روی ران آویزان شده و قسمتی از بدن را پوشانده است را نشان می‌دهد.
اثر روی یک تخته‌سنگ به‌صورت نیمه‌نشسته و اندکی چرخیده، قرار گرفته است. در دست راست مجسمه یک قلم و در مچ دست چپ اثر یک حلقه وجود دارد.
اثر فوق در ابعاد ۷۶.۸×۴۷.۷ سانتی‌متر است. این مجموعه روی یک پایه‌ی مکعب کوچک برنزی قرارگرفته که موضوع اثر روی آن حک‌شده است. ضمناً امضاء هنرمند نیز در قسمت زیرین و در طرف راست مجسمه وجود دارد.
اثری از شولتسه
یکی از آثار موزه‌ی هنرهای زیبا، منظره‌ای برفی است که در طبقه‌ی اول این موزه درگالری مدرن قرار دارد. مکتب این نقاشی روسیه و نقاش آن شولتسه است.
اثری چاپی از کارل آپل
یکی از آثار کارل آپل، اثری به‌صورت چاپ است که در طبقه‌ی دوم موزه هنرهای زیبا موجود است. این اثر که پیش‌زمینه‌ی قرمز رنگی دارد، شامل خطوطی منحنی و در‌هم‌پیچیده‌ای است که تصاویری کودکانه را به صورتی انتزاعی به تصویر کشیده است.
آثار سهراب سپهری
سهراب سپهری بدون شک از شعرای بزرگ معاصر ایران است. از آنجا که هم شاعر است و هم نقاش، شعرش طراحی لحظه‌های شاعرانه است و نقاشی‌اش لبریز از شعر.
از آثار او می‌توان به طبیعت بی‌جان ۱۳۳۶، شقایق‌ها، جویبار و تنه‌ی درخت ۱۳۳۹، علف‌ها و تنه‌ی درخت ۱۳۴۱، ترکیب‌بندی با نوارهای رنگی ۱۳۴۹، ترکیب‌بندی با مربع‌ها ۱۳۵۱ و منظره‌ی کویری ۱۳۵۷ اشاره کرد.
میز کاشی‌کاری معرق
میز مدور موجود در« گالری مدرن هنرهای زیبا» دارای صفحه‌ای با کاشی‌های معرق در رنگ‌های آبی، سفید، قهوه‌ای، لاجوردی، زرد و سبز است که گرداگرد آن منبّت کار شده است. این میز متعلق به دوره‌ی معاصر و نقوش کار شده در آن به‌صورت اسلیمی و ختایی است.
میز فرانسوی
این میز دایره‌ای‌شکل ساخت کشور فرانسه و احتمالاً مربوط به قرن ۱۸ میلادی است و در سالن اصلی طبقه‌ی دوم موزه قرار دارد. در روی آن تصاویری از پادشاهان و ملکه‌های فرانسه به‌وضوح به چشم می‌خورد. در قسمت وسط میز تصویری از ماری آنتوانت به‌همراه لوئی شانزدهم قرارگرفته است. در اطراف میز ۱۶ تصویر دیگر وجود دارد که درون قاب نقاشی شده‌اند. اسامی برخی از شخصیت‌های آن به شرح زیر است:
لوئی شانزدهم و ملکه ماری آنتوانت، لوئی پانزدهم و ملکه لسزسزیسکا، لوئی چهاردهم و ملکه ماری ترز، چارلز نهم، هنری چهارم، لوئی سیزدهم و ...
این میز از جنس از جنس برنز و چینی با ارتفاع ۷۹ سانتی‌متر است. پایه‌ها و بخش‌های برنزی با استفاده از روش ریخته‌گری و سطح میز به کمک تکنیک نقاشی روی زمینه‌ی چینی شکل‌گرفته است .
آثار سالوادور دالی
یکی از آثار به نمایش در آمده در موزه، اثری تحت عنوان «خواب» کاری از سالوادور دالی است که با تکنیک آکریلیک و جوهر روی مقوا و به سبک سورئالیسم خلق شده است. قدمت آن به قرن بیستم میلادی بازمی‌گردد.
تابلوی نفیس دوره‌ی قاجاریه
از جمله تابلوهای نفیس دوره قاجاریه در موزه‌ی هنرهای زیبا، تصویری تمام‌قد از فتحعلی‌شاه است که به گفته‌ی رابینسون منتقد هنری، از با ارزش‌ترین تابلوهای رنگ و روغن در میان نقاشی‌های ایرانی است. این تصویر کار هنرمندی به نام مهرعلی است که آن را در سال ۱۲۲۸ ه- ق کشیده و بدین گونه امضا کرده است: (رقم کمترین غلام، مهرعلی)
دیدگاه