فرودگاهی به ناکجا؛ هزاران تن از مهاجران در فرودگاه متروکه آتن می‌مانند

۱۵ سال از آخرین پرواز هواپیما در فرودگاه بین المللی سابق پایتخت یونان می‌گذرد. این فرودگاه از دریای اژه تا جنوب مرکز شهر امتداد دارد. اگر همه چیز طبق برنامه پیش می‌رفت، فرودگاه الینیکون آتن (Elinikon) تبدیل به فرودگاهی مانند فرودگاه تمپلهوف برلین می‌شد که خانواده‌ها، دوچرخه سواران، و اسکیت بازان در باندهای بلا استفاده‌ی آن می‌گردند و از چمن‌زارهای آن لذت می‌برند که تا افق امتداد یافته است. اما در کشور بحران‌زده‌ی یونان هیچ چیز طبق برنامه پیش نمی‌رود. و مشکلات اقتصادی جهانی سال ۲۰۰۸ یونان را به برزخی اقتصادی فرستاد و امیدها را برای پارک شهری جدید ناامید کرد. 

به دنبال کمک‌های مالی ناموفق اتحادیه‌ی اروپا، از یونان خواسته شد که «جواهرات و دارایی‌‌های سلطنتی» خود را از جمله فرودگاه الینیکون و بندر پیرائوس که بزرگ‌ترین ترمینال مسافربری اروپا است، به فروش بگذارد. علی رغم درخواست‌های ساکنان محلی مبنی بر تبدیل فرودگاه به پارک، قطر بخش عظیمی از این فرودگاه را خرید. سپس مهاجران آمدند. در حال حاضر تعداد این مهاجران به ۴،۳۵۹ می‌رسد و در سالن‌های خروجی متروکه‌ی فرودگاه، در شرایط وخیمی اسکان یافته‌اند.

مهاجران در فرودگاه الینیکون و بندر پیرائوس، جایی که جمعیتی بالغ بر ۶،۰۰۰ نفر در چادرها به سر می‌برند و سقفی و بالای سرشان نیست، در برزخی گیر افتاده‌اند؛ چون کشورهای شمالی از اوایل این ماه مرزهای خود را بسته‌اند. بیش از ۵۱،۰۰۰ نفر در یونان گیر افتاده‌اند و زمانی که از خانه‌های خود به دلیل فقر، جنگ و شکنجه فرار می‌کردند، به این کشور بی‌پول و در حال ورشکستگی به عنوان مقصد نهایی خود فکر نمی‌کردند. 

حسن حاجی که یک پرستار ۳۶ اهل شمال عراق است، از یک ماه پیش با همسر و ۴ فرزند خود که ۱ الی ۱۰ ساله هستند، در الینیکون می‌مانند. آن‌ها نیز مانند مهاجران دیگر می‌خواستند به آلمان، جایی که دوست و آشنا دارند، بروند. الان آن‌ها در سالن‌های خروجی پرازدحام فرودگاه نشسته‌اند و منتظر خبری از بازگشایی مرزها هستند. 

در این میان حاجی در یک منطقه‌ی کوچک همگانی همراه با اقوام خود، با چندین چادر یک کمپ کوچک در اردوگاه به پا کرده است که فضای کافی برای نشستن و گپ زدن روی تشک خواب و پتوهای خاکستری رنگ سازمان ملل متحد وجود داشته باشد. او سفر خود به یونان را با حرکات دست و اشاره و کمی انگلیسی دست و پا شکسته، به کمک پسر عموی خود ملالا الخانی توصیف می‌کند.

حاجی و همراهانش از قوم ایزدی هستند. تروریست‌های داعش اهالی این اقلیت قومی و مذهبی را ربوده، مورد تجاوز قرار داده و به قتل رسانده‌اند. آن‌ها روستای خود را که در نزدیکی موصل عراق قرار دارد، دقیقا قبل از حمله‌ی تروریست‌های تکفیری به آن منطقه ترک کرده‌اند و اول به سنجار، جایی که کردها تروریست‌های داعش را از آن جا رانده بودند، رفتند.

الخانی ۲۱ ساله که در دانشگاه موصل مترجمی خوانده است، می‌گوید که یکی از پیش مرگ‌های کرد به آن‌ها گفت:

یا به نیروهای ما بپیوندید یا از این جا بروید.

وی افزود:

بنابراین ما به مرزهای ترکیه رفتیم.

آن‌ها به استانبول و مرکز قاچاق ازمیر رفتند و ماشین خود را برای پرداخت هزینه‌ی رفتن به یونان فروختند. آن‌ها به ازای هر نفر بزرگسال مبلغ ۲۰۰۰ دلار و به ازای هر کودک نصف این مبلغ را پرداخت کردند. حاجی تنها برای خانواده‌ی خود مجبور شد ۸،۰۰۰ دلار بپردازد. به مهاجران عراقی وعده‌ی قایق‌های «بزرگ و مدرن» داده بودند اما آن‌ها را به زور اسلحه با قایق‌های زهوار در رفته و قدیمی حمل کردند. خوشبختانه بعد از ۴ ساعت همه‌ی آن‌ها سالم به جزیره‌ی چیوس یونان رسیدند؛ مسیری کوتاه ولی خطرناک که از زمان آغاز بحران مهاجرت جان صدها نفر را گرفته است.

بعد از مذاکره با مقامات یونانی، به حاجی و هر کدام از اقوام او برگه‌ای دادند که طبق آن می‌توانند ۶ ماه در یونان بمانند و بعد از این مدت از این کشور اخراج می‌شوند. متن این برگه، تماما به زبان یونانی نوشته شده است و قبل از نشان دادن آن به شبکه‌ی فرانس ۲۴، هیچ کس راجع به متن آن چیزی نمی‌دانست.

برخلاف سایر مکان‌ها و پناه‌گاه‌های غیر دولتی بی‌شمار دیگری که بعد از آغاز بحران در سراسر یونان به وجود آمدند، اردوگاه الینیکون یک ارودگاه «رسمی» است. با این حال هیچ نشانی از سیستم اداری در این اردوگاه دیده نمی‌شود. به غیر از یک ماشین پلیس بی‌نشان که محتاطانه بیرون اردوگاه پارک شده و ده‌ها تن از داوطلبان یونانی که در صف‌های طولانی مهاجران غذا پخش می‌کنند، هیچ نشانه‌ی دیگری از نظارت بر اردوگاه وجود ندارد.

این فرودگاه متروکه میراثی از بحران پناهندگان است؛ زمانی که آلمان مرزهای خود را به روی صدها هزار نفر گشود و یونان آن‌ها را از این مرزها عبور داد، به خوبی آگا‌ه‌ بود که هیچ یک از آن‌ها برای پناهندگی در ضعیف‌ترین اقتصاد اتحادیه‌ی اروپا برنامه ریزی نکرده بودند.

عوامل ایدئولوژیکی اقدامات یونان را هدایت می‌کند. زمانی که حزب چپ سیریزا در سال ۲۰۱۵ به قدرت رسید، بدترین مراکز نگه‌داری مهاجران را بست و آن‌ها را غیر انسانی توصیف کرد. دولت به پلیس دستور داد که مهاجران را به زور از اردوگاه‌های بنادر و پست‌های مرزی بیرون نکند. تضاد یونان با کشورهای بالکان در شمال آن که بارها پلیس ضد شورش با مهاجران درگیر شده است، به وضوح مشهود است.

در جاهایی مثل النیکون مهاجران آزاد هستند که در اردوگاه قدم بزنند و در داخل شهر بگردند. کسانی که توانایی خرید مواد غذایی را دارند، به مغاره‌های مجاور می‌روند. الخانی می‌گوید:

چون غذاهای اردوگاه بسیار بد است و نان آن شبیه سنگ است.

اما اردوگاه النیکون برای همیشه ماندنی نیست یا نمی‌تواند برای این تعداد آدم سرپناه باشد. شرایط این مکان و بخش‌های دیگر آتن بعد از توافق میان ترکیه و اتحادیه‌ی اروپا در ماه مارس به سرعت بدتر شد و نتیجه توافق این شد که از ژانویه‌ی سال گذشته ورود بی‌رویه‌ی  بیش از یک میلیون مهاجر به یونان متوقف شود.

طبق این قرارداد مهاجرانی که به جزایر یونان می‌رسند، توسط مقامات یونانی فرد به فرد جریمه می‌شوند و اتحادیه‌ی اروپا نیز از این اقدام حمایت می‌کند. از ۴ آوریل کسانی که درخواست پناهندگی نداده‌اند و همچنین کسانی که درخواست آن‌ها رد شده است، به کشور خودشان بازگردانده می‌شوند. به ازای هر سوری که از یونان به ترکیه بازگردانده می‌شود، یک سوریه‌ای که در حال حاضر مقیم ترکیه است، می‌تواند در اتحادیه‌ی اروپا اقامت کند.

یونان برای اجرای این توافق نامه با چالش عظیم مدیریتی و اجرایی روبرو است. این قرارداد شامل تخلیه‌ی جزایر یونان از همه‌ی کسانی می‌شود که قبلا از ترکیه به این مکان آمده بودند تا راه را برای تازه واردان باز کنند و این بیرون راندگی را سازمان‌دهی کنند.

با وجود افزایش تعداد پناهندگان در آتن و مناطق دیگر قاره اروپا، سرنوشت آن‌ها با توافق با مقامات ترکیه درست نمی‌شود و گروه‌های حامی حقوق بشر آن را نقض آشکار کنوانسیون پناهندگان می‌دانند. آن‌ها می‌گویند یونان به یک بازداشتگاه تبدیل شده است. دولت یونان وعده داده است که به ایجاد مراکز جدید پذیرش مهاجران تا ظرفیت ۳۰،۰۰۰ نفر سرعت بخشد. این کشور از اتحادیه‌ی اروپا گله می‌کند که هنوز بودجه‌ی اضطراری وعده داده شده برای کمک به حل بحران را پرداخت نکرده است. 

مقامات محلی نیز تحت فشار هستند که سرپناهی برای خانواده‌های پناهنده ایجاد کنند. شهرداری آتن اعلام کرده است که طرح اسکان ۱۲۰۰ پناهجوی آسیب‌پذیر در خانه‌ها و هتل‌ها تا تابستان اجرا خواهد شد. در تسالونیکی، دومین شهر بزرگ یونان، شهردار قول اسکان ۱۴۰۰ نفر پناهنده را داده است. در این میان، هر روز چادرهای بیشتری در فرودگاه الینیکون برپا می‌شود و تمامی فضاهای خالی ترمینال سابق و حتی بیرون از آن در فضای باز پر شده است. خانواده‌ها برای حفظ حریم خصوصی، لباس‌ها را از طناب آویزان کرده‌اند. مردها بی توجه به زمان وقت می‌گذرانند، کودکان می‌دوند و زنان بیشتر در داخل چادرها به سر می‌برند. هوا از بوی بدن‌ها و لباس‌های کثیف و نشسته آلوده است.

الخانی می‌گوید:

همه جا آلوده است. تنها یک دکتر و ۴ دوش آب سرد برای همه وجود دارد. آن‌ها مانند حیوانات  فقط به ما غذا می‌دهند و هیچ چیز دیگری نیست.

بحث امنیت موضوع دیگری است. در این پایانه فقط ۲۷ ایزدی زندگی می‌کنند که در دو دسته کنار هم جمع شده‌اند. دور و بر آن‌ها پر از افغانی است که اکثریت جمعیت اردوگاه را تشکیل می‌دهند. یکی از تنش‌هایی که میان آن‌ها وجود دارد این است که ایزدی‌ها افغان‌ها را به دزدی از اموالشان متهم می‌کنند. افغان‌ها همین ادعا را نسبت به ایرانیان دارند. با وجود چنین شرایط وخیمی، حاجی و الخانی می‌گویند که نمی‌خواهند برگردند:

ما نمی‌توانیم برگردیم. ما خانه نداریم، ماشینمان را فروخته‌ایم؛ ما هیچ چیز نداریم. اگر گزینه‌ی دیگری وجود نداشته باشد، برای زندگی در یونان درخواست خواهیم داد.

پرویز عبداللهی جوان ۱۹ ساله‌ای است که از روستایی در نزدیکی مزار شریف در شمال افغانستان به این جا آمده است. او به عنوان مهندس آی تی برای یک شرکت آمریکایی کار می‌کرد تا این که اوضاع بسیار خطرناک شد. مهارت‌های زبانی او در اردوگاه الینیکون او را به یک میانجی میان گروه‌های مختلف تبدیل کرده است. او می‌گوید:

من به خاطر حملات مکرر طالبان و کشتار آن‌ها افغانستان را ترک کرده‌ام. آن‌ها دو برادر بزرگ‌تر من را کشتند. افراد طالبان به من گفتند که به آن‌ها ملحق شوم و کمکشان کنم که آمریکایی‌ها را بکشند. آن‌ها به من پول پیشنهاد کردند اما من فرار کردم.

عبداللهی بعد از سفر به ایران، ترکیه و جزیره‌ی لزبوس یونان، در اواخر ماه فوریه به آتن رسید. درست زمانی که او آماده می‌شد به طرف شمال برود، به او گفته شد که مقامات دولت مقدونی تمامی افغان‌ها را جز مهاجران اقتصادی طبقه‌بندی کرده و آن‌ها را در مرز متوقف ساخته است. او که حاضر نیست باور کند که شاید مرزها برای مدت نامعلومی بسته بماند، به لهجه‌ی سلیس انگلیسی می‌گوید:

آلمان، انگلستان، فرانسه؛ من حاضرم به هر کجا بروم. شما می‌توانید به دولت فرانسه بگویید یک هواپیما بفرستد؟ برای دو هزار نفر؟ پنج هزار نفر؟ ما خواهیم آمد.

چنین تغییر غیر منتظره‌ی سیاسی رد می‌شود و چنین هواپیمایی برای عبداللهی به آتن نخواهد آمد. در حالی که او داشت صحبت می‌کرد، یک علامت بالای سر او بود که نوشته بود «پروازهای داخلی»؛ یک یادآوری دلسرد کننده که نشان می‌داد در حال حاضر آینده‌ی او در یونان است.