معماری و فرهنگ عجیب در پنتاپولیس، الجزایر

دره‌ی عمیق و باریک مزاب، در صحرای بزرگ آفریقا واقع شده است. این دره با فاصله‌ی تقریبی ۶۰۰ کیلومتر از شمال الجزیره، پایتخت کشور الجزایر، دربرگیرنده‌ی  پنج شهر با معماری متفاوت است. به مجموعه‌ی این پنج شهر در کنار هم پنتاپولیس (Pentapolis) می‌گویند. این منطقه با مساحت تقریبی ۱۰ کیلومتر در قرن یازدهم میلادی توسط بربرهای مزابیت بنا شده است. در واقع مزابیت‌ها از شمال‌غرب آفریقا و از منطقه‌ی مغرب به مرکزیت تاهرت به مزاب آمده‌اند. شهر تاهِرت را دودمان ایرانی‌تبار رستمیان بنا کرده‌اند و آن را پایتخت خود قرار دادند. گفته می‌شود که در زبان بربری، تاهرت به معنای شیر ماده یا دایره‌ی زنگی است.

در سال ۹۰۹ میلادی آتش‌سوزی بسیار گسترده‌ای تمامی خانه‌های مزابیت‌ها را در شهر تاهرت ویران کرد. پس از آن، مزابیت‌ها به دره‌ی مزاب آمده و پنتاپولیس را با دیوارهای مستحکم بنا کردند. هر کدام از این شهرها با دیوارهای مستحکمی محاصره شده‌اند و در مرکز هر کدام مسجدی بنا شده است که مناره‌ی مسجد، نقش برج مراقبت را برای آن ایفا می‌کند و دید کاملی بر تمامی شهر دارد.

هر یک از شهرهای پنجگانه‌ی پنتاپولیس (قردیه (Ghardaia)، ملیکا (Melika)، بنی ایسگن (Beni Isguen)، بو نورا (Bou Noura) و العاطف (El Atteuf) ) روی تپه بنا شده‌اند. معماری بناها به قدری منظم و چشم‌نواز است که گویا هنرمندی آنها را نقاشی کرده است. شهرها به مرکزیت مسجد روی قله‌ی تپه بنا شده‌اند و با طراحی مدور و دایره‌ای گسترش پیدا کرده‌اند. در حقیقت مسجد به‌عنوان یک قلعه، آخرین سنگر مقاوت شهر هنگام حمله‌ی دشمن محسوب می‌شد. همچنین در مسجد انبار غله‌ای وجود داشت که هنگام جنگ و قحطی مورد استفاده قرار می‌گرفت. خانه‌های شهر به گونه‌ای طراحی شده‌اند که در آنها ضمن حفظ حریم شخصی خانواده، عدالت و مساوات در تقسیم‌بندی‌های شهری نیز رعایت شده است. کوچه‌های پیچ در پیچ و باریک ساختمان‌های مستحکم شهر را به هم متصل کرده‌اند.

با وجود اینکه العاطف قدیمی‌ترین شهر این منطقه است، اما قردیه شهر اصلی و پایتخت مزاب تلقی می‌شود. بنی ایسگن رازآلوده‌ترین شهر منطقه به حساب می‌آید. تا چندی پیش این شهر به قدری مقدس انگاشته می‌شد که تنها ساکنان منطقه هنگام شب حق تردد در آن را داشتند و پس از غروب آفتاب دروازه‌ی شهر برای ورود و خروج بسته می‌شد. در حقیقت بنی ایسگن سنتی‌ترین شهر بین شهرهای یاد شده است. مردمان این شهر به سنت‌های دیرین قومی و مذهبی پایبند و زنانشان نیز بسیار خجالتی و با حجب و حیا هستند.

جاناتان اوکز (Jonathan Oakes) درباره‌ی سفرش به الجزایر می‌نویسد:

شما در اینجا زنان را با پوششی بسیار سنتی خواهید دید. زنان شهر روسری‌های بسیار بزرگی بر سر می‌کنند و تمامی صورتشان به جز یک چشم را می‌پوشانند. قبل از ازدواج دختران شهر می‌توانند صورتشان را به دیگران نشان دهند، اما بعد از ازدواج، تنها اجازه دارند یکی از چشم‌هایشان را باز بگذارند. زنان شهر به قدر خجالتی هستند که اگر به آنها نگاه کنید، همین مقدار محدود از صورتشان را نیز می‌پوشانند. در گذشته خانم‌ها هنگام عبور افراد غریبه روی خود را به دیوار بر می‌گرداندند. در حال حاضر نیز زنان سعی می‌کنند نگاهشان در نگاه افراد غریبه گره نخورد و حدالمقدور مسیر ترددشان را از مقابل غریبه‌ها تغییر می‌دهند. البته زنان شهر بسیار زیبارو و خوش عکس هستند، ولی اگر اقدام به عکس گرفتن از آنها کنید، عصبانی خواهند شد.

تمامی شهرهای دره‌ی مزیب در طول گذشت سالیان، همچنان فرهنگ اصیل خودشان را حفظ کرده‌اند. با وجود تعامل جوامع، آنها توانسته‌اند ساختار فرهنگی‌شان را به شکل اولیه حفظ کنند. در سال ۱۹۸۲ این منطقه به‌عنوان میراث فرهنگی یونسکو به ثبت رسید.