روزشمار: ۸ دی؛ دی به آذر روز، دومین جشن دیگان

ايرانيان قديم، گذشته از جشن‌هایی كه به مناسبت‌های گوناگون برگزار می‌كردند، همنام شدن روز و ماه را هم در هر ماه جشن می‌گرفتند. از اين گونه جشن‌ها در ماه‌های پيش، جشن‌هایی چون تيرگان و مهرگان را داشتيم. اما ماه دی تفاوتی اساسی با ماه‌های ديگر دارد. از یک‌سو، «دی» نام هيچ یک از امشاسپندان يا ايزدان آيين زردشت نيست، در حالی كه ديگر ماه‌های سال و بيشتر روزهای ماه با نام اين نيروهای مينوی نام‌گذاری شده‌اند كه هنوز هم اين نام‌ها در تقويم ايرانی باقی است. از سوی ديگر، در هر ماه، سه روز به نام «دی» نام‌گذاری شده است و به اين ترتيب، در ماه دی سه جشن با نام ديگان داريم. «دی» از چنان اهميتی برخوردار بوده كه سه روز در هر ماه را به نام خود اختصاص داده است.

واژه دی که در اوستا «دتهوش» یا «دزوه» است، به معنی دادار یا آفریننده و آفریدگار است که همیشه به مانند صفتی برای اهورامزدا آورده شده است.

واژه «دی» از مصدر «دا» آمده است که در اوستا و فارسی هخامنشی (پارسی باستان) و سانسکریت به معنی دادن، آفریدن، ساختن، و بخشیدن، است.

در پهلوی «داتن» و در فارسی «دادن» شده است و «داتر» که در پهلوی «داتار» و در فارسی «دادار» یا آفریدگار گفته می‌شود و در خود اوستا در آفرینگان گاهنبار بند ۱۱ صفت دتهوش برای دهمین ماه سال به کار رفته است.

ابوریحان بیرونی درباره «دی» می‌گوید:

دی ماه، نخستین روز آن خرم روز است و این روز و ماه هر دو به نام خداوند است که «هرمز» نامیده می‌شود، یعنی حکیم و دارای رای و آفریدگار. در این روز عادت ایرانیان چنین بوده که پادشاه از تخت شاهی پایین می آمد و جامه‌ای سفید می‌پوشید و در بیابان بر فرش‌های سپید می‌نشست و دربان و یساولان را که شکوه پادشاه با آن‌ها است به کنار می‌راند و هر کس که می‌خواست پادشاه را ببیند، خواه دارا و خواه نادار بدون هیچ‌گونه نگهبان و پاسبان، نزد شاه می‌رفت و با او به گفت‌وگو می‌پرداخت و در این روز پادشاه با برزگران می‌نشست و در یک سفره با آن‌ها خوراک می‌خورد و می‌گفت که من مانند یکی از شماها هستم و با شماها برادرم، زیرا استواری و پایداری جهان به کارهایی است که به دست شما انجام می‌شود و امنیت کشور نیز با من است، نه پادشاه را از مردم‌گریزی است و نه مردم را از پادشاه… .

اگر به نام سی روز ماه توجه کنید مشاهده می‌کنید که روزهای هشتم و پانزدهم و بیست و سوم هر ماه به نام دی نام‌گذاری شده که برای تشخیص آن‌ها از همدیگر هر یک به نام روز بعدش خوانده شده است.

برای هر یک از این روزها در دی ماه آیین‌هایی هم نقل شده است و برخی از این جشن‌ها نام خاصی هم به خود گرفتند.

• روز نخست دی ماه (اورمزد روز در دی ماه) = نخستین جشن دیگان: خرم روز
• روز هشتم دی ماه (دی به آذر روز در دی ماه) = دومین جشن دیگان
• روز پانزدهم دی ماه (دی به مهر روز در دی ماه) = سومین جشن دیگان: جشن تبیکان
• روز بیست و سوم ماه (دی به دین روز در دی ماه) = چهارمین جشن دیگان

دی به آذر، دی به مهر و دی بدین با نخستین روز ماه که اورمزد روز است، ارتباط دارند.  پس این چهار روز به یکدیگر پیوند دارند و شاید به همین دلیل است که برخی از پژوهشگران در دی ماه چهار جشن دیگان در نظر گرفتند. بنابراین در ماه دی، چهار روز به نام خدا نامیده و در ماه دی چهار بار جشن دیگان برگزار می‌شود. در ایران باستان نخستین جشن دیگان در ماه دی یعنی روز اورمزد و دی ماه، خرم روز نام داشته است و در این روز که شب پیش، بزرگترین شب سال (یلدا) بوده است پادشاه و حاکم، دیدار عمومی با مردم داشته است. اکنون هر خانواده زرتشتی میوه‌هایی مانند انار و هندوانه و خربزه و آجیل و شیرینی تهیه می‌کند و تا پاسی از شب اورمزد و دی ماه (شب چله) همه با شادی و خرمی شب را می‌گذرانند.

دی به آذر، دومین جشن دیگان است که در روز هشتم دی ماه جشن گرفته می‌شود. در این روز نیز زرتشتیان مانند سایر جشن‌های ایران باستان به نیایش اهورامزدا می‌پردازند.

«آتورپات مانسپندان» یکی از بزرگ‌ترین روحانیان زردشتی دوران ساسانیان درباره دی به آذر روز می‌گوید:

دی به آذر روز، به شستشوی سر و پیرایش موی و ناخن بپردازید.

در همین روز:

• گشایش كليسای «وست مينستر» در لندن (۱۰۶۵ میلادی)